From Plant-Based Burgers to 'Lab-Grown' Meat: Insects, Microbial Fermentation, and Cultured Animal Tissues Under EU Scrutiny

Η αντικατάσταση του κρέατος με φυτικά υποκατάστατα του μάλλον αποτελεί πλέον παρελθόν. Το κατασκευασμένο στο εργαστήριο κρέας, ένα κρέας δηλαδή που δεν είναι κρέας αλλά μοιάζει με αυτό, περιέχει όλες τις πρωτεϊνες και άλλα συστατικά αλλά δεν αποτελεί μέρος κανενός ζώου, είναι η νέα σπαζοκεφαλιά για τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Κρέας με πρωτεϊνη από έντομα, η μικροβιακές ζυμώσεις ή ακόμα και κύτταρα από ζωικούς ιστούς εργαστηριακά επεξεργασμένους, βρίσκονται υπό συζήτηση ή και υπό κατασκευή και δεν αποκλείεται σύντομα να το δούμε και στο εμπόριο ή ακόμα και στο πιάτο μας.
Οι επιστήμονες άλλωστε σε διάφορα σημεία του πλανήτη έχουν ήδη μπει στα εργαστήρια και προσπαθούν να φέρουν στο πιάτο μας μια, όσο το δυνατό πιο αποδεχτή μορφή μιας εναλλακτικής μπριζόλας ή ενός εναλλακτικού μπιφτεκιού με το ζητούμενο να μην είναι το κατά πόσον το εναλλακτικό κρέας μπορεί να κερδίσει έδαφος στην αγορά αφού αρκετά φυτικά υποκατάστατα κυκλοφορούν και καταναλώνονται από εκατομμύρια ανθρώπους εδώ και χρόνια.
Στην προκειμένη περίπτωση το ερώτημα αφορά το κατά πόσον οι καταναλωτές ακόμα και εάν το τρόφιμο που βλέπουν στο πιάτο τους μοιάζει 100% με μια μπριζόλα, θα το προτιμήσουν και θα το καταναλώσουν, από τη στιγμή που θα γνωρίζουν ότι για την κατασκευή του έχει χρησιμοποιηθεί πρωτεϊνη από έντομα ή βακτήρια ή ζύμες που αναπτύχθηκαν σε κάποια δεξαμενή ή ζωικούς ιστούς που έχουν καλλιεργηθεί.
Στην Ασία, έχουν ήδη «μαγειρέψει», συγκεκριμένα είδη κρέατος και μερίδιο από την αναδυόμενη αυτή βιομηχανία, αναζητά μάλλον και η Ευρώπη με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να έχει ήδη αποταθεί στη Συμβουλευτική Επιτροπή Ευρωπαϊκών Ακαδημιών Επιστημών (EΑSAC) και συγκεκριμένα στην ομάδα Βιοεπιστημών και Δημόσιας Υγείας, ζητώντας την άποψη της. Στη συγκεκριμένη ομάδα εκπροσωπείται μάλιστα και η Κυπριακή Ακαδημία Επιστημών, Γραμμάτων, και Τεχνών από τον Καθηγητής Λεόντιο Κωστρίκη.
Η έκθεση της Επιτροπής, έχει ετοιμαστεί και βρίσκεται στα χέρια της Ε.Ε. για τα περαιτέρω. Πρόκειται για ένα εκτενές επιστημονικό κείμενο, το οποίο επιχειρεί να χαρτογραφήσει τις εναλλακτικές λύσεις στο κρέας, στο πλαίσιο των περιβαλλοντικών στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων, και τις πιέσεις που δέχεται η παραδοσιακή κτηνοτροφία. Αναλύει τα δεδομένα, επεξηγεί τις εναλλακτικές και καταγράφει παράλληλα και κάποιες αμφιβολίες ως προς το κατά πόσο η συγκεκριμένη τεχνολογία κατασκευής κρέατος μπορεί να γίνει αποδεκτή.
Η πιο γνωστή και ήδη διαδεδομένη εναλλακτική είναι τα φυτικά υποκατάστατα κρέατος. Πρόκειται για προϊόντα που βασίζονται σε πρωτεΐνες φυτικής προέλευσης, όπως η σόγια ή το μπιζέλι, και έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να μιμούνται τη γεύση, την υφή και την εμφάνιση του κρέατος.
Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, αυτά τα προϊόντα μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων, ωστόσο, η Ακαδημία σημειώνει ότι το «φυτικό» δεν πρέπει να θεωρείται συνώνυμο του «υγιεινού» και εξηγεί ότι πολλά από αυτά τα τρόφιμα είναι υπερεπεξεργασμένα, με αυξημένη περιεκτικότητα σε αλάτι και λιπαρά, γεγονός που εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία του ανθρώπου.
Μεγάλο μέρος της έκθεσης είναι αφιερωμένο στη χρήση εντόμων ως πηγής πρωτεϊνης για τα κατασκευασμένα κρέατα με την ακαδημία να αναγνωρίζει τα πλεονεκτήματα αυτής καταγράφοντας, μεταξύ άλλων, τη χρήση λιγότερων φυσικών πόρων που στην προκειμένη περίπτωση είναι η αποφυγή της θανάτωσης ζώων.
Οι ίδιοι οι επιστήμονες, βεβαίως, υπογραμμίζουν την «έντονη πολιτισμική αποστροφή που υπάρχει στην Ευρώπη απέναντι στην ιδέα κατανάλωσης εντόμων», παραδεχόχμενοι ταυτόχρονα ότι «η κοινωνική αποδοχή θα είναι χαμηλή και μάλλον δύσκολα ανατρέψιμη». Για τον λόγο αυτό, τονίζεται ότι η χρήση τους πρέπει να γίνεται με τρόπο που να τα καθιστά «αόρατο συστατικό» το οποίο δεν θα είναι εμφανές στο πιάτο του καταναλωτή.
Η έκθεση εξετάζει επίσης την παραγωγή πρωτεϊνών μέσω μικροβιακής ζύμωσης, χρησιμοποιώντας βακτήρια ή ζύμες που καλλιεργούνται σε δεξαμενές.
Πρόκειται για μια τεχνολογία που πλησιάζει περισσότερο σε ήδη γνωστές πρακτικές της βιομηχανίας τροφίμων, αλλά σε μεγαλύτερη κλίμακα.
Στην περίπτωση αυτή, η Ακαδημία αναγνωρίζει τα θετικά της συγκεκριμένης πρακτικής τονίζοντας όμως την ανάγκη για αυστηρούς ελέγχους ασφάλειας και σαφή σήμανση, ώστε ο καταναλωτής να γνωρίζει τι ακριβώς καταναλώνει.
Σε ό,τι αφορά το καλλιεργημένο ή εργαστηριακό κρέας, η έκθεση επίσης, περιλαμβάνει συγκεκριμένες και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες πληροφορίες.
Πρόκειται για πραγματικό ζωικό ιστό, ο οποίος παράγεται από κύτταρα που καλλιεργούνται σε εργαστηριακό περιβάλλον, χωρίς την εκτροφή και σφαγή ζώων.
Στην εναλλακτική αυτή, η ακαδημία, μάλλον κρατά αποστάσεις. Επισημαίνει ότι η παραγωγή του απαιτεί μεγάλη κατανάλωση ενέργειας, πολύ ψηλό κόστος και ταυτόχρονα δεν έχει τεκμηριωθεί το περιβαλλοντικό όφελος από τη συγκεκριμένη τεχνολογία. Παράλληλα, στην Έκθεση, καταγράφεται η επιφυλακτικότητα, με την οποία θα αντιμετωπιστούν αυτού του είδους τα προϊόντα τα οποία χαρακτηρίζονται ως υπερβολικά «τεχνητά», «εως και αηδιαστικά», για να κερδίσουν την προτίμηση των καταναλωτών.
Με παρόμοι τρόπο περιγράφεται και η τεχνολογία «precision fermentation» η οποία αφορά «προγραμματισμένους» μικροοργανισμούς, οι οποίοι παράγουν πρωτεϊνες, πανομοιότυπες με τις ζωικές. Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν τις δυνατότητες της τεχνολογίας αυτής αλλά δεν παραλείπουν να επισημαίνουν διάφορα ρυθμιστικά, κοινωνικά και ηθικά ερωτήματα που αυτή συνεπάγεται.
Επιφύλαξη και κοινωνικές αντιστάσεις
Σε ό,τι αφορά τις προτάσεις πολιτικής, η EASAC δεν εισηγείται την κατάργηση του κρέατος ούτε την επιβολή συγκεκριμένων διατροφικών επιλογών. Αντιθέτως, ζητά την ανάπτυξη σαφούς ρυθμιστικού πλαισίου, την ενίσχυση της έρευνας και, κυρίως, την πλήρη και κατανοητή ενημέρωση των καταναλωτών.
Σε γενικές γραμμές και σε μια πιο ελεύθερη ερμηνεία το συνολικό συμπέρασμα της έκθεσης είναι σαφώς πιο επιφυλακτικό από ότι παρουσιάζεται στον δημόσιο διάλογο.
Οι εναλλακτικές λύσεις στο κρέας υπάρχουν, αλλά συνοδεύονται από τεχνολογικές αβεβαιότητες, κοινωνικές αντιστάσεις και πολιτισμικά εμπόδια.
Όπως υπογραμμίζεται εμμέσως, «καμία λύση δεν μπορεί να επιβληθεί ερήμην της κοινωνίας. Το μέλλον της διατροφής δεν θα κριθεί μόνο στα εργαστήρια, αλλά στο κατά πόσο οι πολίτες εμπιστεύονται αυτό που τελικά φτάνει στο πιάτο τους».
Σε κάθε περίπτωση η συζήτηση για το μέλλον της διατροφής στην Ευρώπη βρίσκεται σε εξέλιξη με την έννοια του «εναλλακτικού κρέατος», να χρήζει διαφορετικών ερμηνειών αφού υπό τον ίδιο όρο συνυπάρχουν τρόφιμα εντελώς διαφορετικής φύσης, από απλά φυτικά προϊόντα έως σύνθετες βιοτεχνολογικές εφαρμογές.