Αλλάζει στάση η ΕΕ στο μεταναστευτικό: Κύπρος, Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία δέχονται τη μεγαλύτερη πίεση – Θα μοιραστούν €420 εκατ.

Πιο πολύ από ποτέ σκληραίνει στην στάση της η ΕΕ στο μεταναστευτικό. Ενόψει και της εφαρμογής του Συμφώνου Μετανάστευσης -και μάλιστα επί Κυπριακής Προεδρίας-, στόχος είναι να μειωθεί ο αριθμός των παράτυπων μεταναστών που βρίσκονται ήδη στην Ευρώπη με την επιστροφή όσων δεν δικαιούνται άσυλο σε τρίτες χώρες καταγωγής ή διέλευσης, αλλά και -ή δυνατό- να μειωθούν οι αφίξεις μεταναστών σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Η σκληρή στροφή έρχεται λίγες μέρες μετά την δημοσίευση του «δόγματος Τραμπ». Στη νέα Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, το σύστημα Τραμπ ανέφερε ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει «τον υπαρκτό κίνδυνο πολιτισμικής εξάλειψης» λόγω μεταναστευτικών ροών.
Όμως οι Ευρωπαίοι δεν περίμεναν αυτήν την κριτική για να αντιδράσουν. Οι Βρυξέλλες είναι εδώ και καιρό αποφασισμένες να μη συνεχίσουν να δίνουν «τροφή» στο μύλο της ακροδεξιάς, μια που το θέμα της μετανάστευσης που τόσο πολύ έχει διχάσει την ΕΕ, έχει εργαλειοποιηθεί επανειλημμένα από τον συγκεκριμένο πολιτικό χώρο. Την ίδια στιγμή, φαίνεται ότι για πρώτη φορά σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει συναίνεση για αυστηρή στροφή στο μεταναστευτικό, ακόμα και με αμφισβήτηση των αποφάσεων δικαστηρίων.
Την εβδομάδα που πέρασε στις Βρυξέλλες, οι Ευρωπαίοι υπουργοί μετανάστευσης κατέληξαν σε μια σειρά συμφωνιών που αλλάζουν άρδην την προσέγγιση στο θέμα.
Τρία ήταν τα βασικά θέματα που «έκλεισαν»: ένας κατάλογος χωρών που θεωρούνται ασφαλείς από τις οποίες οι περισσότερες αιτήσεις ασύλου θα απορρίπτονται με συνοπτικές διαδικασίες, μια έννοια «ασφαλούς τρίτης χώρας» που επιτρέπει τη δημιουργία κέντρων επεξεργασίας ασύλου εκτός ΕΕ και ένας κανονισμός επιστροφών που δίνει στις πρωτεύουσες νέες εξουσίες για τον επαναπατρισμό όσων δεν δικαιούνται άσυλο, με αύξηση διοικητικών κρατήσεων, απαγορεύσεων εισόδου και κόμβων επιστροφής.
Μηχανισμός αλληλεγγύης
Το πιο δύσκολο θέμα ήταν η νέα «ομάδα αλληλεγγύης», ο μηχανισμός κατανομής των βαρών μεταξύ των κρατών-μελών. Η φιλοσοφία του μηχανισμού είναι ότι το μεταναστευτικό είναι θέμα ευρωπαϊκό και άρα και τα 27 κράτη-μέλη οφείλουν να συνεισφέρουν, είτε με μετεγκαταστάσεις προσφύγων από τις χώρες πρώτης γραμμής ή με οικονομική συνεισφορά, περίπου 20.000 ευρώ το άτομο άπαξ, για κάθε μετεγκατάσταση που δε θα γίνει.
Στην πρώτη έκθεσή της για το μηχανισμό, η Κομισιόν είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τέσσερις χώρες της ΕΕ δέχονται μεταναστευτική πίεση: Κύπρος, Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία. Οι Υπουργοί λοιπόν την περασμένη εβδομάδα αποφάσισαν ότι το 2026 θα μετεγκαταστασθούν από τις τέσσερις αυτές χώρες συνολικά 21.000 πρόσφυγες, ενώ επίσης οι τέσσερις χώρες θα μοιραστούν 420 εκατομμύρια ευρώ. Οι εισφορές είναι λίγο «κουτσουρεμένες» από αυτό που προβλέπει το Σύμφωνο (30.000 μετεγκαταστάσεις και 600 εκ. Ευρώ) γιατί θα εφαρμοστεί από τον Ιούνιο του 2026.
Οι αριθμοί μοιάζουν με σταγόνα στον ωκεανό αν σκεφτεί κανείς ότι σε αυτές τις χώρες, τα περιθώρια έχουν γίνει ασφυκτικά και ότι οι μετεγκαταστάσεις και χρήματα θα κατανέμονται αναλογικά με βάση πληθυσμό και ΑΕΠ κάθε χώρας. Όμως και σε αυτούς, υπάρχουν χώρες που αντιδρούν, όπως η Ουγγαρία.
Επίσης, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, η πλειονότητα των κρατών της ΕΕ φαίνεται να προτιμά την οικονομική συνεισφορά αντί της υποδοχής προσφύγων. Δηλαδή οι χώρες πρώτης υποδοχής κινδυνεύουν να γίνουν «αποθήκες ψυχών», αν τελικά δε λειτουργήσει η αλληλεγγύη της μετεγκατάστασης. Δεν είναι η καλύτερη αρχή, όμως το βήμα έγινε για μια ευρωπαϊκή αλληλεγγύη που είναι απαραίτητη για τη διαχείρηση του προσφυγικού.
«Σε καιρό ηρεμίας, όλα θα πάνε καλά», είπε στον «Φ» διπλωμάτης του Συμβουλίου. «Όταν όμως επέλθει η κρίση, τόσε ούτε ο μηχανισμός, ούτε το Σύμφωνο θα είναι αρκετά», συμπλήρωσε σε μια ειλικρινή κριτική της κατάστασης.
Ασφαλείς τρίτες χώρες
Στο Συμβούλιο αποφασίστηκε και η λίστα των ασφαλών χωρών, μια ακόμα σημαντική απόφαση για την καθημερινή πρακτική της αναγνώρισης προσφύγων.
Μπαγκλαντές, Κολομβία, Αίγυπτος, Ινδία, Κοσσυφοπέδιο, Μαρόκο και Τυνησία, αλλά και οι υποψήφιες για ένταξη στην ΕΕ χώρες χαρακτηρίστηκαν ως ασφαλείς χώρες προέλευσης σε επίπεδο Ένωσης. Αυτό προφανώς συμπεριλαμβάνει και την Τουρκία.
Αυτό σημαίνει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αιτημάτων ασύλου από αυτές τις χώρες θα απορρίπτεται και μάλιστα με ταχύτατες διαδικασίες.
Σημαντικό κομμάτι των αποφάσεων είναι οι επιστροφές. Στο εξής, τα κράτη μέλη θα μπορούν πλέον να επιστρέφουν μετανάστες σε τρίτες χώρες, αν υπάρχει «σύνδεση» μεταξύ του αιτούντος άσυλο και της τρίτης χώρας. Ωστόσο, η σύνδεση δεν θα αποτελεί πλέον υποχρεωτικό κριτήριο για τη χρήση της έννοιας της ασφαλούς τρίτης χώρας.
Αυτό σημαίνει ότι ένας αιτών άσυλο από το Μπαγκλαντές θα μπορεί να επιστραφεί στην Αίγυπτο αν έχει κάποια σχέση με τη χώρα όπως για παράδειγμα οικογένεια ή έχει ζήσει εκεί. Αλλά θα μπορούσε να σταλεί και σε μια άλλη ασφαλή τρίτη χώρα χωρίς απαραίτητα να έχει σχέση με αυτή!
Επίσης, οι μετανάστες θα μπορούν να επιστρέφονται στις χώρες από τις οποίες έχουν έρθει. Αν δηλαδή κάποιος Μαροκινός έχει φτάσει μέσω Τουρκίας, θα μπορεί να επιστραφεί στην Τουρκία.
Οι Υπουργοί προέβλεψαν ότι μπορεί κάποιος να επιστραφεί και αν υπάρχει συμφωνία ή ρύθμιση με ασφαλή τρίτη χώρα που διασφαλίζει ότι το αίτημα ασύλου ενός ατόμου θα εξεταστεί στην εν λόγω χώρα εκτός ΕΕ.
Για να συμπληρώσει το νέο καθεστώς, το Συμβούλιο τόνισε ότι ο αιτών που ασκεί έφεση κατά απόφασης βάσει της έννοιας της ασφαλούς τρίτης χώρας δεν θα έχει πλέον αυτόματο δικαίωμα παραμονής στην ΕΕ για όλη τη διάρκεια της διαδικασίας έφεσης, αν και το δικαίωμα του αιτούντος να ζητήσει από δικαστήριο το δικαίωμα παραμονής παραμένει σε ισχύ.
Στο θέμα δημιουργίας κέντρων «διαλογής» προσφύγων εκτός ΕΕ, τα λεγόμενα return hubs, η ΕΕ έχει ήδη συμφωνήσει ότι επαφύεται στα κράτη-μέλη να κλείσουν συμφωνίες με τρίτες χώρες.
Οι προτεραιότητες της Κυπριακής Προεδρίας
Η εφαρμογή του Συμφώνου Μετανάστευσης και Ασύλου στις 12 Ιουνίου 2026 είναι η πρώτη προτεραιότητα για την Κύπρο όπως είπε από τις Βρυξέλλες ο Υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Νικόλας Ιωαννίδης.
«Υπάρχουν κάποιες διαφωνίες από κράτη μέλη, αλλά θεωρούμε ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε οποιαδήποτε εμπόδια και να τα καταφέρουμε», είπε ο Υφυπουργός, ο οποίος υπογράμμισε ότι η επιτυχία του Συμφώνου εξαρτάται από μια σειρά αλληλοεξαρτώμενων νομοθεσιών και ότι η Προεδρία θα επιδιώξει να προχωρήσει όσο το δυνατόν περισσότερο στον χρόνο που διαθέτει.
Σχετικά με τον κανονισμό για τις επιστροφές και μετά τη γενική προσέγγιση που επιτεύχθηκε στο Συμβούλιο, η Κυπριακή Προεδρία αναλαμβάνει τώρα τους τριλόγους με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το θέμα είναι ευαίσθητο για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και από την πλευρά της Κύπρου «θα γίνει προσπάθεια» να ολοκληρωθεί ο κανονισμός μέσα στην Προεδρία, είπε, αν και αυτό θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις θέσεις των πολιτικών ομάδων.
Ιδιαίτερη ανάλυση έκανε ο Υφυπουργός στο ζήτημα του μηχανισμού αλληλεγγύης, το οποίο χαρακτήρισε «αρκετά ευαίσθητο ζήτημα για την Κύπρο».
Αυτό που ζητά η Κύπρος είναι η πραγματική εφαρμογή της αλληλεγγύης: «Θέλουμε να δούμε έμπρακτα να εφαρμόζεται αυτή η πολιτική για την αλληλεγγύη. Το έμπρακτα για εμάς σημαίνει μετεγκαταστάσεις». Σε αυτό το σημείο πρόσθεσε ότι «ένα μικρό νησί υπό κατοχή δεν μπορεί να αντέξει μεγάλους αριθμούς», υπογραμμίζοντας ότι η Κύπρος καλείται να διαχειριστεί τόσο τα αποθέματα πληθυσμού που ήδη βρίσκονται στο νησί, όσο και την πιθανότητα μιας νέας κρίσης.
Ο Υφυπουργός παρουσίασε επίσης και την εθνική στρατηγική της Κύπρου, η οποία εστιάζει στην ενίσχυση των συνόρων, στις ταχύτερες διαδικασίες και στην αύξηση των επιστροφών. «Αυτά δεν πρέπει να τα βλέπουμε αποσπασματικά. Πρέπει και θέλουμε και δουλεύουμε για την ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων, που μειώνει τις ροές. Αυτό το έχουμε κάνει και στην Κύπρο και έχουμε μειώσει κατά 86% τις ροές από το 2022». Παράλληλα, όπως είπε, λειτουργεί και το εθνικό σύστημα επιστροφών: «Ταυτόχρονα έχουμε το δικό μας εθνικό σύστημα επιστροφών, που έχουμε καταφέρει μέσα σε τρία χρόνια να επαναπατρίσουμε πάνω από 30.000 υπηκόους τρίτων χωρών». Με βάση αυτά, η Λευκωσία ζητά την πλήρη εφαρμογή της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, ιδίως μέσω μετεγκαταστάσεων.