Αντιδράσεις στην προγραφή του ΑΚΕΛ και οι πρώτες ενέργειες αντίστασης

Του
Γιαννάκη Κολοκασίδη
Η προγραφή του ΑΚΕΛ στις 14 Δεκεμβρίου 1955 δεν ήταν δυνατόν να μείνει ασχολίαστη από πλευράς της Δεξιάς. Πρώτος τοποθετήθηκε ο ίδιος ο Μακάριος, ο οποίος, απαντώντας σε σχετική ερώτηση, είπε: «Αποδοκιμάζομεν ανεπιφυλάκτως την τοιαύτην ενέργειαν της Αγγλικής Κυβερνήσεως, ανεξαρτήτως των θεμελιωδών διαφορών αίτινες μας χωρίζουν από εκείνους εναντίον των οποίων αύτη στρέφεται. Έχομεν την γνώμην ότι μια ιδεολογία μόνον δι’ άλλης καλυτέρας ιδεολογίας πολεμείται και ουχί δια της βίας». («Έθνος», 15/12/1955)
Σε αντίθεση με τον Μακάριο, ο Σάββας Λοϊζίδης, Εθναρχικός Σύμβουλος, ένας από τους ιδρυτές της ΕΟΚΑ και φανατικός αντικομμουνιστής, απέφυγε να καταδικάσει την προγραφή. Σε δηλώσεις του από την Αθήνα, όπου διέμενε, ανάπτυξε τη θεωρία ότι οι Άγγλοι έθεσαν εκτός νόμου το ΑΚΕΛ για σκοπούς προπαγάνδας έναντι των Αμερικανών, υπογράμμισε ότι οι κομμουνιστές απουσιάζουν από τον «εθνικιστικό αγώνα» και κατέληξε: «Επομένως, οι Άγγλοι, δια των νέων μέτρων, αποσκοπούν εις την δυσφήμησιν ιδίως εν Αμερική, του εθνικιστικού κινήματος». («Φιλελεύθερος», 17/12/1955)
Κατά τον ίδιον τρόπο, ο Θεμιστοκλής Δέρβης, δήμαρχος Λευκωσίας και αρχηγός του Κυπριακού Εθνικού Κόμματος (ΚΕΚ), απέφυγε να καταδικάσει τα μέτρα κατά του ΑΚΕΛ. Μίλησε για προσπάθεια των Άγγλων να ικανοποιήσουν τον αντικομμουνισμό των Αμερικανών και να δυσφημίσουν τον αγώνα (προφανώς της ΕΟΚΑ) ότι είναι υποκινούμενος από τους κομμουνιστές και κατέληξε: «Αν (η εθνικόφρον παράταξη) επιδοκιμάσει τα αντικομμουνιστικά μέτρα, θα εμφανισθεί ως συνεννοουμένη με την ξενοκρατίαν δια την καταπίεσιν μερίδος του κυπριακού λαού και με επακόλουθον την διάσπασίν του, εάν δε εκδηλώσει την πλήρη αλληλεγγύην της προς τους αριστερούς, θα δυσφημισθεί εις τον δυτικόν κόσμον ως συνεργαζομένη μετά των κομμουνιστών και θα δοθεί εις τους Βρετανούς πρόσθετον επιχείρημα προς άρνησιν της αυτοδιαθέσεως εις την Κύπρον». («Φιλελεύθερος», 17/12/1955)
Αντίδραση υπήρξε και στην Ελλάδα. Κατά τον «Φιλελεύθερο», 17/12/1955, πολιτικοί κύκλοι στην Αθήνα, που δεν κατονομάζονται, δήλωσαν: «Τα μέτρα αποδεικνύουν προδιαγεγραμμένον σχέδιον της Αγγλικής κυβερνήσεως, το οποίον αποβλέπει εις το να οδηγήσει τα στελέχη και τους οπαδούς του ΑΚΕΛ εις την παράνομον δράσιν, δια να παράσχει ίσως εις την Μεγάλην Βρετανίαν την ευκαιρία να εμφανίσει εις την διεθνή κοινήν γνώμην ότι το κίνημα του κυπριακού λαού χειραγωγείται και διεξάγεται πλέον από τους κομμουνιστάς».
Σχόλια υπήρξαν και από πλευράς του κυπριακού Τύπου. Ο «Φιλελεύθερος», με πρωτοσέλιδο άρθρο στις 16/12/1955, κάτω από τον τίτλο «Αι προγραφαί», γράφει ότι «τίθεται καθαρά ζήτημα δημοκρατικής αρχής και φιλελευθερισμού. Ζήτημα σεβασμού των ιδεολογικών αντιλήψεων και των πολιτικών πεποιθήσεων των άλλων οιοιδήποτε και αν είναι αυτοί». Για να τοποθετηθεί, προσθέτει ότι «υπό τας συνθήκας αυτάς, δεν δυνάμεθα παρά απροκαλύπτως να αποδοκιμάσωμεν τας προχθεσινάς προγραφάς, βάσει των οποίων το εν Κύπρω κόμμα της Αριστεράς και τρεις άλλαι μαζικοπολιτικαί οργανώσεις ετέθησαν εκτός νόμου…». Ήταν η πιο ξεκάθαρη τοποθέτηση.
Η «Αλήθεια», σε πρωτοσέλιδο άρθρο στις 19/12/1955, κάτω από τον ίδιο τίτλο «Αι προγραφαί», αφού ξεκαθαρίζει ότι δεν έχει ουδεμία σχέση με το ΑΚΕΛ και την ιδεολογία του, αποδοκιμάζει τα μέτρα που πήραν οι Άγγλοι κατά του ΑΚΕΛ, τα οποία βρίσκει «από πάσης πλευράς απαράδεκτα και αδικαιολόγητα». Εκτιμά ότι γενικά τα καταπιεστικά μέτρα των Άγγλων αποδυναμώνουν το στρατόπεδο των μετριοπαθών Κυπρίων που πιστεύουν στη φιλία Ελλάδας και Αγγλίας και «αντιθέτως ενδυναμώνουν το άλλο στρατόπεδον. Αυτών που έπαυσαν πλέον να πιστεύουν εις την πιθανότητα μιας τιμίας και φιλειρηνικής λύσεως του ζητήματός μας και εξ απογνώσεως(!!!) κατέφυγαν και καταφεύγουν εις την βίαν». Σαφής αιχμή εναντίον της ένοπλης τακτικής της ΕΟΚΑ, που στην πορεία θα εξαφανιστεί από την οπτική της Δεξιάς από το φόβο μήπως και δικαιωθεί η θέση του ΑΚΕΛ.
Παρά τις επιμέρους διαφορές στις πιο πάνω τοποθετήσεις και αρκετές παρόμοιες της ίδιας εποχής, υπάρχουν κάποια κοινά σημεία: α) Όλοι σπεύδουν να δηλώσουν ότι δεν έχουν καμιά σχέση με το ΑΚΕΛ και την ιδεολογία του, για να μην παρεξηγηθούν αν καταδικάσουν την προγραφή· β) Αναπτύσσουν διάφορες θεωρίες συνομωσίας αναζητώντας τα υποτιθέμενα πραγματικά κίνητρα των Εγγλέζων να θέσουν εκτός νόμου το ΑΚΕΛ, προκειμένου να μην πιστώσουν το κόμμα της Αριστεράς με πατριωτισμό και με ουσιαστική συμβολή στον αντιαποικιακό αγώνα. Είναι η ιδεοληψία και τα σύνδρομα των «εθνικοφρόνων», που μέχρι σήμερα χαρακτηρίζουν αυτή την παράταξη.
Αντίσταση
Από τις πρώτες μέρες της παρανομίας σημειώνονται πράξεις αντίστασης του ΑΚΕΛ στη νέα κατάσταση. Οι κλεισμένοι στο στρατόπεδο της Δεκέλειας ΑΚΕΛικοί διαμαρτύρονται για την παράνομη σύλληψή τους και αντιδρούν στις συνθήκες κράτησής τους. Δηλώνουν ότι θα προχωρήσουν σε απεργία πείνας την ημέρα των Χριστουγέννων. Όπως και έγινε.
Οι δήμαρχοι Λεμεσού Κώστας Παρτασίδης και Λάρνακας Γιώργος Χριστοδουλίδης, καθώς και ο αντιδήμαρχος Αμμοχώστου Χρίστος Σαββίδης, απευθύνουν διακήρυξη προς τον κυπριακό λαό, στην οποία ζητούν: απόλυση όλων των πολιτικών κρατουμένων, κατάργηση του περί προσωποκράτησης νόμου, κατάργηση των μέτρων έκτακτης ανάγκης και ακύρωση των διαταγμάτων που θέτουν εκτός νόμου κόμματα και οργανώσεις. «Παραχώρησιν εις τον Κυπριακόν λαόν του δικαιώματος της αυτοδιαθέσεως του σήμερα και χωρίς ανταλλάγματα». («Φιλελεύθερος», 24/12/1955)
Ο Ανδρέας Φάντης και ο Γιάννης Κατσουρίδης, που οι Άγγλοι δεν κατόρθωσαν να συλλάβουν και καταζητούνται, θέτουν τις βάσεις του παράνομου μηχανισμού του κόμματος. Στις 24 Δεκεμβρίου κυκλοφορούν τα πρώτα φυλλάδια του ΑΚΕΛ. Ο Ανδρέας Φάντης, Κεντρικός Οργανωτικός Γραμματέας, στέλνει ανοικτή επιστολή στον Κυβερνήτη, στην οποία τονίζει ότι το ΑΚΕΛ «δεν θα υποστείλει την σημαίαν της πάλης δια τα δίκαια του λαού και δια τα ιδανικά της ελευθερίας και της ειρήνης μέχρις ότου αυτά εφαρμοστούν δια τον κυπριακόν λαόν». («Φιλελεύθερος», 24/12/1955)
Οι σύζυγοι και οι μητέρες των κρατουμένων ΑΚΕΛικών, στελέχη του γυναικείου κινήματος της Αριστεράς, διοργανώνουν τις πρώτες κινητοποιήσεις. «Εξ γυναίκες με επικεφαλής την κ. Αγάθη Χριστοδουλίδου, σύζυγον του εις Δεκέλειαν κρατουμένου δημάρχου της πόλεως μας, ίσταντο σήμερον επί αρκετήν ώραν έξωθεν του δικαστηρίου φέρουσαι πινακίδας με επιγραφάς καλούσας την κυβέρνησιν να αφήσει ελευθέρους τους κρατουμένους εις Δεκέλειαν και Κοκκινοτριμιθιάν». («Έθνος», 22/12/1955)
Όπως γράφει ο «Φ» την ίδια μέρα: «Παγκύπριοι διαδηλώσεις γυναικών δια τας συλλήψεις ΑΚΕΛικών στελεχών». Οι αποικιοκράτες εκδίδουν διατάγματα ελέγχου των κινήσεων, που σημαίνει ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να φύγουν από την πόλη τους και υποχρεούνται να παρουσιάζονται σε τακτά διαστήματα σε αστυνομικούς σταθμούς.
Το ΑΚΕΛ θα συνεχίσει να αγωνίζεται ενάντια στην προγραφή για τέσσερα χρόνια, μέχρι που να επιτύχει την άρση της λίγες μέρες πριν τις πρώτες προεδρικές εκλογές.