Από το 2000 φωνάζει για τις Φυλακές το Συμβούλιο της Ευρώπης – Πώς σχολιάζει ο καθηγητής Κώστας Παρασκευάς τη νέα έκθεση και ποιο ριζοσπαστικό μέτρο εισηγείται

Την ώρα που η κυβέρνηση τρέχει να βρει λύσεις άμεσα για τα όσα σοκαριστικά καταγράφονται στην έκθεση της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CPT) για τις Κεντρικές Φυλακές, φαίνεται πως τα προβλήματα δεν είναι καινούργια και καταγράφονται για πάνω από 15 χρόνια.
Ο «Φ» επιχειρεί μια δεύτερη ανάγνωση της έκθεσης μέσω του αναπληρωτή καθηγητή Δημοσίου Δικαίου και Δικαίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, δρ Κώστα Παρασκευά, ο οποίος ήταν για 10χρόνια ο εκπρόσωπος της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας (CPT). Ήταν, επίσης, μέλος της ad hoc Επιτροπής που δημιούργησε ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης και νυν Γενικός Εισαγγελέας, Γιώργος Σαββίδης, για να προβεί σε εισηγήσεις για το πρόβλημα του υπερπληθυσμού στις φυλακές.
Ο δρ Παρασκευά τονίζει πως τα όσα καταγράφονται στην έκθεση που κυκλοφόρησε την περασμένη Πέμπτη δεν είναι καινούργια, πλην της διαπίστωσης ότι σε δυο πτέρυγες φαίνεται πως κάνουν κουμάντο σκληροπυρηνικοί κατάδικοι, ενώ μέλη του προσωπικού κάνουν τα στραβά μάτια. Όπως τόνισε, τα προβλήματα καταγράφονται από το 2000 και κρύβονταν κάτω από το χαλί. Ο καθηγητής μίλησε για αλλαγές που πρέπει να γίνουν στην αντιμετώπιση παραβατών και επαναλαμβάνει τη ριζοσπαστική του εισήγηση, πως για όσους τα Δικαστήρια καταδικάζουν σε φυλάκιση κάτω του ενός έτους, να εκτίουν εναλλακτικές ποινές αντί να καταλήγουν στο κελί. Τι εξυπηρετεί, διερωτάται, να καταδικάζεται κάποιος σε δύο ή τρεις μήνες φυλάκιση;
Όπως αναφέρει, τα προβλήματα των Φυλακών είναι χρόνια, οι διαπιστώσεις και επισημάνσεις της Επιτροπής επαναλαμβάνονται σε κάθε έκθεσή της. Ωστόσο, για πρώτη φορά λένε ότι έχουν δημιουργηθεί ομάδες φυλακισμένων που επιβάλλουν ποινές σε κρατούμενους και πως δυο πτέρυγες είναι υπό τον έλεγχό τους. Ήταν μια ad hoc επίσκεψη, εκτάκτως, υπό το φως των συνθηκών που επικρατούν. Μετά την επίσκεψη, αναφέρει ο δρ Παρασκευάς, αν δεν δουν βελτίωση τότε μπορεί να γίνει η διαδικασία του public statement, δηλαδή της δημόσιας ανακοίνωσης πως η Κύπρος δεν συμμορφώνεται με τις εισηγήσεις-συστάσεις της Επιτροπής.
Μια άλλη επισήμανση από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Κύπρου, είναι ότι η Επιτροπή αποφεύγει συνήθως να αναφέρεται σε παραβιάσεις του άρθρου 3 της Σύμβασης για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Φαίνεται ότι εδώ κρίθηκε ότι είναι σοβαρή η κατάσταση, γι’ αυτό και σε δυο περιπτώσεις στην έκθεσή της κάνει αναφορά στο άρθρο 3 της ΕΣΔΑ (Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) που αφορά στην απαγόρευση της βασανιστικής και καταπιεστικής συμπεριφοράς. Αυτό γίνεται λόγω της ομάδας που δρα και δημιουργεί ένα μη ασφαλές περιβάλλον στη φυλακή. Στην έκθεση, αναφέρει, καταγράφονται πολλά, ακόμη και για το παθητικό κάπνισμα από κρατούμενους, εντός των κελιών. Τα όσα επισημαίνονται, τα γράφει 20 χρόνια. Ειδικά στην αναφορά για φυλακισμένους που δεν έχουν προσωπική τουαλέτα και ουρούν σε κουβάδες, το έγραψαν και τώρα τα έγραψαν και παλαιότερα, δεν είναι κάτι νέο, σημειώνει.
Χρόνιο το πρόβλημα του υπερπληθυσμού
«Μια γενική παρατήρηση είναι ο υπερπληθυσμός που το γράφουν για δεκαετίες και αναφέρουν συστάσεις για το πώς μπορεί να ελεγχθεί το πρόβλημα. Αυτό καταγράφεται στις εκθέσεις της CPT είτε το ’99, το ’03 ή το ’06 και μετά. Δεν έγινε τίποτε. Με αυτά τα δεδομένα, η εικόνα της χώρας μας έχει τρωθεί και θα μπορεί κάποιος που η Κυπριακή Δημοκρατία αιτείται την έκδοση του, να επικαλεστεί την έκθεση και το γεγονός ότι οι συνθήκες δεν είναι καλές, ώστε να μην εκδοθεί. Όπως είπα, γίνεται μια συστηματική αναφορά στην κατάσταση που υπάρχει στις Φυλακές, όχι τώρα αλλά για χρόνια. Ουδέποτε είπε η CPT σε έκθεσή της ότι “επιλύσετε τα προβλήματα”. Έχουμε από τη μια το τεράστιο πρόβλημα με τον υπερπληθυσμό και η απάντηση μας είναι η αύξηση των ποινών. Δεν συνάδει αυτό με τη σύγχρονη φιλοσοφία. Είναι εποχή σήμερα να καταδικάζεται κάποιος δύο ή τρεις μήνες φυλάκιση;», διερωτήθηκε ο δρ Παρασκευά.
Ο ίδιος προσθέτει ότι, όταν ήταν στην ad hoc επιτροπή για το θέμα του υπερπληθυσμού, είχε εισηγηθεί ότι όσες ποινές κάτω του ενός έτους να αντιμετωπίζονται διαφορετικά. «Αν κάποιο βαποράκι πάει φυλακή στο τέλος θα βγει από αυτήν έμπορος. Γιατί πρέπει να σταλεί στη φυλακή για δυο τρεις μήνες και να μην εκτίσει άλλου είδους ποινή», παρατηρεί. Ο ίδιος σημειώνει ότι «σε όποια φυλακή πας υπάρχει ο τιμοκατάλογος, τόσα για απλό κινητό, τόσα για έξυπνο τηλέφωνο και για ναρκωτικά τόσα. Το ίδιο ισχύει και για τις κυπριακές Φυλακές».
Να ακουστούν οι συστάσεις
Κατά τον καθηγητή, θα πρέπει οπωσδήποτε να ακολουθηθούν οι συστάσεις που αναφέρει η CPT, ώστε να αποσυμφορηθούν οι Φυλακές. Το πρόβλημα του υπερπληθυσμού δεν σχετίζεται με το αν θα γίνουν νέες Φυλακές, παρατηρεί ο δρ Παρασκευά. «Αν κάνεις νέες Φυλακές θα αυξηθούν και οι καταδίκες. Υπάρχουν οι εναλλακτικές ποινές, το βραχιολάκι με ηλεκτρονική επιτήρηση και για τους υπόδικους. Σήμερα, αποφασίζεται πολύ εύκολα κάποιος να μένει υπόδικος αντί να αφήνεται ελεύθερος με όρους. Ο υπερπληθυσμός δεν είναι πρόβλημα των Φυλακών. Οι Φυλακές πρέπει να το διαχειριστούν. Εμπλέκονται πολλοί φορείς σ’ αυτό και είναι τα Δικαστήρια το τελευταίο γρανάζι που αποφασίζουν αν κάποιος θα καταλήξει στη φυλακή ή όχι», αναφέρει.
Τέλος, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρο σημειώνεται πως και παλαιότερα κρατούμενοι κοιμούνταν στο πάτωμα και τώρα. Το πρόβλημα είναι πως με τον υπερπληθυσμό σταματούν ή περιορίζονται και οι δραστηριότητες των κρατουμένων, κάτι που είναι σημαντικό για τους ίδιους να είναι απασχολημένοι σε κάτι παραγωγικό.
Τρεις εισηγήσεις, καμιά ενέργεια
Το 2020 ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης της κυβέρνησης Νίκου Αναστασιάδη, Γιώργος Σαββίδης για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του υπερπληθυσμού, είχε συστήσει ad hoc επιτροπή για να υποβάλει εισηγήσεις.
Την επιτροπή αποτελούσαν: Άννα Αριστοτέλους, τότε διευθύντρια Φυλακών – πρόεδρος, Αθηνά Δημητρίου, ανώτερη λειτουργός Φυλακών, Λεμονιά Καουτζάνη, πρόεδρος της Επιτροπής Αποφυλάκισης Επ’ Αδεία, Κώστας Παρασκευά, νομικός – λέκτορας στο Τμήμα Νομικής Πανεπιστημίου Κύπρου, εκπρόσωπος της Κυπριακής Δημοκρατίας στη CPT και Άριστος Τσιάρτας, επικεφαλής του Τομέα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του υπουργείου Δικαιοσύνης. Η Επιτροπή παρέδωσε το ενδιάμεσο πόρισμα της τον Νοέμβριο του 2021, με τρεις εισηγήσεις για άμεση απάμβλυνση του προβλήματος του υπερπληθυσμού:
>>Η πρώτη αφορά σε εναλλακτικές κυρώσεις για συγκεκριμένα αδικήματα από αλλοδαπούς με μεταναστευτική ταυτότητα, ώστε να μην οδηγούνται στη Φυλακή.
>>Δεύτερη: Επέκταση της έκτισης ποινής εκτός Φυλακών μέσω ενίσχυσης της ηλεκτρονικής παρακολούθησης (βραχιολάκι) για τους υπόδικους.
>>Τρίτη: Οι χρήστες ναρκωτικών να αντιμετωπίζονται διαφορετικά και όχι ως κατάδικοι.
Από τις τρεις αυτές εισηγήσεις, επιχειρήθηκε η επέκταση της κράτησης με ηλεκτρονική παρακολούθηση για τους υπόδικους, επί υπουργίας Έμιλυς Γιολίτη ετοιμάστηκε νομοσχέδιο, όμως προσέκρουσε σε αντιδράσεις στη Βουλή και έκτοτε αφέθηκε. Γίνεται τώρα μια προσπάθεια να επανέλθει ξανά το νομοσχέδιο, όμως με τη διάλυση της Βουλής αρχές του 2026, δεν αναμένεται ότι αυτό θα ψηφιστεί.
Σημειώνεται ότι η κυβέρνηση προωθεί την ανέγερση νέας πτέρυγας χωρητικότητας 360 ατόμων με ορίζοντα λειτουργίας της το 2028, με τις δυο συντεχνίες των δεσμοφυλάκων να ζητούν επιτακτικά νέες Φυλακές, ωστόσο, το κόστος ανέγερσης είναι απαγορευτικό αφού με πρόχειρους υπολογισμούς εκτοξεύτηκε στα €200 εκατ.