«Επικίνδυνη πρόταση Γεωργιάδη - Παντελίδη» του Μιχάλη Ολύμπιου

Στην Κύπρο, η προστασία των θυμάτων σεξουαλικής βίας έχει ήδη σημαντικό και σχετικά θετικό νομικό πλαίσιο - ωστόσο η πρόσφατη πρόταση νόμου που κατέθεσαν οι βουλευτές Χάρης Γεωργιάδης και Χρύσης Παντελίδης (ΔΗΣΥ και ΔΗΚΟ αντίστοιχα) θέτει σε κίνδυνο την ισότητα, τη δικαιοσύνη και την προστασία όλων των θυμάτων, καθώς στοχεύει στη μη συμπερίληψη των τρανς γυναικών στο πεδίο εφαρμογής του νόμου για την προστασία από έμφυλη βία. Η εξέλιξη αυτή είναι άκρως ανησυχητική για κοινωνικούς, νομικούς και ηθικούς λόγους (κλασσική ρατσιστική λογική αφού διαχωρίζει τους ανθρώπους και τα δικαιώματα τους).
Το πλαίσιο
Η πρόταση νόμου που κατέθεσαν οι κύριοι Γεωργιάδης και Παντελίδης αφορά τροποποίηση των ορισμών των λέξεων «γυναίκα» και «φύλο» στο νομοθετικό πλαίσιο που ρυθμίζει τη βία κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η πρόταση στοχεύει στο να οριστεί η «γυναίκα» με βάση τη βιολογία/φυσιολογία ή το φύλο γέννησης - και όχι με βάση τον αυτοπροσδιορισμό ή την ταυτότητα φύλου.
Το ζήτημα δεν είναι απλώς θεωρητικό, πρόκειται για ουσιαστική αποκλειστική διάταξη που θα αφήσει ομάδες ευάλωτες -ειδικά τρανς γυναίκες- εκτός του νομικού πλαισίου προστασίας.
Γιατί η πρόταση είναι απαράδεκτη
1. Ανισότητα στην προστασία: Ο νόμος για τη βία κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία στηρίζεται στην αρχή ότι «βία κατά γυναίκας» σημαίνει βία ασκούμενη κατά γυναίκας λόγω του φύλου της ή βία που επηρεάζει δυσανάλογα τις γυναίκες Η πρόταση που στοχεύει στο να αποκλείσει τις τρανς γυναίκες καταστρατηγεί την αρχή της ισότητας και της μη διάκρισης.
2. Αντιστροφή του σκοπού της νομοθεσίας: Η προσπάθεια προστασίας δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο σε «βιολογικές» γυναίκες, αλλά να καλύπτει όλες τις γυναίκες - καθώς η έμφυλη βία και η σεξουαλική βία πλήττουν άτομα λόγω του φύλου/ταυτότητάς τους, όχι μόνο της βιολογίας. Η αποσιώπηση των περιστατικών που αφορούν τρανς γυναίκες, σημαίνει αποσιώπηση του γεγονότος ότι αντιμετωπίζουν πολύ υψηλά ποσοστά βίας και διακρίσεων: σε ευρωπαϊκή έρευνα, οι τρανς και intersex έλαβαν τα υψηλότερα ποσοστά.
3. Σε σύγκρουση με διεθνείς υποχρεώσεις: Η Κύπρος έχει ήδη κυρώσει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence) το 2017. Ο δε νόμος 115(I)/2021, «Ο περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Βίας κατά των Γυναικών…», προβλέπει ότι «αδίκημα βίας κατά γυναίκας» σημαίνει βία ασκούμενη κατά γυναίκας. Η πρόταση που περιορίζει τον ορισμό «γυναίκα» σε βιολογικό κριτήριο έρχεται σε σύγκρουση με την αρχή της μη διάκρισης και την ανάγκη προστασίας όλων των θυμάτων.
4. Ανεπάρκεια προστασίας ευάλωτων ομάδων: Σύμφωνα με έκθεση της Επιτρόπου Ισότητας, η Κύπρος ακόμη αντιμετωπίζει πολύ υψηλά ποσοστά έμφυλης βίας - με το 36 % των γυναικών να δηλώνουν ότι έχουν βιώσει σωματική ή/και σεξουαλική βία ή απειλή. Ενώ, για τρανς άτομα, τα στοιχεία δείχνουν ότι υφίστανται επαναλαμβανόμενη παρενόχληση και βία. (σύμφωνα με δημοσίευμα της Cyprus Mail). Με άλλα λόγια, αντί να διευρύνουμε το πεδίο προστασίας, κινδυνεύουμε να το συρρικνώσουμε - προς όφελος της ανομίας και της μειωμένης ασφάλειας για ομάδες που ήδη είναι ευάλωτες.
Διεθνείς νομικές υποχρεώσεις
Η Κύπρος για την προστασία των γυναικών έχει κυρώσει διεθνείς συμβάσεις όπως η Συνθήκη για την Εξάλειψη κάθε Μορφής Διάκρισης κατά των Γυναικών (CEDAW), καθώς και άλλες νομικές υποχρεώσεις σχετικά με το δικαίωμα στην ισότητα και στην προστασία από τη βία.
• Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης προβλέπει ένα σύστημα μέτρων για την πρόληψη, την προστασία και τη δίωξη της έμφυλης βίας. H Κύπρος την κύρωσε.
• Επιπλέον, η αρχή της μη διάκρισης -συμπεριλαμβανομένων των διαφορών ταυτότητας φύλου- αποτελεί βασικό στοιχείο του διεθνούς δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η προσπάθεια αποκλεισμού ενός τμήματος γυναικών (τρανς γυναικών) από το νομικό πεδίο προστασίας εγείρει σοβαρά ζητήματα συμβατότητας με αυτές τις αρχές.
• Τέλος, η ευρωπαϊκή οδηγία για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας και της ενδοοικογενειακής βίας (Οδηγία (ΕΕ) 2024/1385) προβλέπει ότι τα κράτη-μέλη πρέπει να προσαρμόσουν τη νομοθεσία τους έως το 2027. Η πρόταση νόμου φαίνεται να υποβαθμίζει αντί να ενισχύει τη συμμόρφωση.
Κοινωνικές επιπτώσεις
Η ψήφιση μιας τέτοιας πρότασης θα έχει άμεσα και έμμεσα αρνητικά αποτελέσματα:
i. Οι τρανς γυναίκες θα μείνουν εκτός του προστατευτικού πλαισίου, άρα πιο ευάλωτες σε σεξουαλική ή έμφυλη βία, χωρίς την πλήρη νομική υποστήριξη που δικαιούνται.
ii. Θα στέλνει το μήνυμα ότι η κοινωνία τις θεωρεί «μειονότητα» που δεν χρειάζεται πλήρη προστασία - γεγονός που ενισχύει τη στοχοποίηση, το στιγματισμό και την κοινωνική απομόνωση.
iii. Η προκατάληψη και οι διακρίσεις -ήδη καταγεγραμμένες ως σοβαρό πρόβλημα στη χώρα- θα ενισχυθούν, ενδεχομένως θα “νομιμοποιήσουν” βίαιες αντιδράσεις. Για παράδειγμα, τρανς γυναίκα κατήγγειλε επανειλημμένη παρενόχληση, βανδαλισμούς και ομοφοβικά/τρανσφοβικά συνθήματα και βανδαλισμό στην περιουσία της.
iv. Η χώρα υπονομεύει την αξιοπιστία της στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε διεθνείς επιπλοκές (π.χ. παρατηρήσεις από οργανισμούς, αρνητικές αποφάσεις σε διεθνή όργανα, κ.λπ.).
Τι πρέπει να γίνει
• Η νομοθετική διαδικασία πρέπει να σταματήσει και να ακυρωθεί αμέσως η πρόταση των βουλευτών, να ξεκινήσει πλήρης δημόσιος διάλογος - συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, οργανώσεων υπεράσπισης LGBTI+, γυναικείων οργανώσεων και νομικών εμπειρογνωμόνων για ενίσχυση και όχι υποβάθμιση του πλαισίου.
• Ο ορισμός της «γυναίκας» στον νόμο για την προστασία από έμφυλη βία πρέπει να είναι περιεκτικός, ώστε να καλύπτει όλες τις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των τρανς γυναικών - στον βαθμό που αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες και αντιμετωπίζουν βία λόγω φύλου ή ταυτότητας φύλου.
• Η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να διασφαλίσει τη συμβατότητα τής εθνικής νομοθεσίας με τις διεθνείς της υποχρεώσεις (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, CEDAW, Οδηγία 2024/1385, άλλες).
• Πρέπει να ενισχυθούν οι μηχανισμοί προστασίας και να εφαρμοστούν μέτρα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και κατάρτισης στις αρχές (αστυνομία, δικαστήρια, κοινωνικές υπηρεσίες) για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας με επαρκή γνώση σε θέματα ταυτότητας φύλου.
• Τέλος, η κοινωνία των πολιτών και τα ΜΜΕ οφείλουν να τονίσουν ότι η προστασία από σεξουαλική και έμφυλη βία δεν αφορά μόνο «βιολογικές γυναίκες», αλλά όλες τις γυναίκες - και η αποκλειστική ή διακριτική αντιμετώπιση υπονομεύει την ίδια την έννοια της ισότητας.
Συμπέρασμα
Η πρόταση νόμου των Γεωργιάδη και Παντελίδη αποτελεί μια σοβαρή οπισθοδρόμηση στο πεδίο της ισότητας και της προστασίας από έμφυλη βία στην Κύπρο. Αν ψηφιστεί στην παρούσα μορφή, θα παιχθεί ένα επικίνδυνο παιχνίδι αποκλεισμού: οι τρανς γυναίκες, παρά τα τεκμηριωμένα στοιχεία που δείχνουν ότι υφίστανται βία και διακρίσεις, θα μείνουν έξω από το προστατευτικό πεδίο. Η χώρα οφείλει να σταθεί στο ύψος των ευρωπαϊκών και διεθνών προτύπων της, να υπερασπιστεί την αξιοπρέπεια όλων των θυμάτων, και να αποδείξει με πράξεις ότι η ισότητα είναι πράγματι καθολική - όχι τεχνητά περιορισμένη. Είναι πραγματικά τραγικό, αλλά κυρίως επικίνδυνο, κόμματα του κέντρου και της δεξιάς να υιοθετούν αφηγήματα της ακροδεξιάς από τρόμο να χάσουν ποσοστά προς το ΕΛΑΜ - αυτός ακριβώς είναι ο τρόπος να διαλύσουν και όχι να προστατεύσουν τον κοινωνικό ιστό. Μια κοινωνία που φροντίζει τις πιο ευάλωτες ομάδες της δεν είναι μόνο ηθικά υπεράνω, αλλά και πιο ασφαλής, δικαιότερη και πιο ανθεκτική. Ευελπιστώ όπως πολιτεία, πολιτικό προσωπικό, οργανώσεις και πολίτες, να σταματήσουν αυτή την λανθασμένη και επικίνδυνη πρόταση, και να εργαστούν για μια πραγματικά συμπεριληπτική κοινωνία και νομικό πλαίσιο.
*Ο Μιχάλης Ολύμπιος είναι… άνθρωπος