Η κανονικοποίηση του αυταρχισμού

Δεν πρόκειται για ατυχή σύμπτωση. Ούτε για μεμονωμένα περιστατικά που απλώς «έτυχε» να συμβούν την ίδια περίοδο. Οι ναζιστικοί χαιρετισμοί μαθητών σε σχολεία, η στοχοποίηση, οι απειλές και η επίθεση κατά του ζωγράφου Γιώργου Γαβριήλ, αλλά και η ενεργός εμπλοκή πολιτικών προσώπων στη δημιουργία ενός κλίματος ηθικού πανικού συνιστούν μια επικίνδυνη αλληλουχία. Μια αλληλουχία που δείχνει ότι στην Κύπρο ο αυταρχισμός δεν εμφανίζεται πια μόνο στα άκρα, αλλά διαχέεται προς το κέντρο της πολιτικής ζωής.
Οι εικόνες μαθητών που χαιρετούν ναζιστικά δεν είναι απλώς προσβλητικές ή σοκαριστικές. Είναι πολιτικά ανησυχητικές. Διότι αποκαλύπτουν ότι σύμβολα και πρακτικές που συνδέονται με τη φρίκη του ναζισμού έχουν απογυμνωθεί από το ιστορικό τους βάρος και μετατρέπονται σε παιχνίδι, σε πρόκληση ή σε μέσο ένταξης σε μια δήθεν «αντισυστημική» ταυτότητα χωρίς περιεχόμενο. Αποκαλύπτουν ένα κενό ιστορικής γνώσης, δημοκρατικής παιδείας και θεσμικής εγρήγορσης. Όταν σύμβολα που συνδέονται άρρηκτα με εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας αντιμετωπίζονται ως «πλάκα», «μόδα» ή πρόκληση για likes, τότε το πρόβλημα δεν βρίσκεται μόνο στους μαθητές. Βρίσκεται σε μια κοινωνία που δεν έχει θωρακίσει τα αντισώματά της απέναντι στον φασισμό. Αυτό δεν είναι αποτυχία των παιδιών. Είναι αποτυχία της Πολιτείας, της εκπαίδευσης και, κυρίως, του δημόσιου λόγου που ανέχεται ή σχετικοποιεί τον φασισμό.
Την ίδια στιγμή, η υπόθεση Γιώργου Γαβριήλ δείχνει πού οδηγεί αυτό το έλλειμμα. Η τέχνη του, είτε αρέσει είτε όχι, αποτέλεσε αφορμή για ένα οργανωμένο κύμα ηθικού πανικού. Ένας καλλιτέχνης στοχοποιήθηκε δημόσια για το έργο του, όχι με όρους αισθητικής ή ουσιαστικής κριτικής, αλλά με όρους ηθικής καταγγελίας. Απειλές, λεκτική βία, ακύρωση έκθεσης και τελικά επίθεση στην οικία του. Όλα αυτά δεν προέκυψαν στο κενό. Προέκυψαν μέσα σε ένα κλίμα που καλλιεργήθηκε συστηματικά. Καλλιεργήθηκαν συστηματικά στο όνομα της «προστασίας της πίστης» και των «αξιών». Μια επικίνδυνα γνώριμη διαδρομή. Πρώτα η στοχοποίηση, μετά η φίμωση, και στο τέλος η βία.
Και εδώ εισέρχεται ο ρόλος του αντιπρόεδρου του ΔΗΣΥ, Ευθύμιου Δίπλαρου. Όχι ως απλού παρατηρητή, αλλά ως πολιτικού πρωταγωνιστή. Ο αντιπρόεδρος του ΔΗΣΥ δεν περιορίστηκε σε μια διαφωνία ή σε μια δήλωση προσωπικής δυσφορίας απέναντι σε έργα τέχνης. Επέλεξε συνειδητά να δημιουργήσει και να διαδώσει κολάζ από έργα του Γαβριήλ, αποσπώντας τα από το καλλιτεχνικό και εκθεσιακό τους πλαίσιο, και παρουσιάζοντάς τα ως πρόκληση προς την κοινωνία και την πίστη.
Αυτή η πράξη δεν ήταν ούτε αθώα ούτε αφελής. Ήταν μια ξεκάθαρη πολιτική παρέμβαση με πλήρη επίγνωση των συνεπειών της. Όταν ένας αντιπρόεδρος κόμματος κατασκευάζει έναν «εσωτερικό εχθρό» και τον παραδίδει στη δημόσια αγανάκτηση, δεν μπορεί να προσποιείται άγνοια για το πού μπορεί να οδηγήσει αυτό. Η ιστορία, και όχι η τέχνη μάς έχει δείξει επανειλημμένα πώς ξεκινούν τέτοιες στοχοποιήσεις και πώς καταλήγουν.
Η ευθύνη του Δίπλαρου δεν είναι μόνο ατομική. Είναι και βαθιά πολιτική. Διότι με τη στάση του έστειλε ένα σαφές μήνυμα. Ότι, δηλαδή, η εργαλειοποίηση της θρησκευτικής ευαισθησίας και ο λαϊκισμός μπορούν να αποτελέσουν θεμιτό πολιτικό εργαλείο. Και όταν τέτοια μηνύματα εκπέμπονται από τον χώρο του λεγόμενου δημοκρατικού τόξου, τότε η ακροδεξιά δεν χρειάζεται να φωνάξει. Αρκεί να παρακολουθεί και να κεφαλαιοποιεί.
Δεν είναι τυχαίο ότι όλα αυτά συμβαίνουν σε μια περίοδο όπου η ακροδεξιά ρητορική στην Κύπρο εμφανίζεται πιο αποθρασυμένη, πιο κοινωνικά αποδεκτή, πιο «κανονική». Όταν πολιτικά κόμματα όπως ο ΔΗΣΥ, ΔΗΚΟ, ΔΗΠΑ, ΕΔΕΚ και κυβερνητικά στελέχη επιλέγουν να χαϊδεύουν τα πιο συντηρητικά και φοβικά αντανακλαστικά της κοινωνίας αντί να τα αντιμετωπίζουν, τότε η γραμμή που χωρίζει τον δημοκρατικό λόγο από τον αυταρχισμό γίνεται επικίνδυνα θολή.
Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι αν κάποιος προσβλήθηκε από ένα έργο τέχνης. Το πρόβλημα είναι ότι ένας πολιτικός, αντιπρόεδρος κόμματος, επέλεξε να ρίξει λάδι στη φωτιά, γνωρίζοντας ότι σε ένα τέτοιο κλίμα οι πιο ακραίες φωνές θα νιώσουν δικαιωμένες. Και όταν αυτές οι φωνές περνούν από τα λόγια στις πράξεις, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν περίμενε μια τέτοια εξέλιξη.
Αν τα παραδοσιακά κόμματα και τα στελέχη τους δεν αναλάβουν την ευθύνη για τον λόγο και τις πράξεις τους, αν συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν τον φασισμό ως εργαλείο πίεσης ή ως ευκαιριακό σύμμαχο απέναντι σε «ενοχλητικούς» καλλιτέχνες και ιδέες, τότε τα φαινόμενα που βλέπουμε σήμερα δεν θα είναι η εξαίρεση. Θα είναι ο κανόνας.
Και τότε το ερώτημα δεν θα είναι ποιος προσβλήθηκε από έναν πίνακα, αλλά ποιος υπερασπίστηκε και ποιος υπονόμευσε τη δημοκρατία όταν είχε ακόμη τον χρόνο να το κάνει.