Αυτοχειρίες κι απόπειρες: Τα στοιχεία στην Κύπρο και πότε πρέπει να δημοσιοποιούνται

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: ένα στα επτά παιδιά στην Ευρώπη ζει με κάποια ψυχική διαταραχή, ενώ η αυτοκτονία παραμένει η πρώτη αιτία θανάτου στους νέους. Κι όμως, η Κύπρος των δεκάδων αυτοκτονιών, επιμένει να κρύβει το πρόβλημα κάτω από το χαλί, ενώ εξακολουθεί να μην έχει ούτε μια ανοιχτή γραμμή υποστήριξης για παιδιά και εφήβους που ζητούν βοήθεια. Θα δούμε γιατί οι ψυχικές διαταραχές αυξάνονται, τι δείχνουν τα δεδομένα για τη χώρα μας, πού στέκεται η εθνική στρατηγική ψυχικής υγείας και πώς μπορούμε να προστατεύσουμε τους νέους πριν να είναι αργά.
Η εκπομπή Alpha Ενημέρωση συζητά το θέμα με δύο ειδικούς, τον Δρ Ανδρέα Χατζηττοφή, υπεύθυνο της Ψυχιατρικής Κλινικής του ΓΝ Λευκωσίας και Επίκουρο Καθηγητή Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου και τον Παναγιώτη Σταυρινίδη, Καθηγητή Αναπτυξιακής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζει ο Δρ Χατζηττοφή, από το 2004 μέχρι το 2020 καταγράφονται περίπου 560 αυτοκτονίες στη χώρα μας, εκ των οποίων οι 82 είναι μεταξύ 14-24 ετών (70 άντρες – 12 γυναίκες).
Για το 2021 είχαμε 26 περιστατικά συνολικά, ενώ για το 2023 είχαμε περίπου 36 με 40.
«Περίπου 30 με 40 περιστατικά ένα έτος. Και μπορείτε να δείτε ότι έχουμε περίπου 10-15% που είναι κάτω των 25 ετών. Το οποίο φαίνεται ότι είναι σε όλες τις χρονιές περίπου το ίδιο και το οποίο είναι πάρα πολύ σημαντικό. Γιατί μιλάμε για ένα ποσοστό ένας τους επτά από αυτούς που προβαίνουν σε αυτοχειρία είναι κάτω των 25 ετών.»
Ο Δρ Χατζηττοφής εξηγεί ότι αν και η αυτοκτονία είναι ένα σπάνιο γενικά φαινόμενο και δεν είναι τόσο πολλές για το μέγεθος της χώρας, έχουν τεράστια ανεπίδραση στην κοινωνία.
«Έχουμε μια καθυστερήση δύο ετών περίπου μέχρι να τα στοιχεία να έχουν τελειοποιηθούν και να οραστικοποιηθούν», εξηγεί ο καθηγητής σημειώνοντας ότι έχουμε μόνο τις προκαταρκτικές εκθέσεις για τα τελευταία δύο χρόνια.
Σημειώνει ότι η εθνική στρατηγική για τις αυτοκτονίες οδηγήθηκε τον τελευταίο μήνα στο Υπουργείο και αποτελεί μέρος της εθνικής στρατηγικής για την ψυχική υγεία.
«Πράγματι, η καταγραφή είναι ελλειπής αρκετές φορές για αντικειμενικούς παράγοντες γιατί τα περιστατικά πρέπει να οριστικοποιηθούν ότι είναι αυτοκτονίες μέσα από μια θανατική ανάκριση η οποία παίρνει αρκετό χρόνο γιατί γίνεται από την αστυνομία και από ένα θανατικό ανάκριτη. Οπότε πρέπει να οριστικοποιηθούν πρώτα τα δεδομένα για να μεταφερθούν στο Υπουργείο Υγείας ώστε να μπορεί να τα καταγράψει.»
Όσον αφορά τις απόπειρες αυτοκτονίας, είναι επίσης ελλειπής η καταγραφή, εφόσον δεν υπήρχε ένα καθολικό σύστημα καταγραφής των απόπειρων αυτοκτονίας στο σύστημα υγείας.
«Οι απόπειρες μας ενδιαφέρουν γιατί η απόπειρα αυτοκτονίας είναι ο πιο σημαντικός δείκτης για επόμενη κατάληξη της αυτοκτονίας. Οπότε πρέπει να γνωρίζουμε. Ακριβώς για αυτό λόγο έγιναν κάποιες κινήσεις ώστε να ξεκινήσει να γίνεται καταγραφή του συστηματικά.»
Αναφέρει πως πριν αρχίσει η καταγραφή και των απόπειρων αυτοκτονίας, γινόταν καταγραφή των περιστατικών σαν υπερδοσολογία ή σαν τραυματισμός.
Ο Δρ. Χατζηττοφής επισημαίνει ότι σε πολλές περιπτώσεις, ούτε η οικογένεια, ούτε το σύστημα υγείας αντιλαμβανόταν τη σοβαρότητα μιας απόπειρας αυτοκτονίας και την παρακολούθηση του περιστατικού, ενώ υπογραμμίζει και τη σημασία που έχει για αυτό το στίγμα πίσω από το θέμα.
Αυτή τη στιγμή η Κύπρος είναι χωρίς 24ωρη τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης για παιδιά και εφήβους, με τον Δρ Χατζηττοφή να σημειώνει ότι δεν είναι πανάκεια, ειναι όμως μέτρο.
Αναφορικά με τη δημοσιοποίηση των υποθέσεων αυτοκτονιών, δηλώνει ότι έγινε επικαιροποίηση του κώδικα δεοντολογίας πριν δύο χρόνια. Ερωτηθείς τι πρέπει να γίνει, αναφέρει ότι είναι σημαντική η καταγραφή η οποία άρχισε να γίνεται κι έχουν γίνει πολλά βήματα τα τελευταία χρόνια.
Για το θέμα τοποθετήθηκε και Καθηγητής Αναπτυξιακής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Παναγιώτης Σταυρινίδης, εστιάζοντας ιδιαίτερα στους νέους.
«Σε ένα από τα θέματα που μελετώ, έχει να κάνει με μια ειδική ομάδα νέων παιδιών, των παιδιών που είναι θύματα εκφοβιστικών ενεργειών, σε αυτή την περίοδο την οποία να αναφέρομαι, οι διεθνείς οργανισμοί υγείας και ψυχικής υγείας είχαν καταγράψει ότι το να ζει ένας έφηβος επανειλημμένα το χλεβασμό, την ταπείνωση, την περιθωριοποίηση και τον εξευτελισμό από συνομήλικους ή άλλα νέα παιδιά, είναι ένας παράγοντας υψηλής επικίνδυνότητας για απόπειρα αυτοκτονίας.»
«Μάλιστα κατέγραφε το φαινόμενο αυτό, το φαινόμενο δηλαδή της θυματοποίησης των παιδιών, ως φαινόμενο δημόσιας υγείας κάτι το οποίο πολλοί άνθρωποι υποβάθμιζαν κατά καιρούς, λέγοντας ότι είναι πειράγματα τα οποία κάνουν τα παιδιά μεταξύ τους και δεν πρέπει να αποδίδουμε πολλή σημασία», προσθέτει.
«Προσωπικά μελετώντας το φαινόμενο της θυματοποίησης νέων παιδιών τα τελευταία 20 χρόνια, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αρκετά από τα παιδιά που σήμερα ονομάζουμε παιδιά υψηλού κινδύνου, δηλαδή στο να προβούν σε μια απονενοημένη πράξη, είναι παιδιά τα οποία κάποια στιγμή πριν ενηλικιωθούν, ζουν πολύ άσχημες εμπειρίες θυματοποίησης από τους συνομήλικους τους.»
Επισημαίνει ότι την ίδια στιγμή που είναι η πιο υγιής ηλικιακή αναπτυξιακή ομάδα είναι και μια ομάδα υψηλού κινδύνου είτε από απερίσκεψες ενέργειες, είτε από χρήση ουσιών, είτε από αυτοκτονίες.
«Κοινό συστατικό της απόπειρας αυτοκτονίας ανεξαρτήτως του αν οι εξωγενείς παράγοντες έχουν να κάνουν είτε με την ερωτική απογοήτευση, είτε με τον εξευτελισμό και τη θυματοποίηση, είτε τα προβλήματα μέσα στην οικογένεια, είτε άλλα, κοινό συστατικό είναι η απόγνωση. Η απόγνωση, ξέρετε, είναι μια ψυχική κατάσταση που αν δεν τη βιώσεις είναι πολύ δύσκολο να την αντιληφθείς μόνο εννοιολογικά.»
Περιγράφει την απόγνωση ως το σκαλοπάτι πριν κάποιος σκεφτεί αρνητικά για τον εαυτό του.
Όσον αφορά τη δημοσιοποίηση των περιστατικών από ΜΜΕ, δεν τάσσεται εναντίον κι εξηγεί ότι έχει διαφανεί μέσα από μελέτες ότι το φαινόμενο του μιμητισμού είναι υπαρκτό, ωστόσο είναι υπαρκτό σε σχέση με τον τρόπο που δημοσιοποιούνται.
«Έχει φανεί ότι ο ρυθμός αύξησης των αυτοκτονιών αυξάνεται όταν δημοσιοποιείται η περίπτωση ιδιαίτερα ενός πολύ γνωστού ανθρώπου, όπως είναι οι διασημότητες σε μια χώρα ή διεθνώς. Και επίσης αυτός ο ρυθμός αύξησης συνεχίζει να είναι σημαντικός όταν δημοσιοποιούνται πάρα πολλές λεπτομέρειες γύρω από το κάθε περιστατικό ξεχωριστά. Σε αντίθεση με το όταν δημοσιοποιείται επαγγελματικά, υπεύθυνα, εννοείται ανώνυμα και χωρίς ιδιαίτερες πληροφορίες είτε για τον τρόπο, είτε για τα αίτια, δεν αυξάνεται ο μιμητισμός.»