Έκφραση – Παρησσία – Πρόκληση – Ύβρις

Η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης αποτελεί κινητήρια δύναμη αφύπνισης. Διαταράσσει τη βολή μας, διαλύει την επανάπαυση και μας υποχρεώνει να αντικρίσουμε την πραγματικότητα κατάματα. Μας φέρνει αντιμέτωπους με το διαφορετικό, μας προκαλεί να σκεφτούμε κριτικά και να διαμορφώσουμε άποψη. Για να επιτελέσει αυτόν τον ρόλο, ο λόγος οφείλει συχνά να είναι αιχμηρός και ανατρεπτικός. Να ενοχλεί. Να ταράσσει. Να αποδομεί παγιωμένες απόψεις. Να προβάλλει απόψεις που ενδέχεται να εκλαμβάνονται ως προσβλητικές, ανοίκειες ή ριζοσπαστικές.
ΟΜΩΣ: Η ευθύτητα δεν συνεπάγεται ασυδοσία. Η παρρησία δεν παρέχει άδεια για χυδαιότητες, ύβρεις ή βλασφημίες. Η σάτιρα μπορεί να στρέφεται κατά της εξουσίας, κατά πολιτικών και θεσμών. Δεν δικαιούται όμως να στρέφεται κατά ιερών και εθνικών συμβόλων, ιδίως όταν αυτά εργαλειοποιούνται μέσα από ωμές, σεξουαλικοποιημένες απεικονίσεις που δεν εξυπηρετούν κανένα δημόσιο συμφέρον. Εκεί δεν έχουμε κριτική – έχουμε εξευτελισμό και βλασφημία.
Βλασφημία ή δυσφήμηση της θρησκείας νοείται η δημόσια έκφραση υβριστικού ή ασεβούς χαρακτήρα απέναντι σε ανώτερη δύναμη ή ιερό πρόσωπο, το οποίο αναγνωρίζει και σέβεται συγκεκριμένη θρησκευτική κοινότητα, όταν η έκφραση αυτή αποσκοπεί στην απαξίωση ή τη χλεύη της θρησκευτικής της πίστης.
Αντίλογος: “ Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – η οποία υπερισχύει του Συντάγματος και κάθε εθνικού νόμου – δεν αναγνωρίζεται αυτοτελές δικαίωμα της θρησκείας ως έννομο αγαθό. Εφόσον, λοιπόν, η Σύμβαση προστατεύει πρωτίστως την ελευθερία της έκφρασης, τίθεται το ερώτημα γιατί αυτή να περιορίζεται προς χάριν του σεβασμού μιας θρησκευτικής ιδεολογίας;”.
Απάντηση: το ζήτημα δεν είναι μόνο νομικό. Το αν κάτι επιτρέπεται από τον νόμο δεν απαντά στο αν είναι και ηθικά σωστό. Η νομιμότητα δεν ταυτίζεται με την ηθική. Η θανατική ποινή είναι νόμιμη σε μέρη του κόσμου (π.χ. στις ΗΠΑ). Η ευθανασία επίσης (π.χ. Ολλανδία). Το τι ο νόμος επιτρέπει, δεν ταυτίζεται με το τι το ηθικό (όπως αυτά διαμορφώνονται σε κάθε κοινωνία με βάση τις παραδόσεις της) άγραφα ορίζει.
Σε μια κοινωνία όπως η κυπριακή, βαθιά παραδοσιακή, με τη θρησκεία να αποτελεί βασικό στοιχείο της ταυτότητάς μας, η διαπόμπευση θρησκευτικών συμβόλων στο όνομα της «τέχνης» δεν είναι πρόοδος. Και δεν μετατρέπεται σε τέχνη απλώς επειδή φέρει την ταμπέλα της. Η τέχνη δεν είναι άλλοθι για χυδαιότητα. Η τέχνη ταυτίζεται (ή έτσι πρέπει τουλάχιστον!) με κάτι το καλαισθητικό, κάτι που γοητεύει το μάτι, τις αντιλήψεις. Μπορεί να είναι σκληρή, δυσάρεστη, ακόμη και ενοχλητική. Δεν χρειάζεται όμως να είναι υβριστική για να είναι ουσιαστική. Όταν η «πρόκληση» εξαντλείται στον εξευτελισμό του ιερού, τότε δεν μιλάμε για ελευθερία έκφρασης αλλά για απουσία κάθε ηθικού φραγμού.
Ομολογουμένως, ο κόσμος αλλάζει, προοδεύει. Αλλά η πρόοδος δεν μετριέται με το πόσο εύκολα ισοπεδώνουμε ό,τι κάποιοι θεωρούν ιερό. Αν όχι ευλάβεια, τότε τουλάχιστον στοιχειώδη σεβασμό.