Απάτες χωρίς σύνορα: Στην Κύπρο η ταχύτερη αύξηση στην Ευρωζώνη

Tου Κωνσταντίνου Ζαχαρίου
Ανησυχητική αύξηση στις απάτες πληρωμών καταγράφει η πρώτη αναλυτική έκθεση της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, με το ηλεκτρονικό εμπόριο και τις διασυνοριακές συναλλαγές να αναδεικνύονται ως η «αχίλλειος πτέρνα» του συστήματος και να απαιτούν άμεση ενίσχυση της προστασίας των καταναλωτών.
Η έκθεση, η οποία για πρώτη φορά επιχειρεί μια ολοκληρωμένη και σε βάθος χαρτογράφηση της κατάστασης, αποκαλύπτει ότι το δεύτερο εξάμηνο του 2024 ο συνολικός αριθμός των περιστατικών έφτασε σχεδόν τις 14 χιλιάδες συναλλαγές -μια εντυπωσιακή αύξηση 34% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2023. Παράλληλα, η συνολική αξία των ύποπτων συναλλαγών ανήλθε σε περίπου 3 εκατ. ευρώ, καταγράφοντας άνοδο 26% και επιβεβαιώνοντας την κλιμακούμενη ένταση του φαινομένου.
Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η σύγκριση με τη ζώνη του ευρώ, όπου η άνοδος περιορίστηκε μόλις στο 7% για τον όγκο και στο 22% για την αξία. Η Κύπρος, αντίθετα, καταγράφει πολύ ταχύτερους και πιο επικίνδυνους ρυθμούς αύξησης, γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη για άμεσες παρεμβάσεις, αυστηρότερη εποπτεία και πιο αποτελεσματικές δικλίδες ασφαλείας τόσο για τους παρόχους πληρωμών όσο και για τους καταναλωτές.
Οι κάρτες στο επίκεντρο της απάτης
Οι πληρωμές με κάρτα βρίσκονται ξεκάθαρα στο επίκεντρο των περιστατικών απάτης, καθώς αποτελούν το πιο συχνά στοχευμένο μέσο για τους επιτήδειους. Τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας δείχνουν μια έντονη συγκέντρωση των περιστατικών στις συναλλαγές με κάρτα, κάτι που αναδεικνύει τις αδυναμίες του συστήματος αλλά και την ανάγκη για ακόμη πιο ισχυρούς μηχανισμούς προστασίας.
Ειδικότερα:
• Το 94% του συνολικού όγκου απάτης αφορά συναλλαγές με κάρτα -περίπου 13 χιλιάδες περιπτώσεις μέσα σε ένα εξάμηνο. Πρόκειται για συντριπτικό ποσοστό, που αποτυπώνει τον κεντρικό ρόλο των καρτών στην καθημερινότητα αλλά και την έκταση της έκθεσης των χρηστών.
• Παρά το μεγάλο πλήθος, η οικονομική ζημιά από τις κάρτες αντιστοιχεί στο 39% της συνολικής αξίας, περίπου 1,2 εκατ. ευρώ.
Αντίθετη είναι η εικόνα στις μεταφορές πιστώσεων, οι οποίες –αν και αριθμητικά πολύ λιγότερες– προκαλούν τη σημαντικότερη οικονομική επιβάρυνση. Το 60% της συνολικής αξίας των περιστατικών, σχεδόν 1,8 εκατ. ευρώ, συνδέεται με αυτό το μέσο πληρωμής. Με άλλα λόγια, οι απάτες μέσω μεταφοράς χρημάτων αποτελούν το πιο «βαρύ» χτύπημα για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, καθιστώντας τες τον πιο δαπανηρό τύπο απάτης στο τραπεζικό σύστημα.
Οι μορφές απάτης
Η έκθεση της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου φωτίζει με σαφήνεια τις διαφορετικές τακτικές που χρησιμοποιούν οι απατεώνες, ανάλογα με το μέσο πληρωμής. Η εικόνα που αναδύεται είναι ότι κάθε κανάλι έχει τη δική του «αχίλλειο πτέρνα», την οποία οι δράστες γνωρίζουν καλά και αξιοποιούν.
•Μεταφορές πιστώσεων: Σε 75% των περιστατικών, οι απατεώνες δεν «χακάρουν» το σύστημα, αλλά χειραγωγούν το ίδιο το θύμα. Με διαδοχικές τηλεφωνικές κλήσεις ή μηνύματα, πείθουν τον πολίτη να πραγματοποιήσει ο ίδιος τη μεταφορά χρημάτων, θεωρώντας ότι πρόκειται για νόμιμη διαδικασία. Είναι η πιο κλασική μορφή «εξαπάτησης πελάτη», η οποία αυξάνεται συνεχώς.
• Συναλλαγές με κάρτα: Η «εικόνα» εδώ είναι συντριπτική: Το 99% των περιστατικών συνδέεται με κλοπή ή υποκλοπή στοιχείων πληρωμής. Από ψεύτικες ιστοσελίδες ηλεκτρονικού εμπορίου μέχρι διαρροές δεδομένων από τρίτους παρόχους, οι κάρτες παραμένουν εξαιρετικά ευάλωτες.
• Επιταγές και άμεσες χρεώσεις: Για το εξεταζόμενο εξάμηνο δεν καταγράφηκε ούτε ένα περιστατικό. Η μειωμένη χρήση τους, αλλά και οι αυστηροί έλεγχοι των τραπεζών, φαίνεται ότι λειτουργούν αποτρεπτικά.
Διασυνοριακές συναλλαγές: 25 φορές πιο επικίνδυνες
Στο επίκεντρο του προβλήματος βρίσκονται οι διασυνοριακές πληρωμές, οι οποίες αποδεικνύονται πολύ πιο επικίνδυνες από τις εγχώριες. Ιδιαίτερα στις συναλλαγές με κάρτα, η πιθανότητα απάτης ήταν 25 φορές υψηλότερη όταν η συναλλαγή πραγματοποιήθηκε σε χώρα του εξωτερικού. Πρόκειται για έναν εντυπωσιακό δείκτη, που δείχνει πόσο εύκολο είναι για τους απατεώνες να εκμεταλλεύονται τη διαφορά κανόνων και τα κενά εποπτείας.
Η Κεντρική Τράπεζα επισημαίνει ότι οι μεγάλες αποκλίσεις ανάμεσα στα νομικά πλαίσια διαφορετικών χωρών, αλλά και η περιορισμένη συνεργασία μεταξύ τραπεζών και αρμόδιων φορέων, αφήνουν σημαντικά «παράθυρα» δράσης. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι ηλεκτρονικές απάτες μπορούν όχι μόνο να εξελίσσονται γρήγορα, αλλά και να μετακινούνται εύκολα από χώρα σε χώρα, καθιστώντας την αντιμετώπισή τους ιδιαίτερα δύσκολη και χρονοβόρα.
Η ασπίδα της ισχυρής ταυτοποίησης
Ως ένα από τα πιο αποτελεσματικά «όπλα» απέναντι στην ψηφιακή απάτη αναδεικνύεται η ισχυρή ταυτοποίηση πελάτη (SCA – Strong Customer Authentication), η οποία λειτουργεί ως πραγματική ασπίδα στις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Η μέθοδος αυτή απαιτεί από τον χρήστη να επιβεβαιώσει την ταυτότητά του με τουλάχιστον δύο από τρεις διαφορετικές κατηγορίες στοιχείων, ώστε η πληρωμή να θεωρείται ασφαλής:
• Κάτι που γνωρίζει: PIN, κωδικός πρόσβασης, μυστική απάντηση ασφαλείας.
• Κάτι που κατέχει: κινητό τηλέφωνο που λαμβάνει κωδικούς (SMS OTP), ειδική εφαρμογή της τράπεζας, συσκευή token.
• Κάτι που είναι: δακτυλικό αποτύπωμα, αναγνώριση προσώπου ή άλλο βιομετρικό χαρακτηριστικό.
Με απλά λόγια, η SCA σημαίνει ότι οι εντολές πληρωμής δεν μπορούν να εκτελεστούν μόνο με ένα στοιχείο, κάτι που μειώνει θεαματικά τις πιθανότητες επιτυχίας των επιτήδειων. Η διπλή επιβεβαίωση λειτουργεί ως «κόφτης» σε απόπειρες υποκλοπής ή κατάχρησης των στοιχείων του πελάτη, προτού καν φτάσουν στο στάδιο της συναλλαγής.
Τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας το επιβεβαιώνουν: Στις συναλλαγές όπου εφαρμόστηκε SCA, τα ποσοστά απάτης ήταν σχεδόν μηδαμινά –0,003% στον όγκο και 0,008% στην αξία. Αντίθετα, όταν η ισχυρή ταυτοποίηση δεν ενεργοποιήθηκε, τα αντίστοιχα ποσοστά ανέβηκαν σημαντικά (0,016% και 0,027%). Η διαφορά αυτή δείχνει πόσο κρίσιμο είναι οι τράπεζες και οι χρήστες να υιοθετούν πλήρως τις πρακτικές δύο παραγόντων (2FA).
Το ηλεκτρονικό εμπόριο πιο ευάλωτο από ποτέ
Παρότι η καθημερινή χρήση των καρτών στην Κύπρο αφορά κυρίως φυσικά καταστήματα και σημεία πώλησης (POS), οι απάτες εστιάζουν σχεδόν αποκλειστικά στον ψηφιακό χώρο. Σύμφωνα με την έκθεση, το 95% των περιστατικών απάτης με κάρτα καταγράφηκε σε ηλεκτρονικές συναλλαγές, επιβεβαιώνοντας ότι το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτελεί τον πιο αδύναμο κρίκο της αλυσίδας ασφαλείας.
Η φύση των online αγορών –όπου η συναλλαγή πραγματοποιείται χωρίς φυσική παρουσία, χωρίς χρήση PIN και χωρίς το πραγματικό πλαστικό της κάρτας– δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για υποκλοπές, παραπλανητικές ιστοσελίδες και ψεύτικες πλατφόρμες πληρωμών. Ακόμη και με ισχυρά μέτρα προστασίας, το ηλεκτρονικό εμπόριο παραμένει πολύ πιο εκτεθειμένο σε σχέση με τις παραδοσιακές συναλλαγές. Η Κεντρική Τράπεζα υπογραμμίζει ότι η ενίσχυση της ψηφιακής ασφάλειας, η εφαρμογή προηγμένων μεθόδων ταυτοποίησης και η ενημέρωση των καταναλωτών για τους σύγχρονους κινδύνους αποτελούν πλέον αναγκαία προϋπόθεση, καθώς το ηλεκτρονικό εμπόριο επεκτείνεται σταθερά και οι επιτήδειοι γίνονται όλο και πιο ευρηματικοί.