Στο κοινό ανακοινωθέν μετά τη χθεσινή τριμερή Χριστοδουλίδη, Ερχιουρμάν, Ολγκίν κρύβεται μια μικρή αλλά ουσιαστική πολιτική λεπτομέρεια, που μόνο λεπτομέρεια δεν είναι.
Δεν υπάρχει πουθενά η μαγική φράση «διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία», αλλά δεν υπάρχει ούτε «κυριαρχική ισότητα» ούτε «δύο κράτη». Αντί αυτών, οι δύο ηγέτες «συμφώνησαν ότι ο πραγματικός στόχος είναι η επίλυση του Κυπριακού με πολιτική ισότητα, όπως περιγράφεται στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών».
Για τα δεδομένα των τελευταίων οκτώ χρόνων, όπου η τουρκική και τουρκοκυπριακή ρητορική είχαν επικεντρωθεί στην προώθηση της λύσης δύο κρατών, η φράση αυτή δεν είναι τυπική. Τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας μιλούν ρητά για διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία με μία κυριαρχία, μία διεθνή προσωπικότητα και μία ιθαγένεια, στη βάση της πολιτικής ισότητας.
Όταν οι ηγέτες των δύο κοινοτήτων, αποδέχονται ως πλαίσιο τα ψηφίσματα, απομακρύνονται τουλάχιστον στο επίπεδο της διατύπωσης από την ατζέντα των δύο κρατών και της «κυριαρχικής ισότητας» που προέβαλλαν επίμονα η Άγκυρα και ο Τατάρ.
Ο Τουφάν Ερχιουρμάν φαίνεται να επαναφέρει την τουρκοκυπριακή πλευρά πιο κοντά στις ράγες της διαδικασίας του ΟΗΕ, χωρίς όμως να εγκαταλείπει τα δικά του προαπαιτούμενα. Ο νέος Τουρκοκύπριος ηγέτης, στις δηλώσεις του, υπογράμμισε ότι η αναφορά στην πολιτική ισότητα είναι «μόνο το πρώτο μισό» αυτού που ζητά και επέμεινε στις τέσσερις θέσεις του, που περιλαμβάνουν ρητή αποδοχή της πολιτικής ισότητας από την ελληνοκυπριακή πλευρά, χρονικό πλαίσιο στις διαπραγματεύσεις και δέσμευση ότι σε περίπτωση νέας κατάρρευσης δεν θα συνεχιστεί η απομόνωση των Τουρκοκυπρίων. Με απλά λόγια, ναι μεν επιστρέφει στη «νομιμότητα» του πλαισίου του ΟΗΕ, αλλά προσπαθεί να το περιβάλλει με πρόσθετες εγγυήσεις για τη τουρκοκυπριακή πλευρά.
Το άλλο στοιχείο του ανακοινωθέντος είναι η έμφαση στα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Άνοιγμα νέων οδοφραγμάτων, επιτάχυνση στη ρύθμιση για το χαλλούμι / hellim, ενίσχυση υποδομών στα σημεία διέλευσης, αγωγοί από τον βιολογικό της Μιας Μηλιάς και μια πιο ουσιαστική στήριξη στην Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων.
Όλα αυτά δεν λύνουν το πολιτικό πρόβλημα, ούτε υποκαθιστούν τη διαπραγμάτευση, αλλά αν εφαρμοστούν, κινούν τα βαλτωμένα νερά της πλήρους ακινησίας που επικράτησε από το Κραν Μοντανά και μετά.
Στην εξίσωση μπαίνει πλέον και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Χαν, ως ειδικός απεσταλμένος της ΕΕ για το Κυπριακό, μίλησε χθες με τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη για την ανάγκη «να υπάρξουν επιτέλους αποτελέσματα», ενώ ο Πρόεδρος επανέλαβε τον στόχο επανέναρξης από εκεί που σταμάτησαν οι συνομιλίες στο Κραν Μοντανά και τη σημασία της ευρωπαϊκής εμπλοκής. Θεωρητικά, η ΕΕ έχει εργαλεία κινήτρων και πιέσεων προς την Τουρκία, όμως ακόμη δεν ξέρουμε αν θα τα χρησιμοποιήσει αποφασιστικά ή αν θα μείνει σε έναν ρόλο διακοσμητικού παρατηρητή.
Καθοριστικός παράγοντας στην εξίσωση παραμένει η Άγκυρα. Η ρητορική του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών δεν έχει διαφοροποιηθεί από το αφήγημα της λύσης δύο κρατών και της αποδοχής «πραγματικοτήτων στο νησί». Η εκλογή Ερχιουρμάν στη ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας μετά τον Ερσίν Τατάρ, στέλνει μήνυμα διαφοροποίησης στο εσωτερικό της τουρκοκυπριακής κοινότητας, όχι όμως κατ’ ανάγκην και στο κέντρο των αποφάσεων που είναι η Άγκυρα. Για να υπάρξει ουσιαστική επανέναρξη της διαδικασίας διαπραγμάτευσης, πρέπει να αποσαφηνιστεί αν η Τουρκία είναι διατεθειμένη να επιστρέψει στο συμφωνημένο πλαίσιο ή αν απλώς αξιοποιεί την αλλαγή ηγεσίας στα κατεχόμενα για να εμφανιστεί πιο ευέλικτη χωρίς να αλλάζει τον πυρήνα των θέσεων της και της στρατηγική της.
Επομένως, είναι νωρίς για έκφραση αισιοδοξίας και πρόωρες βεβαιότητες, αν και υπάρχει κάτι που έλειπε εδώ και χρόνια. Υπάρχει μια χαραμάδα σε ένα τείχος που έμοιαζε συμπαγές και αδιαπέραστο. Υπάρχει μια κοινή αναφορά στην πολιτική ισότητα όπως την ορίζει ο ΟΗΕ, δέσμευση σε πλαίσιο λύσης και ένας σχεδιασμός συγκεκριμένων βημάτων, από τα οδοφράγματα μέχρι τους αγνοουμένους. Όλα αυτά δεν συνιστούν λύση, ούτε καν διαδικασία διαπραγμάτευσης. Συνιστούν όμως κάποια κίνηση μετά από οκτώ χρόνια παράλυσης.
Το αν αυτή η χαραμάδα θα ανοίξει ή θα ξανακλείσει, θα κριθεί όχι από τις δηλώσεις, αλλά από τη στάση της Άγκυρας και στο αν η Ευρώπη θα θελήσει πραγματικά να ασκήσει την επιρροή της.
Δεν έπεσε το τείχος του αδιεξόδου, αλλά άνοιξε μια χαραμάδα
Μετά τη χθεσινή τριμερή συνάντηση μεταξύ του Προέδρου Χριστοδουλίδη, του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ερχιουρμάν και του ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ Ολγκίν, παρατηρείται μια μικρή αλλά σημαντική αλλαγή στη ρητορική. Το κοινό ανακοινωθέν αποφεύγει τις καθιερωμένες φράσεις «διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία» και «κυριαρχική ισότητα», επιλέγοντας να αναφερθεί στην «πολιτική ισότητα» όπως αυτή ορίζεται στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Αυτή η διατύπωση, αν και φαινομενικά λεπτομερής, σηματοδοτεί μια επιστροφή στο πλαίσιο των συνομιλιών υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, το οποίο προέβλεπε μια ομοσπονδιακή λύση με μία κυριαρχία και μία διεθνή προσωπικότητα. Ο Ερχιουρμάν, αν και επαναφέρει την τουρκοκυπριακή πλευρά στις ράγες της διαδικασίας του ΟΗΕ, επιμένει σε πρόσθετες εγγυήσεις για την προστασία των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων. Ζητά ρητή αποδοχή της πολιτικής ισότητας από την ελληνοκυπριακή πλευρά, χρονικό πλαίσιο για τις διαπραγματεύσεις και δέσμευση για αποφυγή απομόνωσης σε περίπτωση νέας κατάρρευσης των συνομιλιών. Αυτές οι απαιτήσεις υποδηλώνουν μια προσπάθεια να διασφαλιστεί ότι η τουρκοκυπριακή πλευρά θα έχει ισχυρή διαπραγματευτική θέση. Εκτός από την πολιτική συζήτηση, η ημερίδα εστίασε και στα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, όπως το άνοιγμα νέων οδοφραγμάτων, η επιτάχυνση της ρύθμισης για το χαλλούμι και η ενίσχυση των υποδομών στα σημεία διέλευσης. Η εφαρμογή αυτών των μέτρων θα μπορούσε να βελτιώσει το κλίμα και να δημιουργήσει ευκαιρίες για συνεργασία μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Η ανάγκη για ευρωπαϊκή εμπλοκή στην επίλυση του Κυπριακού προβλήματος τονίστηκε επίσης κατά τη διάρκεια της συνάντησης. Ο Χαν, ειδικός απεσταλμένος της ΕΕ, συζήτησε με τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη την ανάγκη για συγκεκριμένα αποτελέσματα και την αξιοποίηση των εργαλείων που διαθέτει η ΕΕ για να ασκήσει πίεση στην Τουρκία. Η ευρωπαϊκή εμπλοκή θα μπορούσε να προσφέρει μια νέα δυναμική στις διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, η Άγκυρα παραμένει καθοριστικός παράγοντας στην εξίσωση. Η τουρκική ρητορική δεν έχει αλλάξει και εξακολουθεί να προωθεί τη λύση των δύο κρατών. Η τελική έκβαση των συνομιλιών θα εξαρτηθεί από την προθυμία της Τουρκίας να αλλάξει στάση και να συμβάλει στην εξεύρεση μιας αμοιβαία αποδεκτής λύσης.
