Ανάλυση CT: Τι «αγοράζει» η ΕΕ και ποιος κρατά τον λογαριασμό με το δάνειο των €90 δισ. στην Ουκρανία;

Η επιλογή που έκαναν χθες οι 27 προστατεύει το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα και την σταθερότητα του ευρώ, από δικαστικές περιπέτειες και ρίσκο. Εγγύηση είναι ο προϋπολογισμός της ΕΕ και καμία χώρα δεν θα διαθέσει κεφάλαια από τον εθνικό προϋπολογισμό.
Η πρωινή απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις Βρυξέλλες να προχωρήσει σε κοινό δανεισμό ύψους €90 δισ. για την Ουκρανία, για την διετία 2026 – 2027, είναι μια καθαρή ομολογία δύο πραγμάτων. Πρώτον, ότι το Κίεβο χρειάζεται προβλέψιμη χρηματοδότηση για να μη «σβήσει» δημοσιονομικά όσο συνεχίζεται ο πόλεμος και δεύτερον, ότι πρόθεση να συνδεθούν αυτά τα χρήματα απευθείας με τα παγωμένα ρωσικά κρατικά κεφάλαια, προς το παρόν, σκοντάφτει σε νομικά ναρκοπέδια και σε πολιτικό φόβο για επιπτώσεις στο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Τι σημαίνει για τα κράτη μέλη που συμμετέχουν;
Η επιλογή της ΕΕ είναι ο κλασικός μηχανισμός της έκδοσης κοινού χρέους με «εγγύηση» τον προϋπολογισμό της Ένωσης. Δηλαδή η ΕΕ θα βγει στις αγορές, θα δανειστεί ως σύνολο και θα διοχετεύσει τα €90 δισ. στην Ουκρανία ως δάνειο με πολύ ευνοϊκούς όρους, το οποίο περιγράφεται ως άτοκο ή με επιδότηση επιτοκίου ώστε να είναι πρακτικά άτοκο για το Κίεβο.
Για τα κράτη μέλη που θα συμμετέχουν (μεταξύ αυτών και η Κύπρος) αυτό μεταφράζεται σε τρία επίπεδα υποχρέωσης.
Το πρώτο είναι πολιτικό, καθώς αναλαμβάνουν συλλογικά την ευθύνη να κρατήσουν λειτουργική της οικονομία της Ουκρανίας και αυτό γίνεται όχι ως «δώρο καλής θέλησης», αλλά ως εργαλείο γεωπολιτικής αντοχής.
Το δεύτερο είναι λογιστικό και δημοσιονομικό. Δεν σημαίνει ότι αύριο το πρωί βάζουν €90 δισ. από τους εθνικούς τους προϋπολογισμούς. Σημαίνει όμως ότι ο προϋπολογισμός της ΕΕ αποτελεί την εγγύηση που καθησυχάζει τις αγορές, άρα τα κράτη που συμμετέχουν αναλαμβάνουν μια ενδεχόμενη υποχρέωση, αν κάτι πάει στραβά στην αποπληρωμή. Αυτό δεν είναι άμεση δαπάνη, αλλά δεν είναι και αέρας κοπανιστός.
Το τρίτο είναι χρηματοπιστωτικό. Η ΕΕ προσπαθεί να κρατήσει το κόστος δανεισμού χαμηλά και να μην ανοίξει πόλεμο δικαστηρίων που θα αύξανε το ρίσκο και επιτόκια. Αυτό ακριβώς εξηγεί γιατί η λύση των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων δεν επελέγη πολιτικά, παρότι πολλοί την ήθελαν για λόγους ηθικής και συμβολισμού.
Τρεις χώρες εξαιρέθηκαν
Η εξαίρεση αφορά την Ουγγαρία, τη Σλοβακία και την Τσεχία, οι οποίες, σύμφωνα με τις πληροφορίες από τη χθεσινή Σύνοδο, πήραν εξαίρεση από το να συμμετέχουν στις εγγυήσεις του δανεισμού, ενώ δεσμεύτηκαν να μη μπλοκάρουν τους υπόλοιπους.
Ο λόγος δεν είναι τεχνικός, είναι πολιτικός. Οι κυβερνήσεις αυτών των χωρών έχουν τηρήσει μια πιο φιλορωσική στάση και δεν ήθελαν να βρεθούν εκτεθειμένες σε ένα σχήμα που, ειδικά αν συνδεόταν με ρωσικά παγωμένα κεφάλαια, θα μπορούσε να προκαλέσει ρωσικά αντίμετρα ή δικαστικές εμπλοκές. Το συμβιβαστικό αποτέλεσμα ήταν να προχωρήσουν οι υπόλοιποι, χωρίς να μπλοκαριστεί η απόφαση με την επίκληση της ομοφωνίας.
Το πρακτικό νόημα της εξαίρεσης, όπως το περιέγραψε και ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, είναι ότι τα κονδύλια αυτών των τριών χωρών δεν θα χρησιμοποιηθούν ως εγγυήσεις για το δάνειο.
Γιατί αντιδρά το Βέλγιο;
Εδώ είναι ο πυρήνας της ιστορίας. Τα παγωμένα ρωσικά κρατικά κεφάλαια στην Ευρώπη είναι περίπου €210 δισ. ευρώ και το μεγαλύτερο μέρος τους βρίσκεται στο Βέλγιο, επειδή φυλάσσεται και εκκαθαρίζεται μέσω του Euroclear, του γίγαντα των χρηματοοικονομικών διακανονισμών με έδρα τις Βρυξέλλες.
Ο Βέλγος πρωθυπουργός ουσιαστικά είπε το εξής. «Αν πάμε να χρησιμοποιήσουμε το ‘κεφάλαιο’ των ρωσικών αποθεμάτων, εγώ δεν θα μείνω μόνος να πληρώσω αν η Ρωσία αντεπιτεθεί νομικά ή οικονομικά». Και δεν το είπε θεωρητικά, καθώς υπάρχουν ήδη ρωσικές νομικές κινήσεις κατά του Euroclear, άρα το ρίσκο δεν είναι υποθετικό.
Το Βέλγιο φοβάται δύο πράγματα. Το πρώτο είναι η ευθύνη αποζημιώσεων. Αν, σε κάποιο δικαστήριο, προκύψει υποχρέωση επιστροφής ή αποζημίωσης, ποιος πληρώνει; Το Euroclear, το βελγικό κράτος, ή οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι μέσω εγγυήσεων; Η βελγική θέση ήταν ότι χρειάζεται ουσιαστικά απεριόριστη κάλυψη από τους εταίρους, κάτι που πολιτικά δεν περνούσε εύκολα.
Το δεύτερο είναι η σταθερότητα των ευρωπαϊκών αγορών. Το Euroclear δεν είναι μια εταιρεία που απλώς διαχειρίζεται χρήματα. Είναι κόμβος διακανονισμών παγκόσμιας κλίμακας. Αν κλονιστεί η εμπιστοσύνη ή αν δεχθεί μαζικές νομικές επιθέσεις και δεσμεύσεις, το κόστος μπορεί να διαχυθεί στο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα και να μεταφραστεί σε αυξημένο ρίσκο για το ευρώ ως ασφαλές νόμισμα.
Γιατί δεν κατασχέθηκαν τα ρωσικά κεφάλαια;
Η ΕΕ μέχρι σήμερα έχει προχωρήσει σχετικά πιο άνετα στη χρήση των κερδών που προκύπτουν από την τοποθέτηση και διαχείριση των παγωμένων ρωσικών αποθεμάτων. Αυτό θεωρείται έχει λιγότερο ρίσκο, καθώς δεν αγγίζεις το κεφάλαιο και αξιοποιείς τα κέρδη που προέκυψαν όσο τα κεφάλαια είναι παγωμένα.
Η απόσταση από το «χρησιμοποιώ το κεφάλαιο ή το δεσμεύω ως εξασφάλιση» είναι σε άλλο επίπεδο. Εκεί μπαίνουν ζητήματα κρατικής κυριαρχίας, προστασίας περιουσίας, κανόνων διεθνούς δικαίου, πιθανών αντιποίνων και, κυρίως, δικαστικών διαφορών σε εθνικά δικαστήρια. Γι’ αυτό και το σχέδιο της Επιτροπής για χρήση των ρωσικών κεφαλαίων παρουσιάστηκε ως νομικά ευρηματικό αλλά περίπλοκο, και τελικά δεν εξασφάλισε πολιτική έγκριση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ακριβώς επειδή δεν υπήρχε συμφωνία για το ποιος αναλαμβάνει το ρίσκο.
Πώς θα χρηματοδοτηθεί η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας;
Η ανοικοδόμηση δεν θα γίνει από ένα ταμείο και ένα κουμπί. Θα είναι μίγμα εργαλείων.
Υπάρχει η καθημερινή δημοσιονομική επιβίωση του ουκρανικού κράτους, μισθοί, συντάξεις, βασικές υπηρεσίες, άμυνα, που είναι το πεδίο των δανείων και της μακροοικονομικής βοήθειας.
Υπάρχει και η μακροπρόθεσμη ανοικοδόμηση, όπου ο στόχος είναι να μπουν μεγάλα ποσά με μορφή επιχορηγήσεων, δανείων από διεθνείς οργανισμούς και κυρίως παροχή ιδιωτικών κεφαλαίων μέσω εγγυήσεων, ασφάλισης πολιτικού κινδύνου και έργων που μπορούν να σταθούν εμπορικά.
Πώς θα πάρουν πίσω τα χρήματα τα κράτη μέλη;
Επισήμως μιλάμε για δάνειο προς την Ουκρανία. Στην πράξη, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και αρκετοί ηγέτες το παρουσιάζουν ως «προκαταβολή» έναντι μελλοντικών ρωσικών αποζημιώσεων, με την ιδέα ότι η αποπληρωμή θα γίνει όταν και εφόσον η Ρωσία καταβάλει επανορθώσεις ή όταν δημιουργηθεί στέρεη νομική βάση για αξιοποίηση ρωσικών κρατικών κεφαλαίων.
Σε μια μελλοντική συμφωνία, ή μέσα από διεθνή μηχανισμό επανορθώσεων, η Ρωσία πληρώνει, άρα το δάνειο αποπληρώνεται χωρίς να ανοίξει τρύπα στον προϋπολογισμό της ΕΕ.
Το δύσκολο σενάριο είναι το χρονικό. Αν για χρόνια δεν υπάρχει λύση, τότε το βάρος μεταφέρεται στην εξυπηρέτηση του κοινού χρέους μέσω του προϋπολογισμού της ΕΕ, δηλαδή μέσω των συνεισφορών και των ιδίων πόρων της Ένωσης. Αυτός είναι και ο λόγος που ο καβγάς για τις εγγυήσεις δεν είναι λεπτομέρεια. Είναι η συζήτηση για το ποιος θα πληρώσει αν η Ρωσία, εξαναγκαστεί να πληρώσει.
Με απλά λόγια οι «24» μπαίνουν στην πρώτη γραμμή του ρίσκου, οι «3» μένουν θεατές, αλλά χωρίς να πετάνε πέτρες στο γήπεδο.
Τι σημαίνει για την Κύπρο
Για την Κύπρο η συμμετοχή έχει δύο αναγνώσεις.
Η πρώτη είναι οικονομική και είναι μετρήσιμη. Δεν μιλάμε για άμεση επιβάρυνση του κυπριακού χρέους. Η έκθεση είναι κυρίως μέσω της συμμετοχής στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, δηλαδή μέσω των μηχανισμών που στηρίζουν τον κοινό δανεισμό. Γι’ αυτό και πολιτικά η Λευκωσία θέλει να περάσει το μήνυμα ότι δεν «φορτώνεται» ο φορολογούμενος νέο βάρος από τη μια μέρα στην άλλη.
Η δεύτερη είναι στρατηγική και αφορά την τοποθέτηση της Κύπρου μέσα στην ΕΕ. Η Κύπρος έχει κάθε λόγο να είναι στην πλευρά που συμβάλλει στη συνοχή της Ένωσης, ειδικά σε ένα θεμα όπου η Ρωσία επιχειρεί να επιβάλει, με πόλεμο και εκβιασμό, αλλαγή συνόρων και κανόνων στην Ευρώπη. Για μια χώρα που ζει μισό αιώνα με κατοχή, η έννοια του «δεν αλλάζουν σύνορα με τη βία» δεν είναι απλώς θεωρία.
Υπάρχει όμως και μια τρίτη διάσταση, πιο πρακτική. Ανοικοδόμηση σημαίνει έργα, συμβάσεις, υπηρεσίες, ναυτιλία, τεχνικά γραφεία κλπ. Η κυπριακή οικονομία δεν θα γίνει πρωταγωνιστής στην Ουκρανία, μπορεί όμως να βρει ρόλους σε εξειδικευμένες υπηρεσίες, εφόσον η ΕΕ βάλει κανόνες διαφάνειας και πραγματικό έλεγχο στα έργα.