Από τη δύση του 2025 στις προκλήσεις του 2026

Ζούμε σε δύσκολους καιρούς. Οικονομικά, πολιτικά κοινωνικά. Παντού σε ολόκληρο τον κόσμο κυριαρχεί ανασφάλεια και αβεβαιότητα. Η αισιοδοξία που υπήρχε κάποτε, πως ξημερώνουν καλύτερες μέρες έχει εξαφανιστεί και όλο και περισσότεροι άνθρωποι αγωνιούν για το μέλλον.
Οι δασμολογικοί πόλεμοι είναι η νέα πραγματικότητα. Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη μειώνεται με πολύ αργό ρυθμό. Μαίνονται πολεμικές συγκρούσεις σε πάνω από 50 χώρες. Οι οικονομικές ανισότητες αυξάνονται δραματικά και έτσι την ίδια ώρα που μια μικρή ομάδα βλέπει τα εισοδήματά της να εκτοξεύονται, οι υπόλοιποι αγωνιούν πως θα βγει ο μήνας. Η τεχνολογία προκαλεί τεκτονικές αλλαγές, διαφοροποιώντας τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και κοινωνικοποιούμαστε.
Μπαίνουμε στο 2026 με μόνο μια βεβαιότητα: ότι τίποτα πλέον δεν είναι βέβαιο. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η εμπιστοσύνη στους θεσμούς δοκιμάζεται. Η δημοκρατία πιέζεται, ο δημόσιος διάλογος πολώνεται και η παραπληροφόρηση διαχέεται με πρωτοφανή ταχύτητα. Οι κοινωνίες δυσκολεύονται να βρουν κοινό βηματισμό, καθώς ο φόβος και η ανασφάλεια συχνά υπερισχύουν της λογικής και της συνεργασίας. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται σήμερα μοιάζουν συχνά βραχυπρόθεσμες, ανίκανες να απαντήσουν στις βαθύτερες και πιο σύνθετες προκλήσεις της εποχής.
Κι όμως, μέσα σε αυτή τη σκοτεινή συγκυρία, αναδύεται και μια έντονη ανάγκη για αλλαγή. Η αναζήτηση νοήματος, αλληλεγγύης και νέων μορφών συνεργασίας γίνεται πιο επιτακτική από ποτέ. Ίσως η αβεβαιότητα να είναι τελικά και μια πρόσκληση: να επαναπροσδιορίσουμε προτεραιότητες, να επενδύσουμε στον άνθρωπο και να ξαναχτίσουμε την ελπίδα, όχι ως εύκολη υπόσχεση, αλλά ως συνειδητή επιλογή ευθύνης και συλλογικής δράσης.
Τέσσερις ειδικοί, η Άννα Προκοπίου Κουκκίδη, ο Δημήτριος Ηλιάδης, ο Αθανάσιος Μποζίνης και ο Μιχάλης Φλωρεντιάδης μιλούν στον «Φιλελεύθερο» για την χρονιά που μας φεύγει και περιγράφουν τις προκλήσεις που μας περιμένουν για την επόμενη σε τομείς καθοριστικούς όπως η οι διεθνείς σχέσεις, το περιβάλλον, η τεχνολογία και η οικονομία.
Μέσα από τις παρεμβάσεις τους, αποτυπώνεται μια σύνθεση αλλά ρεαλιστική εικόνα για το 2025. Δεν περιορίζονται στη διαπίστωση των προβλημάτων, αλλά επιχειρούν να φωτίσουν τις βαθύτερες αιτίες τους, αναδεικνύοντας τα κρίσιμα διλήμματα που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε το 2026. Οι απόψεις τους συγκλίνουν στο ότι οι επιλογές που θα γίνουν, θα καθορίσουν όχι μόνο την πορεία της ανάπτυξης, αλλά και την ποιότητα της δημοκρατίας, της κοινωνικής συνοχής και της διεθνούς σταθερότητας.
Σε έναν κόσμο όπου οι εξελίξεις είναι ταχύτατες και συχνά απρόβλεπτες, η γνώση και η κριτική σκέψη αποτελούν βασικά εφόδια. Οι προκλήσεις που έρχονται δεν είναι αναπόφευκτα καταδικαστικές· μπορούν να μετατραπούν σε ευκαιρίες, εφόσον υπάρξει στρατηγική, συνεργασία και πολιτική βούληση για ουσιαστικές αλλαγές.
Κυπριακή οικονομία: Υψηλές προσδοκίες – ευνοϊκές συνθήκες
Το 2025 ήταν μία πολύ καλή χρονιά για την κυπριακή οικονομία, αφού ο ρυθμός ανάπτυξης αναμένεται πάνω από το 3%, ο πληθωρισμός, υποβοηθούμενος από τις τιμές ενέργειας και τροφίμων, είναι κάτω από 1% και η ανεργία βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο κάτω από 4,5%. Δηλαδή παρατηρήθηκε ένα αρκετά ευνοϊκό οικονομικό περιβάλλον με ψηλό ρυθμό ανάπτυξης αλλά και σχετικά χαμηλό πληθωρισμό.
Ποιοι ήταν όμως οι παράγοντες που οδήγησαν στις εντυπωσιακές αυτές επιδόσεις; Ιδιαίτερα θετικές ήταν οι εξελίξεις στον τουρισμό, αφού το 2025 ήταν μια χρονιά-ρεκόρ. Οι αφίξεις αυξήθηκαν με ρυθμό πέραν του 10%. Ενώ ο τουρισμός αποτελεί έναν παραδοσιακό τομέα, η Κύπρος φαίνεται να επωφελήθηκε επίσης από τις επενδύσεις και τη δραστηριοποίηση κυρίως ξένων εταιρειών τεχνολογίας και πληροφορικής. Οι εταιρείες αυτές απασχολούνται σε τομείς στους οποίους υπάρχει ραγδαία ανάπτυξη και αύξηση του κύκλου εργασιών. Ωστόσο, φαίνεται ότι η οικονομία βασίζεται κυρίως σε ξένες εταιρείες που έρχονται στην Κύπρο παρά στη δημιουργία κυπριακών εταιρειών αφού φαίνεται απουσιάζουν τα αντίστοιχα κίνητρα για εγχώρια επιχειρηματικότητα στους κρίσιμους αυτούς τομείς του μέλλοντος τεχνολογία και πληροφορικ).
Μια άλλη θετική εξέλιξη ήταν το δημοσιονομικό πλεόνασμα που αναμένεται να ξεπεράσει το 3% του ΑΕΠ κατά το έτος που πέρασε. Έτσι, η Κύπρος αναμένεται να καταφέρει να μειώσει το λόγο χρέος προς ΑΕΠ κάτω από το σημαντικό επίπεδο του 60%, ο οποίος θεωρείται ως ένα είδους κρίσιμο όριο για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ελπίδα είναι να συνεχιστεί η μείωση του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ, ώστε να υπάρχει ευελιξία σε περίπτωση πιο αργών ρυθμών ανάπτυξης στο μέλλον.
Τέλος, το διεθνές περιβάλλον ήταν επίσης ευνοϊκό για την κυπριακή οικονομία, αφού παρά τις απειλές για «εμπορικό πόλεμο» μεταξύ των ΗΠΑ και του υπόλοιπου κόσμου, στο τέλος υπήρξαν συμφωνίες που από τη μια αύξησαν τους περιορισμούς και τους φόρους επί των εισαγωγών, από την άλλη όμως τα πράγματα ήταν καλύτερα από το χειρότερο σενάριο.
* Μιχάλης Φλωρεντιάδης, CFA
Chief Economist, Head of Market Analysis
Περιβάλλον 2025: Η νέα κλιματική πραγματικότητα
Το 2025 οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης παγιώθηκαν ως «νέα κανονικότητα». Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Copernicus, το έτος αναμένεται να ολοκληρωθεί ως το 2ο ή 3ο θερμότερο παγκοσμίως, ενώ ο τριετής μέσος όρος 2023-2025 αναμένεται να υπερβεί το +1,5°C πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα. Η εξέλιξη αυτή υποδηλώνει ότι κινούμαστε εκτός πορείας σε σχέση με τη Συμφωνία του Παρισιού του 2015, η οποία στόχευε στον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας κάτω από 2°C, και κατά προτίμηση, στο 1,5°C, σε σχέση με τα προ-βιομηχανικά επίπεδα.
Η ανάγκη για προσαρμογή έγινε ιδιαίτερα ορατή στην Ευρώπη, όπου το 2025 χαρακτηρίστηκε από έντονη κλιματική μεταβλητότητα. Παρατεταμένες περίοδοι ανομβρίας και ξηρασίας επηρέασαν τη νοτιοανατολική Ευρώπη και την ανατολική Μεσόγειο, ενώ κύματα θερμικής καταπόνησης σημειώθηκαν στη νότια και τη δυτική Ευρώπη. Παράλληλα, οι δασικές πυρκαγιές εντάθηκαν και η περίοδος τους επιμηκύνθηκε, ενώ σε τμήματα της βόρειας και δυτικής Ευρώπης καταγράφηκαν επεισόδια αυξημένων βροχοπτώσεων και πλημμυρών.
Η αυξανόμενη συχνότητα ξηρασιών και πλημμυρών, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το 30% των Ευρωπαίων πολιτών ζουν σε περιοχές που αντιμετωπίζουν εποχική ή μόνιμη πίεση υδατικών πόρων, ώθησαν την ΕΕ να τοποθετήσει το νερό στο επίκεντρο της κλιματικής πολιτικής. Τον Ιούνιο, η ΕΕ υιοθέτησε την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Ανθεκτικότητα των Υδάτων, θέτοντας στόχους έως το 2030 για αποδοτικότητα, μείωση απωλειών και έξυπνη διαχείριση νερού, καθώς και θέματα ασφάλειας και ετοιμότητας στη διαχείριση κρίσεων.
Στη Μεσόγειο και ειδικότερα στην Κύπρο, η υδατική κρίση έλαβε ακόμη πιο οξεία μορφή. Το 2025, η Κύπρος βίωσε την τρίτη συνεχόμενη χρονιά ξηρασίας με αποθέματα φραγμάτων κάτω από 10%, στρεφόμενη στρατηγικά στην αφαλάτωση για τις ανάγκες της ύδρευσης. Η εξέλιξη αυτή ανέδειξε τη λειψυδρία ως συστημικό ρίσκο ασφάλειας για την Κύπρο και όχι ως παροδικό φαινόμενο, καθώς η κυβέρνηση παρουσίασε επενδυτικό πλάνο συνολικού κόστους €1,2 δισεκατομμύρια για την υδατική ασφάλεια της χώρας. Η μεγάλη πρόκληση ήταν και παραμένει η διαθεσιμότητα επαρκών ποσοτήτων νερού καλής ποιότητας για τη γεωργία, καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την οικονομία και την κοινωνική ευημερία.
Το πραγματικό ερώτημα που αφήνει το 2025 δεν είναι αν οι επιπτώσεις θα ενταθούν, αλλά αν οι κυβερνήσεις, οι θεσμοί, οι κοινωνίες και η οικονομία θα καταφέρουν να προσαρμοστούν έγκαιρα στη νέα κανονικότητα, με τρόπο που να διατηρείται η συνοχή, η ευημερία και η ασφάλεια.
*Δρ. Δημήτριος Ηλιάδης
Επίκουρος Ερευνητής Καθηγητής – Κέντρο Αριστείας για Έρευνα και Καινοτομία ΚΟΙΟΣ, Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Πεδίο ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο η Τεχνητή Νοημοσύνη
Η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί μια από τις βασικές στρατηγικές τεχνολογίες του Μέλλοντος, μαζί με το Κυβερνοδιάστημα, την ρομποτική, την νευροτεχνολογία, την Νανοτεχνολογία και την κβαντική μηχανική. Η Τεχνητή Νοημοσύνη ως βασική επιστήμη της επιστήμης της πληροφορικής, αποτελεί σήμερα ίσως το μεγαλύτερο σημείο τεχνολογικού ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο και ειδικά μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας και Κίνας, όσο αφορά την χρήσης της σε στρατηγικές εφαρμογές ως συντελεστή ισχύος και ανάπτυξης, στις πολεμικές επιχειρήσεις, στην οικονομική ανάπτυξη, στην διαχείριση κρίσεων, στην διαδικασία λήψης αποφάσεων, στην προστασία του Κυβερνοχώρου, στην υγεία στην ψηφιακή διακυβέρνηση, στην εκπαίδευση και στην δημοκρατία.
Η ισχυρή δυνατότητα της ΤΝ να αναλύει και να διαχειρίζεται μεγάλα δεδομένα, της δίνει το ισχυρό προνόμιο να αποτελεί σήμερα πεδίο παγκόσμιου ανταγωνισμού για το ποιο κράτος θα μπορέσει να αναπτύξει αποτελεσματικά μοντέλα πρόβλεψης και διαχείρισης κρίσεων και απειλών. Αν και ακόμα δεν έχουν επιβεβαιωθεί η φόβοι για μια πιθανή απειλή της ανθρωπότητας λόγω της επέκταση της ΤΝ μέσω μιας υπερυπολογιστικής μοναδικότητας, η χρήση της ΤΝ για Κυβερνοπόλεμο, κυβερνοπροπαγάνδα, υβριδικό πόλεμο ειδικά με την ευρεία διασπορά ψευδών ειδήσεων, εικόνων και βίντεο αποτελεί βασική απειλή για την παγκόσμια ασφάλεια.
Η προσπάθεια παγκόσμιας διακυβέρνησης της ΤΝ αποτελεί σήμερα ένα αρκετά δύσκολο αίνιγμα για την διεθνή κοινότητα. Η δυναμική χρήση των αλγόριθμών από πολλαπλούς δρώντες του διεθνούς συστήματος και η παγκοσμιοποίηση της πληροφορίας μέσω του κυβερνοχώρου, δυσκολεύει αισθητά την ηθική εφαρμογή της ΤΝ, και η πιθανότητα οπλοποίησης της ΤΝ ελλοχεύει αυξητικά.
Η αλληλεξάρτηση της ΤΝ με την ρομποτική, την νευροτεχνολογία, την κβαντική μηχανική και άλλες μελλοντικές τεχνολογίες, θα δημιουργήσει νέες τάσεις στην στρατηγική χρήση των νέων αυτών τεχνολογιών από τα κράτη στο διεθνές σύστημα. Οι δυο περιφερειακοί πόλεμοι ανέδειξαν την στροφή των κρατών για πολέμους και άμυνες, στηριζόμενες πλέον στην υψηλή στρατηγική τεχνολογία, ενώ το κοντινό μέλλον δείχνει ότι η παγκόσμια κοινότητα θα στρέψει την προσοχή της στην σύγκλιση των νέων στρατηγικών Τεχνολογιών.
*Αθανάσιος Η. Μποζίνης
Επίκουρος Καθηγητής «Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας και Νέων Τεχνολογιών – Βιοασφάλειας» Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Ασφάλεια, ασφάλεια, ασφάλεια!
Εάν μια λέξη κλειδί συνοψίζει τις ανησυχίες της ανθρωπότητας για το 2025 δεν μπορεί παρά να είναι η λέξη ασφάλεια και ειδικότερα η ανατροφοδότηση εξωτερικών και εσωτερικών απειλών που καθιστούν τη διαφοροποίηση μεταξύ εσωτερικής κι εξωτερικής ασφάλειας πλέον ανεπαίσθητη. Σε ένα κόσμο όλο και πιο εύθραυστο, το μεγάλο ερώτημα είναι ποιος θα είναι ο πρόθυμος πάροχος ασφάλειας για όλους τους υπόλοιπους.
>Πρώτο, ο Αμερικανός πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, παρότι διακατέχεται από το μεγαλείο ενός πλανητάρχη, κινείται μονομερώς, ακόμη και με περιφρόνηση θα μπορούσε να πει κανείς προς τους Ευρωπαίους συμμάχους του. Η αμφισημία των προθέσεων του αφήνει αιωρούμενο το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, ενώ κρατά στο απυρόβλητο τη Μόσχα και εστιάζει περισσότερο στην Κίνα ως εμπορικό αντίπαλο παρά ως αυταρχική στρατιωτική απειλή για τα συμφέροντα της Ουάσιγκτον και τις δημοκρατίες που έχουν εναπομείνει στον πλανήτη μας.
>Δεύτερο, ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν μπορεί να σταματήσει στο σημείο που βρίσκεται σήμερα χωρίς εγγυήσεις ασφάλειας, δηλαδή χωρίς την αμερικανική παρέμβαση, που φαίνεται όμως να ευνοεί τα συμφέροντα και τις προθέσεις του εισβολέα παρά του ουκρανικού λαού. Τρίτο, η ειρηνευτική συμφωνία στη Μέση Ανατολή δεν μπορεί καν να προχωρήσει στην επόμενη φάση, πόσο μάλλον να ολοκληρωθεί, χωρίς αμερικανικές εξασφαλίσεις.
Επιπρόσθετα, οι εντάσεις σε θέματα εξωτερικής πολιτικής στη διεθνή σκακιέρα μεταφράζονται ως πολλαπλασιαστής ρίσκου για τη συνοχή των κοινωνιών και την ανθεκτικότητα τους σε εξωτερικές κι εσωτερικές απειλές. Οι πολεμικές διαμάχες στη Μέση Ανατολή αλλά κι οι εσωτερικές αναταράξεις και η κλιματική αλλαγή που επηρεάζει την Αφρική δημιουργούν μεταναστευτικά ρεύματα, με συσσωρευμένες επιπτώσεις που δεν μπορούν να απορροφήσουν οι τοπικές δυτικές κοινωνίες, με αποτέλεσμα την πόλωση, την ξενοφοβία και πολλές φορές τον ρατσισμό, που τυγχάνουν πλήρης εκμετάλλευσης από ακροδεξιά κινήματα.
Ταυτόχρονα, τα ίδια αυτά κινήματα πολλές φορές αναπαράγουν και μεγεθύνουν τη ρωσική προπαγάνδα ενάντια στην Ουκρανία, στην Ευρώπη και τη Δύση γενικότερα, εντάσσοντας μάλιστα στη συζήτηση και τον πόλεμο κατά της woke agenda. The tone from the top όπως με την εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ αποτελεί εξωτερικό πολλαπλασιαστή όλων αυτών των εσωτερικών τάσεων.
Πού σταματά, λοιπόν, η εσωτερική ασφάλεια και πού η εξωτερική; Μπορούν να δουλέψουν τα σώματα ασφαλείας, η αστυνομία, ο στρατός, οι υπηρεσίες πληροφοριών, τα κέντρα διάσωσης ανεξάρτητα το ένα από το άλλο ή απαιτείται απαράβατα ένα νέο Ενιαίο Δόγμα Ασφάλειας, το οποίο θα κινείται στους άξονες του inclusive security και του human security; Τι αποτελεί προστασία των συνόρων; Προστασία του πολίτη; Προστασία της δημοκρατίας; Και από ποιους παράγοντες αποτελείται μια σύγχρονη εξίσωση ασφάλειας; Στη νέα εποχή που διανύει η ανθρωπότητα όλα τα πιο πάνω οφείλουν να απαντηθούν από κάθε κυβέρνηση.
*Άννα Κουκκίδη – Προκοπίου
2026 Yale Peace Fellow, Μέλος του EMI – Eastern Mediterranean Initiative, Geneva Centre for Security/SwissPeace και Πρόεδρος της δεξαμενής σκέψης ΠΟΛΙΤΕΙΑ.