Ευρωπαϊκό σχέδιο στήριξης του ΟΗΕ στην Κύπρο

Αυτόνομο και πρωτοβουλιακό ρόλο διεκδικεί ο Ευρωπαίος απεσταλμένος για το Κυπριακό, Γιοχάνες Χαν. Επιλέγει να απευθύνεται κατευθείαν προς τους Κυπρίους πολίτες, προτείνοντας ισχυρά κίνητρα για επανένωση που ξεπερνούν τις αγκυλώσεις της πολύχρονης στασιμότητας. Η τακτική του προσκρούει ήδη σε αντιρρήσεις από την κυπριακή ηγεσία.
Σε δημόσια παρέμβασή του, μέσω συνέντευξής του στον «Πολίτη» (20/12), ο Χαν αποκάλυψε πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για πρόβλεψη από τώρα της χρηματοδότησης της επανένωσης της Κύπρου από την ΕΕ. Αιφνιδιάζοντας τις ηγεσίες, ο Χαν ανέφερε συγκεκριμένα ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσε διάταξη στο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ 2028 - 2034). Αυτή η διάταξη ορίζει, όπως είπε, ότι, «σε περίπτωση επανένωσης της Κύπρου, ο προϋπολογισμός της ΕΕ θα πρέπει να αναθεωρηθεί ώστε να αντικατοπτρίζει τη διευθέτηση και τις πρόσθετες οικονομικές ανάγκες που θα προκύψουν από την επανένωση».
Με βάση προηγούμενη εμπειρία της ΕΕ, η αναφορά σε «πρόσθετες ανάγκες» αφορά κατά κύριο λόγο σημαντικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, ανοικοδόμησης περιοχών και μετεγκατάστασης πληθυσμών λόγω εδαφικών αναπροσαρμογών. Το ύψος της δέσμευσης κονδυλίων που προτείνει η Επιτροπή δεν έχει προσδιοριστεί ακόμα, μπορεί να ξεπερνά τα 3 δισεκατομμύρια ευρώ, και απομένει να φανεί η αντίδραση των άμεσα ενδιαφερομένων, δηλαδή της κυπριακής κυβέρνησης.
Εμπλοκή σε όλα τα στάδια
Στις κατ’ ιδίαν συναντήσεις του στην Κύπρο (11 - 12/12) ο Χαν εμφανίστηκε πολύ μελετημένος, προτείνοντας στην ουσία ένα ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό σχέδιο στήριξης της διαδικασίας του ΟΗΕ «σε όλα τα στάδια της διαδικασίας», όπως είναι και η εντολή του με βάση τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (Απρίλιος 2024). Στόχος του Χαν σε πρώτο στάδιο είναι η αλλαγή του κλίματος και η προσέγγιση της ΕΕ με την τ/κ κοινότητα αλλά χρειάζεται τη συνεργασία της ε/κ ηγεσίας που εκπροσωπεί και το κράτος μέλος στην ΕΕ: «Η προσέγγιση είναι επένδυση κι όχι παραχώρηση» ήταν χαρακτηριστικά το μήνυμά του, με κύριο αποδέκτη τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει αντίδραση από την κυπριακή κυβέρνηση.
Ο Χαν περιέλαβε εισηγήσεις που έχουν τη στήριξη της ΕΕ με τη μορφή Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης μέχρι την επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων υπό τον ΟΗΕ: άνοιγμα σημείων διέλευσης, ενίσχυση δικοινοτικού εμπορίου, εναρμόνιση Τ/Κ με το κεκτημένο, διπλασιασμός υφιστάμενης βοήθειας μέσω του Χρηματοδοτικού Κανονισμού του 2006, προώθηση έργων δικοινοτικής ωφέλειας. Περιγράφει επίσης την ανάγκη εντατικοποίησης για ανάπτυξη του νησιού και κάλυψη του οικονομικού χάσματος των Τ/Κ στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων και -πολύ σημαντικό- συγκεκριμένη και από τώρα πρόβλεψη των οικονομικών αναγκών επανένωσης στον νέο προϋπολογισμό της ΕΕ (το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2028 - 2034).
Όλα αυτά δείχνουν ότι η ΕΕ βρίσκεται σε πλήρη συντονισμό σε υψηλό επίπεδο με τον ΟΗΕ που υποστηρίζει ακριβώς την ίδια προσέγγιση.
Μούδιασμα
Ο Πρόεδρος, Νίκος Χριστοδουλίδης, αιφνιδιάστηκε από τις προτάσεις Χαν που ενεργεί εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και, συνεπώς, θα πρέπει να εγκριθούν από το Συμβούλιο, όπου η κυπριακή κυβέρνηση θα κληθεί να τοποθετηθεί. Μέχρι στιγμής πάντως, δεν έχουν αποσπάσει το παραμικρό θετικό σχόλιο της κυβέρνησης, που βλέπει την αυτόνομη δράση Χαν να διαφέρει από αυτήν που επιζητούσε ο Χριστοδουλίδης, όταν επιδίωξε τον διορισμό του.
Ο Αυστριακός πρώην επίτροπος αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, τοποθετείται δημόσια και παροτρύνει τις ηγεσίες να πάψουν να εγκαλούν την ΕΕ για το τι να κάνει, ενώ γνωρίζουν ότι διαθέτει εμπειρία και πάμπολλα εργαλεία παρέμβασης, που είναι, όμως, μπλοκαρισμένα. Όταν οι Ε/Κ συνομιλητές του τον εγκαλούν η ΕΕ να παρέμβει στο Κυπριακό, ο Χαν απαντά ότι κι εκείνοι πρέπει να δείξουν πολιτική βούληση και χειροπιαστά δειγματα γραφής για να υπάρξουν αποτελέσματα: «Είστε και εσείς Ευρώπη», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Χαν, σε εμπιστευτικές συναντήσεις που έγιναν στο νησί κατά τη διάρκεια της παραμονής του.
Ο Χαν είχε συναντηθεί τόσο με τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη όσο και -για πρώτη φορά- με τον Τ/Κ ηγέτη Τουφάν Έρχιουρμαν. Οργάνωσε επίσης συναντήσεις με κόμματα, περιλαμβανομένων του ΔΗΣΥ και του ΑΚΕΛ, όπου έδειξε να γνωρίζει με κάθε λεπτομέρεια τα εκκρεμούντα ζητήματα από τότε που διακόπηκαν οι συνομιλίες στο Κραν Μοντανά. Ο Χαν μετέφερε επίσης ταυτόσημα μηνύματα με αυτά που μεταφέρει η Μαρία Άχνελα Ολγκίν, «να είναι έτοιμοι για εξελίξεις».
Σιωπή
Το Προεδρικό εφαρμόζει τακτική σιωπής για να υποβαθμίσει τις προτάσεις του Ευρωπαίου απεσταλμένου. Αυτό όμως γεννά ερωτήματα, για τα οποία θα πρέπει σύντομα να πάρει θέση ο Πρόεδρος. Από τις δημόσιες τοποθετήσεις του, ο Χριστοδουλίδης δεν επιθυμεί να τίθενται πιεστικά μπροστά του Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Δεν δίνει προτεραιότητα για άνοιγμα σημείων διέλευσης, ούτε ευνοεί έργα δικοινοτικής ωφέλειας, όπως το φωτοβολταϊκό πάρκο στη νεκρά ζώνη. Επιμένει ότι πρώτα θα πρέπει να γίνουν διαπραγματεύσεις επί της ουσίας του Κυπριακού, χωρίς προϋποθέσεις. Αλλά δεν εξηγεί κατά πόσο επιθυμεί να μπουν από τώρα τα στρατηγικά ζητήματα της επόμενης ημέρας, περιλαμβανομένων των οικονομικών αναγκών επίλυσης. Προτιμά την ανάπτυξη μιας «ελεγχόμενης» στον χρόνο διαδικασίας, χωρίς δεσμεύσεις.
Προθεσμία
Η πρόβλεψη κονδυλίων 3 και πλέον δισεκατομμυρίων ευρώ για ένα πρόγραμμα ειρήνης στην Κύπρο, εντός του νέου προϋπολογισμού της ΕΕ, θα πρέπει να οριστικοποιηθεί μέχρι το τέλος του 2026. Η σιωπή φανερώνει κάποια ενόχλησή του που μπορεί να πάρει διαστάσεις. Η μόνη δήλωση που έκανε ο Κύπριος Πρόεδρος για τον Ευρωπαίο απεσταλμένο αφορούσε «την ανάγκη στενής συνεργασίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου με τον κ. Χαν, ο οποίος έχει ήδη ξεκινήσει τις επαφές με αρκετά κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Επικαλέστηκε για αυτό (19/12) σχετική παράγραφο στα συμπεράσματα της δανικής προεδρίας.
Ο Κύπριος Πρόεδρος φανερά διαφωνεί επίσης με άμεση επανεργοποίηση της ad hoc Επιτροπής για εναρμόνιση των Τ/Κ με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Σε δηλώσεις του στα Λεύκαρα (21/12) για παρουσίαση των προτεραιοτήτων της κυπριακής προεδρίας στα Λεύκαρα, ο Χριστοδουλίδης είπε μεν ότι «τάσσεται υπέρ της ύπαρξης αυτής της επιτροπής» αλλά πρόσθεσε ότι «πρέπει να επαναρχίσει τις εργασίες της όταν επανεκκινήσουν οι διαπραγματεύσεις».
Σχέδιο ειρήνης
Στην ΕΕ υπάρχει αντίστοιχο προηγούμενο με το σχέδιο ειρήνευσης για το Βορειοϊρλανδικό. Σημαντικά κονδύλια απορροφήθηκαν σε τρία διαδοχικά ΠΔΠ της ΕΕ και το ζήτησαν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία.
Στο παρελθόν η μόνη ανάλογη κίνηση ήταν η διακήρυξη πρόθεσης χρηματοδότησης της ΕΕ με 3,2 δις ευρώ που έκανε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, τον Ιανουάριο του 2017, στη Διάσκεψη της Γενεύης. Αυτή η συνεισφορά ουδέποτε προβλήθηκε στους Κυπρίους και «χάθηκε» μετά το ναυάγιο στο Κραν Μοντανά, έξι μήνες μετά.
Έκτοτε, η ΕΕ συνεισφέρει στις προσπάθειες επανένωσης (αναστήλωση μνημείων, αγνοούμενοι, διάφορα μικρά έργα) μόνο μέσω του υφιστάμενου Χρηματοδοτικού Κανονισμού, με μερικές δεκάδες εκατομμύρια ευρώ. Η κυπριακή κυβέρνηση δεν έχει καν τοποθετηθεί αν ευνοεί έστω τον διπλασιασμό των κονδυλίων του Κανονισμού.