Η ελευθερία έκφρασης δεν είναι κλειστό κλαμπ για φωνακλάδες

Μερικές δεκάδες πολίτες μαζεύτηκαν χθες το απόγευμα έξω από το Υφυπουργείο Πολιτισμού, στον απόηχο των αντιδράσεων για τις ζωγραφιές του Γιώργου Γαβριήλ και μετά την επίθεση με κροτίδες στο σπίτι του.
Ήταν και ο ίδιος εκεί και μίλησε και δεν ξέρω αν εξήγησε την τάση του, να ζωγραφίζει περιττώματα, ανθρώπους και ζώα να ουρούν και γεννητικά όργανα.
Πρέπει κάποτε να ξεκαθαρίσουμε ορισμένα πράγματα. Άλλο η προστασία της ελευθερίας έκφρασης και άλλο η απαίτηση να μην ασκείται κριτική. Η επίθεση με κροτίδες στο σπίτι του έστω και αν δεν έθεσε κανέναν σε κίνδυνο είναι έγκλημα και πρέπει να αντιμετωπιστεί ως έγκλημα και όχι ως «πολιτισμική διαφωνία». Όμως η δημόσια αποδοκιμασία ενός έργου, ακόμη και η σκληρή αποδοκιμασία, δεν είναι φίμωση. Είναι η ίδια η δημοκρατική διαδικασία στην ωμή της μορφή. Λόγος απέναντι σε λόγο, αισθητική απέναντι σε αισθητική, αξίες απέναντι σε αξίες.
Και εδώ αρχίζει η κυπριακή κωμωδία που παριστάνει την τραγωδία. Σε πανό γράφτηκε ότι «οι ιδέες και η τέχνη δεν φιμώνονται ούτε δολοφονούνται», ενώ οι διοργανωτές διατράνωσαν «καμία ανοχή στον φασισμό»! Μετάφραση σε απλά ελληνικά; Όταν διαφωνείς μαζί μου, είσαι απειλή, αλλά όταν σε προσβάλλω ή σε βρίζω δημόσια, κάνω αντιφασισμό. Και αν τολμήσεις να απαντήσεις, τότε «στοχοποιείς την τέχνη». Πρόκειται για τη γνωστή εξαγωγή υπερβολής, την οποία συνηθίζουμε ως μια ακόμη γραφικότητα.
Ας σταθούμε λίγο στα πραγματικά γεγονότα. Η έκθεση στην Πάφο κατέβηκε με απόφαση της ίδιας της γκαλερί, μετά τον θόρυβο και τις αντιδράσεις που δημιουργήθηκαν. Η απόφαση έχει πίσω της ένα σκεπτικό, άβολο μεν αλλά αληθινό. Η «αγορά» του πολιτισμού, οι χορηγοί, ο φόβος της ζημιάς, οι απειλές, η πίεση των κοινωνικών δικτύων κλπ. Αυτά όμως δεν είναι κρατική λογοκρισία, αλλά κοινωνική και οικονομική πίεση.
Ως προς την διαμαρτυρία στο Υφυπουργείο Πολιτισμού, θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε κοντινή απόσταση μια χούφτα γραφικοί έκαναν αντισυγκέντρωση, με αίτημα «σεβασμό στην πίστη» ανεμίζοντας σημαίες και εικόνες του Χριστού και της Παναγίας. Για κάποιους, η συγκέντρωση υπέρ του Γαβριήλ είναι «αυτονόητο» δικαίωμα, αλλά μια αντίστοιχη συγκέντρωση διαφωνίας βαφτίζεται, με συνοπτικές διαδικασίες, «σκοταδισμός» και «φασισμός». Η δημοκρατία όμως δεν δουλεύει με αποκλειστικότητες. Δεν υπάρχει δικαίωμα μόνο για όσους έχουν καλύτερο επικοινωνιακό τμήμα.
Ο Γιώργος Γαβριήλ ζει σε ευρωπαϊκή χώρα και πράγματι μπορεί να σοκάρει, να ενοχλήσει, να προσβάλει αισθητικές και θρησκευτικές ευαισθησίες, να σατιρίσει εξουσίες. Αυτό είναι κεκτημένο. Εξίσου κεκτημένο είναι ότι οι υπόλοιποι μπορούν να πουν «δεν το θεωρώ τέχνη», «με προσβάλλει», «είναι χυδαίο», «είναι πολιτική προπαγάνδα», ακόμη κι αν η διατύπωσή τους είναι άτεχνη ή υπερβολική. Ωστόσο κανείς δεν δικαιούται να μετατρέπει την αντίρρηση σε απειλή και την απειλή σε επίθεση.
Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι ότι «φιμώνεται» ο Γαβριήλ. Το πρόβλημα είναι ότι, μέσα στον θόρυβο, κάποιοι προσπαθούν να φιμώσουν την ίδια τη διαφωνία, παρουσιάζοντάς την ως έγκλημα σκέψης. Κι όταν όλα βαφτίζονται «φασισμός», στο τέλος ο πραγματικός φασισμός κυκλοφορεί ανενόχλητος, γιατί κανείς δεν ξεχωρίζει πια τις λέξεις από τις πράξεις.
Μ.Κα.