Γιατί οι Κύπριοι στρέφονται στον αντισυστημισμό;

Αν υπάρχει μία αίσθηση που ενισχύεται λίγους μήνες πριν από τις βουλευτικές εκλογές, είναι ότι πολλά από τα σημερινά πολιτικά δεδομένα, μπορεί να ανατραπούν όταν θα ανοίξει η κάλπη. Δύο δημοσκοπήσεις που διενεργήθηκαν άλλωστε τους προηγούμενους μήνες, αυτή της Stratego IMR για λογαριασμό της «Καθημερινής» (Σεπτέμβριος 2025) και της Prime Consulting για λογαριασμό του «ΣΙΓΜΑ» (Οκτώβριος 2025) παρουσιάζουν μία γενική απογοήτευση της πλειοψηφίας των πολιτών που ενισχύουν την εκτίμηση ανατροπών.
Την περασμένη Πέμπτη ωστόσο η δημοσκόπηση που διενήργησε η εταιρεία ερευνών IMR για λογαριασμό του Reporter εμπέδωσε αυτή την αίσθηση. Και αυτό γιατί καταδείκνυε πως ένα μεγάλο ποσοστό (πέραν του 30%) των ψηφοφόρων στρέφεται πλέον σε κόμματα που επαγγέλλονται την ανάγκη αλλαγής/ανατροπής του συστήματος. Δύο από τα λεγόμενα αντισυστημικά κόμματα, το ΕΛΑΜ και το Κίνημα Άλμα, καταγράφουν διψήφιο ποσοστό και παραγκωνίζουν παραδοσιακά κόμματα, όπως το ΔΗΚΟ από την τρίτη θέση που διαχρονικά κατείχε, ενώ το κόμμα του Φειδία Παναγιώτου «Άμεση Δημοκρατία» είναι σε απόσταση αναπνοής από το ΔΗΚΟ λαμβάνοντας 5,7%. Αυτό εγείρει αναπόφευκτα το ερώτημα αν οι Κύπριοι ψηφοφόροι έχουν ασπαστεί το αντισυστημικό όπως σε άλλες χώρες, θέλοντας μέσα από την ψήφο τους να τιμωρήσουν το υφιστάμενο σύστημα.
Το περιβάλλον της οργής…
Η αλήθεια είναι πως τα ευρήματα των ερευνών δεν θα έπρεπε να προκαλούν έκπληξη. Για κάποιους η αρχή της «επανάστασης» έγινε με την εκλογή του Νίκου Χριστοδουλίδη, ο οποίος στη συνέχεια φάνηκε να προσαρμόζεται πλήρως με το σύστημα που θα πολεμούσε. Για άλλους με την θεαματική εκλογή του Φειδία Παναγιώτου, στις ευρωεκλογές του 2024. Λίγο το χαμηλό ρίσκο στις ευρωεκλογές, λίγο η απαξίωση στο πολιτικό σύστημα ευρύτερα, η γενικευμένη οργή για τα σκάνδαλα διαφθοράς και ο τρόπος που προβλήθηκε ο Φειδίας Παναγιώτου ως πρότυπο επιτυχίας από ΜΜΕ και πολιτικά πρόσωπα, ήταν αρκετά για να τον εκλέξουν πανηγυρικά.
Το πρόβλημα για τα παραδοσιακά κόμματα βεβαίως είναι πως δεν ανέγνωσαν σωστά τους λόγους εκλογής τους. Κάποιοι επέμειναν στο ότι ήταν ένα πυροτέχνημα και συνέχισαν να λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, άλλοι επιχείρησαν να τον μιμηθούν δίδοντας έμφαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ψάχνοντας influencer για τα ψηφοδέλτιά τους και άλλοι αποφεύγοντας να λάβουν δύσκολες πολιτικές αποφάσεις μήπως και έχουν πολιτικό κόστος. Αυτό σε συνδυασμό με την πλήρη απόϊδεολογικοποίησή τους άνοιξε το δρόμο για νέους σχηματισμούς. Το κατά πόσο θα επιβεβαιωθεί η κυριαρχία του αντισυστημικού θα διαφανεί όταν ανοίξει η κάλπη. Το κύριο ερώτημα που εγείρεται είναι τι ακριβώς πρεσβεύουν οι νέοι αυτοί σχηματισμοί και πόσο εκτός συστήματος μπορούν τελικά να θεωρούνται.
Η περίπτωση του Φειδία
Το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα λαϊκίστικου αντισυστημισμού είναι αυτή τη στιγμή η «Άμεση Δημοκρατία» του ανεξάρτητου ευρωβουλευτή Φειδία Παναγιώτου περιλαμβάνοντας όλα τα στοιχεία που διέπουν ένα αντισυστημικό κόμμα. Μιλά με γενικότητες για την ανάγκη αλλαγής, αμφισβητεί το υφιστάμενο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό σύστημα. Γελοιοποιεί την εκλογική διαδικασία με αναφορές τύπου «είδαμε και εκείνους που ξέρουν από πολιτική τι έκαναν» ή «είδαμε και τους σοβαρούς τι έκαναν τόσα χρόνια» όταν κλήθηκε να εξηγήσει γιατί εξήγγειλε το Κίνημα με καρναβαλίστικη αμφίεση. Μιλά στην οργή και το συναίσθημα των ψηφοφόρων και παρουσιάζει για κάποιους ανεφάρμοστες, για άλλους επικίνδυνες ιδέες όπως αυτή της κατάργησης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και την αντικατάστασή της με την άμεση δημοκρατία.
Η αλήθεια πάντως είναι πως από τη μέρα της εκλογής του δεν έχει καταφέρει να αλλάξει κάτι στο ευρωκοινοβούλιο με τις πολιτικές του θέσεις ή με την παρουσία του. Αντιθέτως, ερωτήματα εγείρονται για την απόδοσή του και την επάρκεια του ως ευρωβουλευτής. Ζητήματα μάλιστα προκύπτουν για το αν εξαιτίας της άγνοιάς του γίνεται εύκολα υποχείριο μεγάλων οικονομικών συμφερόντων ή συμφερόντων ξένων χωρών. Δεν πέρασε καθόλου απαρατήρητο το στενό φλερτ με τον Ίλον Μάσκ, η παρουσία του στη Μόσχα και οι πολύ αμφιλεγόμενες θέσεις του για τα απαχθέντα παιδιά από την Ουκρανία στην Ρωσία. Ερωτήματα εγείρονται και για το πως αξιοποιεί τελικά τα επιδόματα και κυρίως για το αν οι συνεργάτες του εργάζονται για το έργο του στο ευρωκοινοβούλιο ή για την ενασχόλησή του με το youtube, το tik tok και το πρόσφατο εγχείρημά του για πλατφόρμα Άμεσης Δημοκρατίας.
Οι ψηφοφόροι που στρέφονται προς την «Άμεση Δημοκρατία» φαίνεται να είναι εκείνοι που έχουν ήδη απαξιώσει το υφιστάμενο πολιτικό σύστημα και είτε θέλουν να το τιμωρήσουν δια της ψήφου τους είτε να το γελοιοποιήσουν. Και αυτό, γιατί ο Φειδίας Παναγιώτου όχι μόνο δεν έχει καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις, αλλά γιατί το γενικότερο αφήγημά του, είναι πως δεν μπορεί να είναι χειρότερος από τα υφιστάμενα πολιτικά πρόσωπα.
Και οι μιμητές…
Το κατά πόσο η δεύτερη προσπάθειά του θα στεφθεί με επιτυχία είναι ένα ζήτημα ανοικτό. Το σίγουρο πάντως είναι πως με την εκλογή του έκανε να αναθαρρήσουν πολλά πρόσωπα με επιρροή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στο εσωτερικό όπως είναι για παράδειγμα ο Χριστόφορος Τορναρίτης προαναγγέλλοντας το Κίνημα «Σήκου Πάνω», με τον οποίο ενδεχομένως να συνεργάζονταν αν δεν συγκρούονταν μετά την εκλογή του κ. Παναγιώτου. Πρόσωπα που δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με την πολιτική, που βλέπουν την πορεία Φειδία με θαυμασμό, που κάποιοι εξ αυτών εκφράζουν ρατσιστικό και σεξιστικό λόγο ή που προσφεύγουν σε fake news και προπαγάνδα.
Το Άλμα του Οδυσσέα
Το κίνημα του Οδυσσέα Μιχαηλίδη έχει ήδη προκαλέσει συζητήσεις για το κατά πόσο ανήκει ή όχι στα αντισυστημικά κόμματα. Ο ίδιος ως ανεξάρτητος αξιωματούχος και προηγουμένως ως υψηλόβαθμος δημόσιος υπάλληλος σίγουρα δεν μπορεί να κατατάσσεται απέναντι από το σύστημα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι εδώ και καιρό χρησιμοποιεί την λέξη «εξωσυστημικό» και όχι αντισυστημικό για να προσδιορίσει που ανήκει το Άλμα. Άλλωστε βάσει δημοσκοπήσεων, φαίνεται να έρχονται κοντά του ψηφοφόροι από παραδοσιακά κόμματα όπως ο ΔΗΣΥ, το ΑΚΕΛ, το ΔΗΚΟ και η ΕΔΕΚ. Απογοητευμένοι ψηφοφόροι παραδοσιακών κομμάτων, οι οποίοι φαίνεται να αμφισβητούν το υφιστάμενο σύστημα, θεσμούς και να ζητούν πάταξη της διαφθοράς. Έχει ξεκάθαρο αφήγημα πάταξης της διαφθοράς και της διαπλοκής, που ενισχύεται μετά και την παύση του από την θέση του γενικού ελεγκτή.
Αυτό σε συνδυασμό με τα υψηλά ποσοστά δημοτικότητας που λαμβάνει εδώ και καιρό ενισχύουν την αίσθηση πως η είσοδός του στην βουλή δεν είναι μόνο αναμενόμενη αλλά ενδεχομένως η δυναμική του να αναδιαμορφώσει το σκηνικό. Σε αντίθεση με άλλα αντισυστημικά-εξωσυστημικά κόμματα, έχει ήδη καταθέσει πολύ συγκεκριμένες θέσεις σε ζητήματα που αφορούν την οικονομία, την ακρίβεια, τα εργασιακά, την κοινωνική πολιτική και σίγουρα την διαφάνεια. Αυτή τη στιγμή έχει έντονη αντιπολιτευτική φωνή απέναντι στην κυβέρνηση Χριστοδουλίδη όμως την ίδια στιγμή εξαιτίας της έντασης με την οποία τοποθετείται απέναντι σε όλους, καταγγέλλεται για εμπάθεια και λαϊκισμό. Τα περί στοχοποίησης προσώπων ενισχύει η περιβόητη σελίδα υποστηρικτών του γενικού ελεγκτή που έγινε από τον άλλοτε στενό συνεργάτη του Ανδρέα Χασαπόπουλο.
Το ζήτημα είναι αν ένα Κίνημα προσωποπαγές, όπως αυτό του Οδυσσέα Μιχαηλίδη μπορεί να έχει μακροπρόθεσμα πολιτικό μέλλον ή αν θα έχει ημερομηνία λήξης όπως όλα τα προσωποπαγή κόμματα που δημιουργήθηκαν κατά καιρούς. Έστω κι αν επικαλείται το νέο, φαίνεται πως πολλά από τα πρόσωπα που τον περιβάλλουν δεν είναι νέα στον στίβο της πολιτικής, αλλά αντίθετα έχουν ήδη δοκιμαστεί χωρίς επιτυχία. Την ίδια στιγμή η δυναμική που παρουσιάζει στις δημοσκοπήσεις δεν αποκλείεται να αποτελέσει πόλο έλξης για πρόσωπα διαφορετικών πολιτικών θέσεων, προσεγγίσεων και προθέσεων που απλώς θέλουν ένα όχημα εκλογής. Καθόλου τυχαία η σύγκρουση με τον Ανδρέα Χασαπόπουλο ο οποίος όχι μόνο αποχώρησε ηχηρά όταν αποκλείστηκε ευσχήμως από την διαδικασία υποψηφιότητας καταγγέλλοντας τον κ. Μιχαηλίδη για διαφθορά, αλλά πλέον βρήκε στέγη στο κίνημα του Φειδία Παναγιώτου.
Το σύστημα ως αντισύστημα
Το πρώτο κόμμα που ξεκίνησε βεβαίως με το αφήγημα του αντισυστημικού ήταν το ακροδεξιό κόμμα ΕΛΑΜ, το οποίο σήμερα βάσει ερευνών φαίνεται να μετατοπίζει το ΔΗΚΟ από την τρίτη θέση στην κομματική σκακιέρα. Ένα μοτίβο που παρατηρείται διεθνώς είναι η μετακίνηση ιδεών και θέσεων δεξιότερα και κυρίως πιο συντηρητικά το οποίο αξιοποιεί πλήρως το ΕΛΑΜ. Δεν είναι μόνο το μεταναστευτικό που τυγχάνει πολλής εκμετάλλευσης από κόμματα και πολιτικά πρόσωπα. Είναι και θέσεις που αφορούν ανθρώπινα δικαιώματα τα οποία παρουσιάζονται ως επιβολή της woke agenda, μία προσπάθεια αποδόμησης των παραδοσιακών αξιών και αρχών, το οποίο πρόκειται να εκμεταλλευθεί πλήρως το ΕΛΑΜ.
Το είδε να αποκτά έδαφος στις ΗΠΑ με την εκλογή Τραμπ να ενισχύεται από τις πλατφόρμες, πρώτα στο Χ μέσω του Ίλον Μασκ και πλέον και στο facebook, το βλέπει όμως και σε πολλά κράτη μέλη της Ε.Ε όπου η Ακροδεξιά ενισχύεται, όπως για παράδειγμα το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν στην Γαλλία, το ADF στη Γερμανία και κυρίως πρότυπο αποτελεί για τους ίδιους το τελευταίο διάστημα η πολιτική της Ιταλίδας Πρωθυπουργού Τζιορτζια Μελόνι. Σε αυτό το περιβάλλον που ευνοεί ακραίες φωνές δεν αποκλείεται να ενισχυθεί σημαντικά το ΕΛΑΜ, αλιεύοντας ψήφους από τον Δημοκρατικό Συναγερμό από το Κέντρο, αλλά και από ψηφοφόρους που είναι όχι μόνο απογοητευμένοι αλλά και οργισμένοι. Το κόμμα της Ακροδεξιάς, δουλεύει άλλωστε σιωπηρά και οργανωτικά, αποφεύγοντας τις δημόσιες τοποθετήσεις που ενδεχομένως να δείξουν την ανεπάρκεια σε θέσεις, όπως στην οικονομία, την κοινωνική πολιτική ακόμη και στο κυπριακό, πέραν των συνθημάτων.
Όμως παρά το αφήγημά του ότι βρίσκεται απέναντι στο σύστημα, εδώ και καιρό φαίνεται να αποτελεί μέρος του συστήματος. Η ψήφος του ήταν καταλυτική στην βουλή για την εκλογή της Αννίτας Δημητρίου στην θέση της Προέδρου του σώματος, στήριξε συντονισμένα τον Νίκο Χριστοδουλίδη στον β’ γύρο, βρίσκεται σε συνεννόηση με το Προεδρικό για θέματα χαμηλής πολιτικής και διατηρεί στενούς-οικονομικούς δεσμούς με την εκκλησία. Πέραν όμως τούτου, το γεγονός ότι στο ψηφοδέλτιο του βρίσκονται πρώην αξιωματούχοι όπως ο κυβερνητικός εκπρόσωπος του Νίκου Αναστασιάδη Μάριος Πελεκάνος, ο τέως δήμαρχος Στροβόλου Ανδρέας Παπαχαραλάμπους, ίσως ο τέως βουλευτής Λεμεσού Ευγένιος Χαμπουλλάς και ο πρώην χρηματοοικονομικός επίτροπος Παύλος Ιωάννου, φαίνεται να το κανονικοποιούν και να το εντάσσουν πλήρως στο σύστημα, που κατά τα άλλα πολεμούν.