Διόφαντος Χατζημιτσής: Η Κύπρος δυναμικά στον παγκόσμιο χάρτη της διαστημικής τεχνολογίας

Με την πρόσφατη επιλογή του έργου EXCELSIOR και του Κέντρου Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ως ένα από τα επτά εμβληματικά projects της καμπάνιας Science4EU, η Κύπρος τοποθετείται πλέον δυναμικά στον διεθνή χάρτη της διαστημικής τεχνολογίας και της Παρατήρησης Γης. Ο Διευθύνων Σύμβουλος του Κέντρου και Καθηγητής του ΤΕΠΑΚ, Διόφαντος Χατζημιτσής, μιλά αποκλειστικά στο «Φιλελεύθερο», για τη σημασία αυτής της αναγνώρισης, τις τεχνολογίες που αναπτύσσει ο ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ, τις εφαρμογές που βελτιώνουν την καθημερινότητα των πολιτών – από τις φυσικές καταστροφές μέχρι τη γεωργία ακριβείας – και το μεγάλο όραμα του να γίνει η Κύπρος περιφερειακός κόμβος διαστημικής καινοτομίας.
-Η πρόσφατη αναγνώριση του Κέντρου Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ και του έργου EXCELSIOR, από την Ε.Ε. αποτελεί ένα σημαντικό ορόσημο για την Κύπρο. Θα θέλατε να μας πείτε λίγα περισσότερα γι’ αυτό.
-Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή και σημαντική διάκριση, τόσο για την Κύπρο όσο και για το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΤΕΠΑΚ), η συμμετοχή του στην καμπάνια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Science4EU». Συνολικά, επτά ερευνητικά έργα από ολόκληρη την ΕΕ επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν σε αυτή την πρωτοβουλία, η οποία αναδεικνύει πώς η επιστήμη και η καινοτομία βελτιώνουν τη ζωή των πολιτών. Ανάμεσά τους συγκαταλέγεται το ευρωπαϊκό έργο EXCELSIOR Horizon 2020 Teaming, μέσα από το οποίο ιδρύθηκε το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ, τοποθετώντας δυναμικά την Κύπρο στον ευρωπαϊκό χάρτη της έρευνας και της διαστημικής τεχνολογίας.
-Τι σημαίνει πρακτικά για την Κύπρο αυτή η ευρωπαϊκή αναγνώριση;
-Η αναγνώριση αυτή αποτελεί ψήφο εμπιστοσύνης στις ερευνητικές δυνατότητες της χώρας μας και αποδεικνύει ότι η Κύπρος διαθέτει πλέον ένα Κέντρο Αριστείας διεθνών προδιαγραφών, με πρόσβαση σε παγκόσμια δίκτυα τεχνολογίας και γνώσης, προηγμένες υποδομές και ισχυρές διεθνείς συνεργασίες. Το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ, με έτος ίδρυσης το 2020 και έδρα τη Λεμεσό, έχει ήδη δημιουργήσει περισσότερες από 120 νέες θέσεις εργασίας, στην ενίσχυση της καινοτομίας και στην καθιέρωση της Κύπρου, ως περιφερειακού κόμβου έρευνας σε τομείς που σχετίζονται με την Παρατήρηση Γης, την Τεχνολογία Διαστήματος, την Τηλεπισκόπηση και τη Γεωπληροφορική για τη συστηματική παρακολούθηση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος.
-Εξηγήστε μας τι είναι το έργο EXCELSIOR H2020 Teaming και ποιοι φορείς συμμετέχουν.
-Το έργο EXCELSIOR (Excellence Research Centre for Earth Surveillance and Space-Based Monitoring of the Environment) χρηματοδοτήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Horizon 2020 – Spreading Excellence and Widening Participation / Teaming Phase 2, με συνολική επένδυση άνω των 38 εκατ. ευρώ. Συγκεκριμένα, 15 εκατ. ευρώ προέρχονται από την ΕΕ, 15 εκατ. ευρώ από την Κυπριακή Δημοκρατία και 8 εκατ. ευρώ από το ΤΕΠΑΚ. Το έργο, που συντονίζει το ΤΕΠΑΚ, είχε ως βασικό στόχο τη μετεξέλιξη του Εργαστηρίου Τηλεπισκόπησης και Γεωπεριβάλλοντος του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Γεωπληροφορικής της Σχολής Μηχανικής και Τεχνολογίας σε Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ.
Εταίροι του έργου, πέραν του ΤΕΠΑΚ, είναι το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ, το Τμήμα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών του Υφυπουργείου Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής, το Γερμανικό Αεροδιαστημικό Κέντρο (DLR), το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (BEYOND/NOA) και το Ινστιτούτο TROPOS (Leibniz Institute for Tropospheric Research) στη Λειψία. Οι συνεργαζόμενοι φορείς περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την εταιρεία CyRIC και το Παγκόσμιο Κέντρο Ακτινοβολίας PMOD/WRC (Νταβός, Ελβετία). Το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ μέσω του έργου EXCELSIOR έχει ήδη αναπτύξει συνεργασίες με περισσότερους από 1.000 διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων κορυφαίων φορέων όπως η NASA, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) και η Ισραηλινή Υπηρεσία Διαστήματος, καθιερώνοντας τον ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗ ως στρατηγικό κόμβο Παρατήρησης Γης και Διαστημικών Τεχνολογιών στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
-Με τι ασχολείται το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ και πώς αξιοποιούνται στην πράξη τα δορυφορικά δεδομένα που συλλέγει το Κέντρο;
-Το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ, είναι ο ηγετικός φορέας της Κύπρου στην Παρατήρηση Γης και τη Διαστημική Τεχνολογία και δραστηριοποιείται σε ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, με έμφαση στους παρακάτω τρεις τομείς:
- Περιβάλλον και Κλίμα (ατμόσφαιρα, γεωργία, διαχείριση υδάτινων πόρων, χρήσεις γης κ.ά.)
- Ανθεκτικές Κοινωνίες (σεισμοί, πλημμύρες, πυρκαγιές, κατολισθήσεις, ενέργεια, θαλάσσια επιτήρηση, διαχείριση αρχαιολογικών χώρων κ.ά.)
- Ανάλυσης Μεγάλων Γεω-Δεδομένων (τεχνητή νοημοσύνη, γεωπληροφορική κ.ά.)
Τα δορυφορικά δεδομένα που συλλέγουμε επιτρέπουν την παρακολούθηση του περιβάλλοντος σε πραγματικό χρόνο. Οι τεχνολογίες διαστήματος ενσωματώνονται στην καθημερινή ζωή των πολιτών, παρέχοντας χρήσιμα δεδομένα και πληροφορίες και καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών. Μερικά παραδείγματα αφορούν στον τρόπο με τον οποίο ενημερωνόμαστε για τις φυσικές καταστροφές (π.χ. σεισμούς, κατολισθήσεις, πλημμύρες), αναγνωρίζουμε και ταξινομούμε τη βλάστηση (π.χ. αγροτικές καλλιέργειες), αναδεικνύουμε και προστατεύουμε την πολιτιστική κληρονομιά, εντοπίζουμε πετρελαιοκηλίδες στη θάλασσα, χαρτογραφούμε τα λιβάδια Ποσειδωνίας, υπολογίζουμε τις καμένες εκτάσεις μετά από πυρκαγιές, παρακολουθούμε και καταγράφουμε φαινόμενα όπως πλημμύρες, καταγράφουμε τις αλλαγές χρήσεων και κάλυψης της Γης μέσω ανάλυσης χρονοσειρών δορυφορικών εικόνων, καθώς και ανιχνεύουμε απώλειες νερού σε μεγάλους αγωγούς ύδρευσης.
Ο ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ πρωτοστατεί στην πρώτη γραμμή της ενημέρωσης και τα στοιχεία που συλλέγει και αναλύει, με δορυφορικά και επίγεια μέσα, αποτελούν ουσιαστικό εργαλείο για τους αρμόδιους φορείς, επιτρέποντας την εξαγωγή συμπερασμάτων και τον καθορισμό των επόμενων βημάτων. Στην κατεύθυνση αυτή, το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ αποτελεί το Περιφερειακό Γραφείο Υποστήριξης (RSO) του προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών «Πλατφόρμα των Ηνωμένων Εθνών για Διαστημικές Πληροφορίες για Διαχείριση Καταστροφών και Αντιμετώπιση Έκτακτων Αναγκών» (UN-SPIDER) στην Κύπρο. Το γραφείο αυτό αποτελεί περιφερειακό ή/και εθνικό κέντρο εμπειρογνωμοσύνης που συνεργάζεται με το UN-SPIDER για την τεχνική συμβουλευτική υποστήριξη, την ανάπτυξη ικανοτήτων και την προβολή για την αξιοποίηση δεδομένων από το Διάστημα για τη μείωση του κινδύνου καταστροφών στην Κύπρο και την ευρύτερη περιοχή.
Ποιες τεχνολογίες έχει αναπτύξει ο ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ και πώς αξιοποιούνται στην καθημερινότητά μας;
-Ο ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ έχει αναπτύξει τεχνολογίες και εφαρμογές όπως το PRECiRRi, ένα εργαλείο για τον υπολογισμό των αρδευτικών αναγκών, που εφαρμόζεται και χρησιμοποιείται στο μεγαλύτερο αγρόκτημα εσπεριδοειδών στην Κύπρο, το «the Cyprus Phassouri Plantations Co. Ltd». Η τεχνολογία PRECiRRi συνδυάζει δορυφορικά και μετεωρολογικά δεδομένα, αξιοποιώντας τεχνικές Τεχνητής Νοημοσύνης (AI), για να παρέχει εξατομικευμένες συστάσεις άρδευσης, συνεισφέροντας έτσι στη βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων, που αποτελεί προτεραιότητα δεδομένων των υφιστάμενων συνθηκών παρατεταμένης ξηρασίας και λειψυδρίας.
Η χρήση της εφαρμογής PRECiRRi μπορεί να οδηγήσει σε εξοικονόμηση νερού που κυμαίνεται από 20% έως και 40%, μειώνοντας παράλληλα το κόστος ενέργειας και λίπανσης. Επιπλέον, επιτρέπει στους γεωργούς να λαμβάνουν πληροφόρηση για τις υδατικές απαιτήσεις του αγροτεμαχίου τους σε ημερήσια βάση, με εφαρμογή στο κινητό τους τηλέφωνο, προσαρμόζοντας τη διαχείριση με βάση τις πραγματικές ανάγκες της καλλιέργειάς τους, λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες όπως η φάση και το είδος της καλλιέργειας και οι κλιματολογικές συνθήκες. Έχουμε αναπτύξει επίσης μια ακόμη εφαρμογή, με την ονομασία NaDiRisk, η οποία επικεντρώνεται στην αξιολόγηση της τρωτότητας σε φυσικές καταστροφές, δίνει δηλαδή εκτίμηση της επικινδυνότητας σε σεισμούς, πλημμύρες, κατολισθήσεις και πυρκαγιές σε υποδομές και κτήρια.
Η πληροφορία που παρέχεται είναι χρήσιμη σε διάφορους φορείς τόσο για θέματα λήψης αποφάσεων όσο και χάραξη πολιτικής. Παράλληλα, έχουμε αναπτύξει τον Εθνικό Κύβο Δεδομένων Παρατήρησης Γης της Κύπρου (Cyprus Earth Observation Data Cube), που επιτρέπει τόσο σε ερευνητές όσο και σε αρμόδιους φορείς να αναλύουν πολυδιάστατες δορυφορικές εικόνες και να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις για κρίσιμα περιβαλλοντικά ζητήματα. Επιπλέον, έχει αναπτυχθεί τεχνολογία Rust Alert System για την έγκαιρη ανίχνευση φθορών από σκουριά σε κρίσιμες υποδομές και εργαλεία για την παρακολούθηση και προστασία αρχαιολογικών χώρων, με χρήση ραντάρ, 3D σάρωσης λέιζερ και δορυφορικών εικόνων, συμβάλλοντας τόσο στην προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και στην ενίσχυση της ασφάλειας και της οικονομικής βιωσιμότητας. Ορισμένες από τις τεχνολογικές λύσεις που έχουμε αναπτύξει έχουν ήδη ολοκληρωθεί και αξιοποιούνται με επιτυχία στην τοπική αγορά, ενώ παράλληλα υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη διάθεσή τους και σε άλλες χώρες.
-Ποιες δράσεις επιχειρηματικότητας στηρίζει ο ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ και ποια η σημασία της διαστημικής οικονομίας;
-Η διαστημική οικονομία αναπτύσσεται με ταχύτητα διεθνώς και η Κύπρος έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει ενεργό ρόλο. Σε αυτό συμβάλλει το Space Business Incubation Centre (Space BIC), η πρώτη θερμοκοιτίδα διαστημικής τεχνολογίας στη χώρα, που υλοποιείται από το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ με τη στήριξη του Υφυπουργείου Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής. Το Space BIC στηρίζει startups και ερευνητικές ομάδες που αξιοποιούν δορυφορικά δεδομένα και τεχνολογίες διαστήματος για να αναπτύξουν καινοτόμες λύσεις. Οι ομάδες που θα ενταχθούν θα λάβουν χρηματοδότηση έως €50.000, διεθνές mentoring, πρόσβαση σε επενδυτικά δίκτυα και υποστήριξη σε όλα τα στάδια ανάπτυξης. Για το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ, η σύνδεση της έρευνας με την αγορά αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα. Μέσα από το Space BIC δημιουργούμε νέες ευκαιρίες, ενισχύουμε το οικοσύστημα διαστημικής τεχνολογίας και συμβάλλουμε ουσιαστικά στην ανάπτυξη της χώρας, ανοίγοντας δρόμους σε νέες αγορές και νέες πηγές οικονομικής δραστηριότητας.
Εφαρμογές ζωτικής σημασίας για το περιβάλλον και το κλίμα
-Ποιες είναι οι βασικές υποδομές στις οποίες έχει επενδύσει το Κέντρο Αριστείας ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ;
-Η πιο πρόσφατη και καθοριστική επένδυση είναι η Κεραία Λήψης Δορυφορικών Δεδομένων Παρατήρησης Γης (DAS), μια μοναδική για την Κύπρο υποδομή αξίας 3,9 εκατ. ευρώ, εγκατεστημένη στις υποδομές της ΑΤΗΚ. Η κεραία διαθέτει δυνατότητα ταυτόχρονης λήψης δεδομένων σε τρεις ζώνες συχνοτήτων από δορυφόρους χαμηλής τροχιάς, καλύπτοντας τόσο τρέχουσες όσο και μελλοντικές δορυφορικές αποστολές. Η παροχή δορυφορικών δεδομένων σχεδόν σε πραγματικό χρόνο ενισχύει σημαντικά την ετοιμότητα της χώρας σε κρίσιμους τομείς όπως η διαχείριση φυσικών καταστροφών, η θαλάσσια επιτήρηση, η γεωργία ακριβείας και η περιβαλλοντική παρακολούθηση.
Εξίσου σημαντική υποδομή είναι το Κυπριακό Παρατηρητήριο Ατμοσφαιρικής Τηλεπισκόπησης (CARO NF), αξίας 2 εκατ. ευρώ, το οποίο αποτελεί την εθνική υποδομή για τη μελέτη της ατμόσφαιρας και είναι ενταγμένο στο ACTRIS-ERIC, τη μοναδική τέτοια υποδομή στην Ανατολική Μεσόγειο. Με τον υπερσύγχρονο εξοπλισμό του, συμβάλλει στη λεπτομερή καταγραφή της ατμόσφαιρας και στη βαθμονόμηση δορυφορικών αποστολών όπως η EarthCARE της ESA-JAXA.Το Κέντρο έχει αναπτύξει επίσης το Cyprus Solar Network, με πέντε επίγειους σταθμούς για την παρακολούθηση της ηλιακής ακτινοβολίας, συμπεριλαμβανομένης και της υπεριώδους, υποστηρίζοντας έρευνα σε κλίμα, ατμοσφαιρική επιστήμη και ηλιακή ενέργεια.
-Ποια είναι τα επόμενα βήματα και το όραμά σας για το μέλλον;
-Ένα από τα σημαντικότερα βήματα είναι η μετεγκατάσταση του Κέντρου στις νέες, υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις μας στην περιοχή Βερεγγάρια, στα Κάτω Πολεμίδια. Το μεγαλεπήβολο αυτό έργο, που υλοποιείται από το ΤΕΠΑΚ, με προϋπολογισμό άνω των 13,3 εκατ. ευρώ πλέον ΦΠΑ και με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, θα ολοκληρωθεί σε διάστημα 18 μηνών και θα στεγάσει τόσο το Κέντρο Αριστείας Ερατοσθένης όσο και το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Γεωπληροφορικής της Σχολής Μηχανικής και Τεχνολογίας του ΤΕΠΑΚ. Αυτές οι υποδομές θα μας επιτρέψουν να στεγάσουμε την ερευνητική μας αριστεία και να καθιερωθούμε ως ένας διεθνώς αναγνωρισμένος κόμβος διαστημικής τεχνολογίας και γεωπληροφορικής, με σημείο αναφοράς την Κύπρο. Φιλοδοξούμε να συνεχίσουμε να λειτουργούμε ως μοχλός ανάπτυξης για τη χώρα, μετατρέποντας τη γνώση σε εφαρμογές ζωτικής σημασίας, από την προστασία του περιβάλλοντος και την κλιματική παρακολούθηση, μέχρι την ενίσχυση της οικονομίας, της γεωργίας και της πολιτικής προστασίας.Σε πέντε μόλις χρόνια, έχουμε χτίσει ένα Κέντρο που λειτουργεί ως παράδειγμα για το πώς η επιστήμη και η τεχνολογία μπορούν να μετατρέπονται σε πραγματική αξία για την κοινωνία και την οικονομία.