Βολοντιμίρ Ντεμτσίσιν: Από υπουργός της Ουκρανίας, διεθνώς καταζητούμενος και στόχος απαγωγής στην Κύπρο

Το Κίεβο τον καταζητεί για έμμεση ενίσχυση των φιλορώσων αυτονομιστών του Ντονμπάς, ενώ ο ίδιος δηλώνει πως είναι στόχος λόγω της σχέσης του με τον τέως Πρόεδρο της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο
Η απόπειρα απαγωγής της 20ης Νοεμβρίου στην Ορόκλινη, δεν ήταν ένα ακόμη περιστατικό του αστυνομικού δελτίου. Τα στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν στην Ουκρανία και στην Κύπρο δείχνουν ότι ο 51χρονος, στόχος των δραστών, ήταν ο Βολοντιμίρ Ντεμτσίσιν, πρώην υπουργός Ενέργειας και Βιομηχανίας Άνθρακα της Ουκρανίας στην κυβέρνηση Γιατσενιούκ, ο οποίος βρίσκεται σε διεθνή λίστα καταζητούμενων για το σκάνδαλο που στην Ουκρανία είναι γνωστό ως «υπόθεση άνθρακα».
Η υπόθεση Ντεμτσίσιν συνδυάζει πόλεμο, ενέργεια, ουκρανικές εσωτερικές συγκρούσεις εξουσίας και πλέον… απέκτησε κυπριακή διάσταση, καθώς η Νομική Υπηρεσία είχε απορρίψει στο παρελθόν το αίτημα έκδοσης του στο Κίεβο.
Ο καταζητούμενος υπουργός
Ο Ντεμτσίσιν γεννήθηκε το 1974 στο Λβιβ της δυτικής Ουκρανίας. Σπούδασε διεθνείς οικονομικές σχέσεις στο Πανεπιστήμιο Λβιβ και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στη διεθνή χρηματοοικονομική διοίκηση στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας στις ΗΠΑ.
Πριν μπει στην πολιτική, έκανε καριέρα στον τραπεζικό και χρηματοοικονομικό χώρο. Εργάστηκε σε ανώτερες θέσεις στην ουκρανική θυγατρική της ING Bank και στην Ernst & Young, ενώ στη συνέχεια ανέλαβε διευθυντικό ρόλο στην επενδυτική εταιρεία Investment Capital Ukraine (ICU), η οποία συνδέθηκε πολιτικά και οικονομικά με το περιβάλλον του τότε προέδρου Πέτρο Ποροσένκο.
Τον Δεκέμβριο του 2014, σε μια από τις πιο κρίσιμες περιόδους για την ουκρανική οικονομία και τον ενεργειακό τομέα, διορίστηκε υπουργός Ενέργειας και Βιομηχανίας Άνθρακα στην δεύτερη κυβέρνηση του Αρσένιι Γιατσενιούκ. Παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι τον Απρίλιο του 2016.
Ως υπουργός βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος λόγω:
• της κρίσης με το ρωσικό φυσικό αέριο, με συχνές διαπραγματεύσεις για τιμές και ποσότητες προμήθειας
• της συζήτησης για το αν η Ουκρανία θα σταματήσει εντελώς τις αγορές ρωσικού αερίου, με τον ίδιο να δηλώνει τότε ότι το Κίεβο επιδιώκει εναλλακτικές πηγές και σταδιακή απεξάρτηση
• της διαχείρισης επεισοδίου στον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια, όταν καθησύχαζε ότι πρόκειται για τεχνικό πρόβλημα στο σύστημα ηλεκτρικής διανομής και όχι για πυρηνικό ατύχημα.
Μετά την αποχώρησή του από την κυβέρνηση, εντάχθηκε στο εποπτικό συμβούλιο της κρατικής εταιρείας φυσικού αερίου Naftogaz, ενισχύοντας την εικόνα του ως τεχνοκράτη του ενεργειακού χώρου, στενά δεμένου με το περιβάλλον του Προέδρου Ποροσένκο.
Η «υπόθεση άνθρακα» με βαρύ κατηγορητήριο
Όλα αλλάζουν για τον Ντεμτσίσιν το 2021. Η Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας (SBU) και το Κρατικό Γραφείο Ερευνών (SBI) ανοίγουν την λεγόμενη «υπόθεση άνθρακα» για την περίοδο 2014 – 2015. Στο επίκεντρο βρίσκεται το πώς το ουκρανικό κράτος προμηθευόταν άνθρακα από τις κατεχόμενες περιοχές του Ντονμπάς, όπου λειτουργούσαν οι αυτοανακηρυχθείσες λεγόμενες «Λαϊκές Δημοκρατίες» Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ, υπό ρωσικό έλεγχο.
Σύμφωνα με τα πορίσματα της έρευνας, οι ουκρανικές αρχές θεωρούν ότι:
• οργανώθηκε κύκλωμα προμήθειας άνθρακα από εταιρείες στις κατεχόμενες περιοχές, οι οποίες ελέγχονταν από δομές προσκείμενες στους αυτονομιστές.
• η κρατική εταιρεία παραγωγής ηλεκτρισμού Tsentrenergo υπέγραψε συμβάσεις αγοράς άνθρακα με τα συγκεκριμένα εταιρικά σχήματα των αυτονομιστών, με συνολικές πληρωμές που υπολογίζονται σε πάνω από 3 δισ. Γρίβνα (ουκρανικό νόμισμα)
• μέρος αυτών των ποσών κατέληξε, σύμφωνα με την κατηγορία, στη χρηματοδότηση των ένοπλων ομάδων στις κατεχόμενες περιοχές, άρα συνιστά «συνδρομή σε τρομοκρατικές οργανώσεις» και πράξη που θίγει την εθνική ασφάλεια της Ουκρανίας.
Στην υπόθεση δεν εμπλέκεται μόνο ο Ντεμτσίσιν καθώς η ίδια δικογραφία εμπλέκει τον πρώην πρόεδρο Πέτρο Ποροσένκο και τον φιλορώσο πολιτικό Βίκτορ Μεντβεντσούκ, στενό συνεργάτη του Βλαντίμιρ Πούτιν. Οι ουκρανικές αρχές τους αποδίδουν ότι, με τις επιλογές τους στον ενεργειακό τομέα, έκαναν την Ουκρανία ακόμα πιο εξαρτημένη από τη Ρωσία και από τις κατοχικές διοικήσεις στο Ντονμπάς.
Για τον Ντεμτσίσιν ειδικά, τα έγγραφα της έρευνας μιλούν για:
• διορισμό προσώπων από τις κατεχόμενες περιοχές σε διευθυντικές θέσεις σε εταιρείες που συνδέονταν με τα ανθρακωρυχεία
• αλλαγές στις διευθύνσεις και στη νομική μορφή εταιρειών ώστε να φαίνονται «ουκρανικές»
• παρεμβάσεις ώστε η Tsentrenergo να συμβληθεί με τις συγκεκριμένες δομές και να διοχετευτούν κρατικά κονδύλια προς αυτές.
Στις 12 Νοεμβρίου 2021, η SBU και το SBI του κοινοποιούν επίσημα την κατηγορία για συνέργεια σε τρομοκρατικές οργανώσεις και υπονόμευση της εθνικής ασφάλειας, στο πλαίσιο της ίδιας υπόθεσης με τον Ποροσένκο και τον Μεντβεντσούκ. Λίγες εβδομάδες αργότερα, το Δικαστήριο Πέτσερσκ του Κιέβου εκδίδει ένταλμα σύλληψης, ενώ το SBI τον θέτει σε λίστα καταζητούμενων, αναφέροντας ότι έχει φύγει στο εξωτερικό και αγνοεί τις κλήσεις των ανακριτικών αρχών για να εμφανιστεί.
Τον Ιανουάριο του 2022, ο Ντεμτσίσιν μπαίνει και στην διεθνή λίστα καταζητούμενων μέσω του ουκρανικού υπουργείου Εσωτερικών, σε σύνδεση με την ίδια «υπόθεση άνθρακα».
Καταγγελίες για πολιτική δίωξη
Ο πρώην υπουργός απορρίπτει πλήρως τις κατηγορίες εναντίον του και σε δηλώσεις του είχε κάνει λόγο για «χυδαία στημένη υπόθεση», υποστηρίζοντας ότι οι ουκρανικές αρχές υπό τον Ζελένσκι χρησιμοποιούν το θέμα για να χτυπήσουν τον Ποροσένκο και το περιβάλλον του.
Παρουσιάζει την εικόνα ότι το ουκρανικό κράτος, σε συνθήκες πολέμου και ενεργειακού αποκλεισμού, προσπαθούσε να εξασφαλίσει άνθρακα από ουκρανικά ορυχεία, έστω και αν βρίσκονταν σε κατεχόμενα εδάφη, και ότι οι πληρωμές γίνονταν σε ουκρανικό έδαφος με φόρους που κατέληγαν στο ουκρανικό δημόσιο. Κατά την επιχειρηματολογία του, το ζήτημα είναι πολιτικό και όχι ποινικό.
Από την άλλη πλευρά, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αναλυτές που παρακολουθούν την υπόθεση Ποροσένκο επισημαίνουν ότι η «υπόθεση άνθρακα» κινείται σε γκρίζα ζώνη. Αναγνωρίζουν πως οποιαδήποτε ροή χρημάτων προς τους αυτονομιστές στις κατεχόμενες περιοχές σε περίοδο ένοπλης σύγκρουσης είναι εξαιρετικά ευαίσθητη, ταυτόχρονα όμως καταγράφουν και την έντονα συγκρουσιακή σχέση Ζελένσκι -Ποροσένκο, που φορτίζει πολιτικά κάθε δίωξη ατόμων που βρίσκονται στο περιβάλλον του πρώην Προέδρου της Ουκρανίας.
Καταφύγιο στην Κύπρο
Σύμφωνα με ουκρανικά ΜΜΕ, ο Ντεμτσίσιν εγκαταστάθηκε στην Κύπρο ως ιδιώτης επιχειρηματίας, ενώ στο μεταξύ εκκρεμούσε στην Ουκρανία η σε βάρος του ποινική δίωξη. Όταν οι ουκρανικές αρχές προχώρησαν στην έκδοση διεθνούς εντάλματος σύλληψης, η Λευκωσία βρέθηκε αντιμέτωπη με αίτημα έκδοσης του στο Κίεβο. Σύμφωνα με τα όσα έχουν γίνει γνωστά, η Νομική Υπηρεσία αποφάσισε το 2022 να μην προχωρήσει στην έκδοση του πρώην υπουργού στην Ουκρανία για λόγους τους οποίους δεν δημοσιοποίησε και φαίνεται να σχετίζονται με την πιθανότητα αυτός να διώκεται για πολιτικούς λόγους. Από τότε ο Ντεμτσίσιν παρέμεινε στη Κύπρο, παρότι στην Ουκρανία εμφανίζεται σε λίστα καταζητούμενων.
Τα ακριβή νομικά επιχειρήματα της κυπριακής πλευράς δεν είναι δημοσίως γνωστά. Σε αντίστοιχες υποθέσεις, τα κράτη μέλη της ΕΕ εξετάζουν συνήθως αν διασφαλίζονται οι προϋποθέσεις δίκαιης δίκης και αν η δικογραφία συνδέεται με πολιτική αντιπαράθεση. Όμως η ουσία παραμένει ότι, σήμερα, ο Ντεμτσίσιν ζει στην ΕΕ ενώ η Ουκρανία τον θεωρεί βασικό κατηγορούμενο σε υπόθεση που συνδέεται ευθέως με τη χρηματοδότηση φιλορωσικών ένοπλων ομάδων.
Η απόπειρα απαγωγής
Το βράδυ της 20ής Νοεμβρίου, στην Ορόκλινη, ένας 51χρονος Ουκρανός καταγγέλλει στην Αστυνομία ότι τρεις άγνωστοι με ιατρικές μάσκες προσπάθησαν να τον απαγάγουν και να τον βάλουν σε βαν που βρισκόταν σταθμευμένο κοντά στο σπίτι του. Μαζί του ήταν η 36χρονη σύντροφος του και ο 72χρονος πατέρας της. Όταν εκείνος και ο 72χρονος πλησίασαν το όχημα για να δουν ποιοι ήταν μέσα, δέχθηκαν επίθεση, αντιστάθηκαν και οι δράστες τράπηκαν σε φυγή, εγκαταλείποντας το βαν. Τότε κανείς δεν ήξερε ότι επρόκειτο για τον Ντεμτσίσιν.
Στο αυτοκίνητο των επίδοξων απαγωγέων, η αστυνομία εντόπισε:
• όπλο με άδειο γεμιστήρα
• περούκα
• πινακίδες κυκλοφορίας που ανήκαν σε άλλο αυτοκίνητο
• άλλα τεκμήρια που παραπέμπουν σε οργανωμένη προετοιμασία απαγωγής.
Ο Ντεμτσίσιν και ο 72χρονος υπέστησαν ελαφριά τραύματα. Επισήμως, η αστυνομία δεν κατονομάζει ακόμη τον στόχο της απόπειρας, αλλά ουκρανικά μέσα ενημέρωσης, ταυτοποιούν τον 51χρονο ως τον πρώην υπουργό Βολοντιμίρ Ντεμτσίσιν.
Τα κίνητρα των δραστών παραμένουν άγνωστα. Οι ουκρανικές αρχές, τουλάχιστον δημόσια, δεν συνδέουν το γεγονός με τις διωκτικές διαδικασίες σε βάρος του Ντεμτσίσιν, ενώ δεν υπάρχει ένδειξη ότι πρόκειται για επίσημη επιχείρηση του ουκρανικού κράτους. Μέχρι στιγμής, όλα βρίσκονται στο επίπεδο της αστυνομικής έρευνας.
Πολιτικές και θεσμικές προεκτάσεις
Η υπόθεση Ντεμτσίσιν έχει τρία επίπεδα που αγγίζουν άμεσα την Κύπρο και γενικότερα την ΕΕ.
Σε μια χώρα που δέχεται εισβολή και βλέπει τμήμα της επικράτειάς της υπό κατοχή, η κατηγορία για αγορά άνθρακα από δομές που ελέγχουν οι κατακτητές δεν είναι «θεωρητική». Αν ισχύουν τα στοιχεία που παρουσιάζουν οι ουκρανικές αρχές, μιλάμε για δημόσιο χρήμα που κατέληξε, έστω έμμεσα, σε φιλορωσικούς σχηματισμούς. Αυτό αγγίζει την ουσία του πολέμου και τον τρόπο που η Ουκρανία προσπάθησε να κρατήσει όρθιο τον ενεργειακό της τομέα.
Η Κύπρος βρίσκεται σε λεπτή θέση, καθώς από τη μια, είναι κράτος μέλος της ΕΕ που στηρίζει πολιτικά και στρατιωτικά την Ουκρανία και καταγγέλλει τη ρωσική επιθετικότητα και από την άλλη, εμφανίζεται να έχει προσφέρει νομική «ασπίδα» σε πρόσωπο που το Κίεβο θεωρεί κεντρικό κατηγορούμενο σε υπόθεση χρηματοδότησης φιλορωσικών δομών. Η απόπειρα απαγωγής ρίχνει τώρα φως σε αυτή την αντίφαση και, αναπόφευκτα, θα ξαναφέρει στο προσκήνιο τη συζήτηση για το πώς η Λευκωσία χειρίζεται αιτήματα έκδοσης σε ευαίσθητες πολιτικά υποθέσεις.
Επίσης η ίδια η Ουκρανία, που δίνει μάχη επιβίωσης απέναντι στη Ρωσία, καλείται ταυτόχρονα να αποδείξει ότι η δίωξη προσώπων όπως ο Ντεμτσίσιν και ο Ποροσένκο δεν είναι εργαλείο ξεκαθαρίσματος εσωτερικών πολιτικών διαφορών. Η γραμμή μεταξύ αποφασιστικής τιμωρίας όσων υπονόμευσαν την εθνική ασφάλεια και της επιλεκτικής δικαιοσύνης είναι ιδιαίτερα λεπτή και εκεί κρίνεται και η αξιοπιστία του ουκρανικού κράτους στα μάτια των ευρωπαίων εταίρων του, καθώς είναι υπό ένταξη χώρα.
Σε κάθε περίπτωση, η ιστορία του Βολοντιμίρ Ντεμτσίσιν, που από υπουργός Ενέργειας εν μέσω πολέμου έγινε καταζητούμενος με διεθνές ένταλμα και στόχος απαγωγής στην Ορόκλινη, είναι χαρακτηριστικό δείγμα του πώς η ενεργειακή πολιτική, η διαφθορά, οι ολιγαρχικές δομές και ο πόλεμος με τη Ρωσία μπλέκονται σε ένα ενιαίο, εξαιρετικά περίεργο κουβάρι, το οποίο θέλοντας και μη, βρίσκεται στα χέρια της Κυπριακής Δημοκρατίας, για να το ξεμπλέξει..