Η λίμνη Ακρωτηρίου αργοπεθαίνει - Η χωρίς σχέδιο και έλεγχο ανάπτυξη στην περιοχή καταστρέφει τον υγροβιότοπο

Ένα έγκλημα περιβαλλοντικής ρύπανσης διαδραματίζεται την τελευταία πενταετία στην περιοχή Ακρωτηρίου. Με την Πολιτεία να μένει για χρόνια αδιάφορη στην υποβάθμιση του φυσικού βιότοπου, αποτυγχάνοντας να προστατεύσει τη μεγαλύτερη φυσική λίμνη της Κύπρου, που παρεμπιπτόντως θεωρείται από τους σημαντικότερους υδροβιότοπους της Ανατολικής Μεσογείου.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα απ' την αρχή… Τον Σεπτέμβριο του 2022, δύο χρόνια αφότου είχε καταγραφεί για πρώτη φορά το πρόβλημα της διατάραξης της περιβαλλοντικής ισορροπίας της περιοχής στην αλυκή Ακρωτηρίου, συνεπεία των μεγάλων οικοδομικών αναπτύξεων, πραγματοποιήθηκε στη Λεμεσό μια μεγάλη σύσκεψη με τη συμμετοχή των κρατικών υπηρεσιών, των Βρετανικών Βάσεων και περιβαλλοντικών οργανώσεων. Την πρωτοβουλία είχε αναλάβει ο τότε υπουργός Μεταφορών, Γιάννης Καρούσος.
Αντί να δράσουν ζήτησαν… γνωμάτευση
Το βασικό ζήτημα που εξετάστηκε τότε ήταν ότι η αλυκή δεν αποξηραινόταν τους καλοκαιρινούς μήνες. Όπως διαπιστώθηκε υπήρχε πρόβλημα στην ποσότητα και στον τρόπο που το νερό μεταφερόταν στην περιοχή. Οι διάφοροι αρμόδιοι έδιναν ο καθένας τη δική του εκδοχή για το τι συμβαίνει, ενώ κανείς δεν αναλάμβανε την ευθύνη για τη διεξαγωγή της απαραίτητης μελέτης, πόσω μάλλον της εκτέλεσης των αναγκαίων έργων για αποκατάσταση. Τι αποφασίστηκε τότε; Να ζητηθεί γνωμάτευση από τον Γενικό Εισαγγελέα για το ποιου ευθύνη είναι να κάνει τη μελέτη για το τι πρέπει να γίνει!
Σήμερα, πέραν των τριών χρόνων μετά, και τουλάχιστον πέντε από τον εντοπισμό της βαριάς ρύπανσης, δεν έγινε καμία μελέτη, η κατάσταση χειροτερεύσει, ενώ οι αναλύσεις δείχνουν ότι τόσο στη λίμνη Μακριά -γνωστή ως λίμνη Ζακακίου- όσο και στην αλυκή Ακρωτηρίου καταλήγουν μολυσμένα νερά που περιέχουν μεταξύ άλλων κολοβακτηρίδια. Σήμερα η λίμνη Μακριά είναι γεμάτη καλαμιώνες οι οποίοι αναπτύσσονται λόγω των αλλαγών στο υδατικό ισοζύγιο και λόγω των διαφόρων ουσιών που μεταφέρονται σε αυτήν τα νερά των αναπτύξεων.
Στην πρώτη εικόνα είναι η περιοχή βόρεια της αλυκής κατά το 2003 με μεγάλες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης, με χιλιάδες δέντρα. Στη δεύτερη εικόνα, η αποτύπωση της πραγματικότητας το 2025 όπου η μεγάλη πλειοψηφία της γης έχει σφραγιστεί και έχουν γίνει μεγάλες αναπτύξεις.
Απαξιώνουν τα φλαμίνγκο
Η μείωση της πανίδας της περιοχής είναι ενδεικτική για τη συνεχιζόμενη υποβάθμιση που υφίστανται οι δύο λίμνες. Το 2020 στην αλυκή Ακρωτηρίου έφτασαν 13.000 φλαμίνγκο. Το 2021 τα αποδημητικά πουλιά που επισκέφθηκαν το Ακρωτήρι ανήλθαν στις 6.000 και από τότε κάθε χρόνο μειώνονται ολοένα και περισσότερο…
Για το 2025 μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί μόλις 200, ενώ την ίδια ώρα αυξάνεται ο πληθυσμός τους στην αλυκή Λάρνακας και Παραλιμνίου. Σύμφωνα με την ΜΚΟ BirdLife, τον Ιανουάριο 2025 καταγράφηκαν μόλις περίπου 30 φλαμίνγκο στην αλυκή Ακρωτηρίου, ο χαμηλότερος αριθμός από την έναρξη των συστηματικών καταγραφών το 1992, όταν ο μέσος όρος των τελευταίων ετών αγγίζει τα 3.800.
Δύο εικόνες… χίλες λέξεις
Την προηγούμενη βδομάδα η BirdLife δημοσίευσε δύο δορυφορικές εικόνες που δείχνουν τις ροές νερού προς τον υγροβιότοπο. Η μία είναι από το 2003 και η άλλη από το 2025. Οι εικόνες καταδεικνύουν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο το μέγεθος της αλλοίωσης του τοπίου γύρω από την αλυκή Ακρωτηρίου και τον βιότοπο ευρύτερα.
Συγκεκριμένα, από την αγροτική γη του 2003, τους πορτοκαλεώνες και τις ατέλειωτες συστοιχίες κυπαρισσιών και ευκαλύπτων, φτάσαμε σήμερα στην ίσως πιο ραγδαία αναπτυσσόμενη περιοχή της Λεμεσού. Μετά το mall ήρθε το καζίνο, λίγο αργότερα το γκολφ και ταυτόχρονα ένας οργασμός οικοδομικών αναπτύξεων για οικιστικούς σκοπούς και επαύλεις πολυτελείας. Τα πιο πάνω είχαν ως αποτέλεσμα τη σοβαρότατη διατάραξη του περιβαλλοντικού ισοζυγίου. Είναι προφανές ότι όσο αυστηροί και να ήταν οι περιβαλλοντικοί όροι που έμπαιναν σε κάθε ανάπτυξη ξεχωριστά, κανείς δεν ασχολήθηκε ώστε να προωθηθεί μια συνολική μελέτη ώστε να αντιμετωπιστούν σωρευτικά οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις στην περιοχή.
Οι αιτίες του προβλήματος
Παρ' όλα αυτά το βέβαιο ότι η κατάσταση που αφέθηκε και μεγεθύνεται είναι απόρροια του σφραγίσματος της γύρω περιοχής από το τσιμέντο, της εκκοπής χιλιάδων δέντρων, του αφανισμού των πορτοκαλεώνων και των συστάδων κυπαρισσιών, των αποστραγγίσεων και των χωματουργικών εργασιών. Όλα αυτά άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο το νερό κατέληγε, για αιώνες, στην αλυκή και τη λίμνη Ζακακίου. Αυτό που συμβαίνει είναι πως πλέον το νερό φτάνει στις δύο λίμνες γρήγορα, βίαια, και χωρίς φυσικό φιλτράρισμα. Ταυτόχρονα, μεγάλες αναπτύξεις της περιοχής δεν είχαν μέχρι πρόσφατα ενωθεί στο αποχετευτικό σύστημα, ενώ αγωγοί όμβριων του ΕΟΑ καταλήγουν στον υγροβιότοπο.
Εν ολίγοις, η διατάραξη του ισοζυγίου των νερών της αλυκής Ακρωτηρίου και της λίμνης Μακριά δεν είναι αποτέλεσμα μιας μόνο ανάπτυξης ή μιας εργασίας. Το πρόβλημα είναι πολυπαραγοντικό και ως τέτοιο χρειάζεται ανάλογη αντιμετώπιση. Ας δούμε αναλυτικά τι συμβαίνει στην περιοχή εδώ και χρόνια.
- Πρώτο πρόβλημα είναι οι αποστραγγίσεις για την οικοδομική ανάπτυξη.
- Δεύτερο οι επιφανειακές απορροές, λόγω της εκτεταμένης αλλαγής χρήσης της γης. Οι παλαιότερες καλλιέργειες εσπεριδοειδών, οι οποίες λειτουργούσαν ως ζώνες φυσικής διήθησης και συγκράτησης νερού, έχουν πλέον αντικατασταθεί από μεγάλης κλίμακας αναπτύξεις. Ως αποτέλεσμα, ποσότητες νερού που στο παρελθόν θα απορροφούνταν, σήμερα κατευθύνονται ταχύτερα και σε μεγαλύτερο όγκο προς τα κανάλια όμβριων υδάτων και καταλήγουν προς τη λίμνη Μακριά και την αλυκή. Η περίπτωση του γηπέδου γκολφ είναι χαρακτηριστική. Το γρασίδι δεν προσφέρει την ικανότητα σημαντικής διήθησης νερού, σε αντίθεση με το παλαιότερο φυσικό περιβάλλον, ενώ τα διάφορα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για το γρασίδι με τον έναν ή άλλο τρόπο μεταφέρονται και καταλήγουν επίσης στον υδροφορέα της περιοχής.
- Τρίτο, η απουσία αποχετευτικού συστήματος στην περιοχή τα προηγούμενα χρόνια δημιούργησε ροές ακατάλληλου νερού στον υδροβιότοπο. Το έργο υποδομής μόλις έχει ολοκληρωθεί.
- Τέταρτο υπάρχουν καταγγελίες ότι οι μεγάλες αναπτύξεις της περιοχής, ποτίζουν τους τεράστιους χώρους πρασίνου τους με ανακυκλωμένο νερό τριτοβάθμιας επεξεργασίας, το οποίο όμως δεν έχουν φροντίσει να συγκρατούν εντός των αναπτύξεών τους και να το διοχετεύουν σε χώρους που να μπορούν να το επαναχρησιμοποιήσουν. Το τριτοβάθμιας επεξεργασίας νερό, φαίνεται ότι σε μεγάλες ποσότητες καταλήγει παράνομα στους αγωγούς όμβριων υδάτων του ΕΟΑ, με το νερό να καταλήγει με τη σειρά του στην αλυκή.
Συστάθηκε ειδική επιτροπή με σχέδιο δράσης 36 μηνών
Λήψη μέτρων έστω κι αργά...
Η πίεση που μπήκε στους αρμόδιους από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις δημιούργησε τις συνθήκες για να αρχίσει, τουλάχιστον, η διερεύνηση του θέματος. Κατά τον περσινό Οκτώβριο η ΜΚΟ Terra Cypria προχώρησε σε δημόσια καταγγελία για αδικαιολόγητη παρουσία μεγάλης ποσότητας νερού, χωρίς να υπάρξει ίχνος βροχής στη Λεμεσό, καθώς επίσης και ότι παρατηρείται δυσωδία και ενδείξεις ευτροφισμού. Η παρουσία δύσοσμων, στάσιμων και πιθανώς ρυπασμένων νερών δημιούργησε εύλογες υποψίες για παράνομες ή ανεξέλεγκτες εισροές. Την ανησυχία ενίσχυσαν μετρήσεις των Βρετανικών Βάσεων, οι οποίες κατέγραψαν αυξημένες συγκεντρώσεις του βακτηρίου E. coli σε δείγματα νερού.
Μολυσμένα νερά εντός του υγροβιότοπου.
Βοθρολύματα στις λίμνες
Τον Νοέμβριο του 2024 το Τμήμα Περιβάλλοντος προχώρησε για πρώτη φορά σε δικές του χημικές αναλύσεις. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα «υπάρχουν ενδείξεις οι οποίες επιβάλλουν περαιτέρω διερεύνηση σχετικά με την πιθανή εισροή λυμάτων σε συνδυασμό με σημαντικούς όγκους νερού από έργα αποστράγγισης στην περιοχή». Σημειώνει, δε, ότι «προκύπτουν στοιχεία που τεκμηριώνουν την είσοδο χημικών ρυπαντών».
Πιο αναλυτικά, αναφέρεται η «παρουσία αυξημένων συγκεντρώσεων αμμωνίας και κολοβακτηρίδιων (Escherichia coli), τα οποία αποδίδονται σε «επαφή με ακατέργαστα λύματα». Παράλληλα σημειώνεται ότι «η παρουσία αυξημένων συγκεντρώσεων κολοβακτηρίδιων είναι ένδειξη πρόσφατης ρύπανσης κοπρανώδους προέλευσης». Ακολούθως, υπάρχει ρητή αναφορά στα έργα αποστράγγισης, δηλαδή ότι «οι θεμελιώσεις υφιστάμενων κτηρίων ή και νέων αναπτύξεων στην περιοχή επιβεβαιώνονται από τις αυξημένες συγκεντρώσεις νιτρικών».
«Καμπάνες» €20.000
Τον Ιανουάριο του 2025, το Τμήμα Περιβάλλοντος έκανε χρήση του υψηλότερου εξώδικου που μπορούσε να επιβάλει, ύψους €20.000 σε γνωστή εργοληπτική εταιρεία. Η εν λόγω εταιρεία εκτελεί στην περιοχή έργο διαχωρισμού 78 οικοπέδων. Όπως διαπιστώθηκε δεν τηρούσε τους περιβαλλοντικούς όρους που είχαν τεθεί για τη διαχείριση του νερού που προκύπτει από τις αποστραγγίσεις. Μάλιστα, στο ίδιο εργοτάξιο, τον Νοέμβριο του 2025 διαπιστώθηκε εκ νέου παρανομία και υπήρχε πρόθεση για άλλη μια «καμπάνα» €20.000.
Σχέδιο δράσης
Ως αποτέλεσμα των πιο πάνω, τους τελευταίους μήνες οι αρμόδιοι αναγκάστηκαν να λάβουν μέτρα. Στις 26 Φεβρουαρίου 2025 πραγματοποιήθηκε επιτόπια συνεδρία της αρμόδιας επιτροπής της Βουλής όπου τέθηκαν εκ νέου όλα τα ζητήματα επί τάπητος. Με πρωτοβουλία του Δήμου Κουρίου και των Βρετανικών Βάσεων στις οποίες ανήκει διοικητικά η αλυκή Ακρωτηρίου, όχι όμως ο περιβάλλοντας χώρος, αποφασίστηκε να αναλάβουν άμεσα δράση δημιουργώντας μια τεχνική επιτροπή για παρακολούθηση και αντιμετώπιση του προβλήματος.
Η εν λόγω τεχνική επιτροπή, υπό την προεδρία του δημάρχου Κουρίου, προχώρησε στην εκπόνηση ενός σχεδίου δράσης σε ορίζοντα 36 μηνών. Στην τεχνική επιτροπή συμμετέχουν ο Δήμος Κουρίου και ο Δήμος Λεμεσού, ο ΕΟΑ Λεμεσού, το Τμήμα Περιβάλλοντος της Κυπριακής Δημοκρατίας και των Βρετανικών Βάσεων, το Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης, το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, το Τμήμα Δασών και η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος ΥΓΑΑΠ.
Η επιτροπή αυτή είναι αρμόδια για να εξετάσει όλα τα ζητήματα διαχείρισης του οικοσυστήματος της αλυκής, εξετάζοντας κάθε ροή νερού, είτε φυσική, είτε τεχνική προς τον υγροβιότοπο ή άλλο παράγοντα που επηρεάζει. Η επιτροπή αυτή θα συντονίζει την κάθε ενέργεια, με τον κάθε φορέα να δεσμεύεται να υλοποιήσει όσα του αναλογούν. Στόχος είναι στη λήξη των 36 μηνών, που έχουν χωριστεί ανά έτος, να καταλήξουν σε έργα ή δράσεις που πρέπει να γίνουν, τις λεγόμενες «σκληρές παρεμβάσεις». Τα έργα αυτά θα υλοποιηθούν από τον φορέα που έχει την ανάλογη ευθύνη. Βασικά το αποτέλεσμα που επιδιώκεται είναι ο καθορισμός του βέλτιστου ισοζυγίου της αλυκής Ακρωτηρίου, το οποίο ας σημειωθεί σήμερα είναι άγνωστο.
Πριν από δέκα περίπου μέρες πραγματοποιήθηκε η 2η συνεδρία της τεχνικής επιτροπής, όπου έγινε καθορισμός συγκεκριμένων και ξεχωριστών δράσεων για τον κάθε φορέα (κρατικά τμήματα, οργανισμοί, δήμοι), με χρονοδιάγραμμα υλοποίησης έξι μηνών. Ορίστηκε νέο ραντεβού τον Φεβρουάριο του 2026, κατά το οποίο ο κάθε φορέας θα κληθεί να ενημερώσει την επιτροπή αν έχει υλοποιήσει τα όσα προβλέπονται στο κοινό σχέδιο δράσης.
Ζώνες μετά το... πανηγύρι
Όπως πληροφορείται ο «Π» σε πρώτη φάση και ως αποτέλεσμα προηγούμενης συνάντησης έχουν καθοριστεί δύο εξαιρετικά σημαντικά πρώτα μέτρα, τα οποία θα υλοποιηθούν άμεσα. Συγκεκριμένα, έγινε συμφωνία για να ετοιμαστούν χάρτες από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων και το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης για καθορισμό ζωνών σε τρία επίπεδα που να ορίζουν το πόσο βαθιά μπορεί να πάει κάθε νέα αίτηση για οικοδομική ανάπτυξη. Θα καθοριστούν τρεις ζώνες, ανάλογα με τα ευρήματα των χαρτών ως εξής: Για κανένα υπόγειο, για ένα υπόγειο και για δύο υπόγεια. Απώτερος στόχος είναι οι ζώνες αυτές να ενταχθούν στο τοπικό σχέδιο της Λεμεσού και στη δήλωση πολιτικής των Βρετανικών Βάσεων, ως μέρος των όρων αδειοδότησης.
Το δεύτερο ζήτημα που αποφασίστηκε είναι όπως, με τη συνεργασία του Δήμου Κουρίου και του ΕΟΑ Λεμεσού, ετοιμαστούν τεχνικοί όροι που θα είναι δεσμευτικοί για τις επόμενες αναπτύξεις όσον αφορά τα υλικά τα οποία θα χρησιμοποιούνται στις κατασκευαστικές εργασίες. Στο ίδιο πακέτο όρων, προβλέπεται και η υποχρεωτική κατασκευή λιμνών κατακράτησης.
Καταγγελίες ΜΚΟ
Την ίδια ώρα περιβαλλοντικές οργανώσεις καταγγέλλουν πως έχουν μείνει εκτός αυτής της τεχνικής επιτροπής, παρόλο που μέχρι σήμερα είναι οι ίδιες που έχουν αναδείξει τα σοβαρό πρόβλημα της περιοχής. Η εξήγηση που δόθηκε από αρμόδιο, είναι ότι πρόκειται για μια επιτροπή καθαρά τεχνική, στην οποία συμμετέχουν δημόσιοι φορείς και ότι στο παρόν στάδιο δεν θα ωφελούσε να είναι μέλος οι ΜΚΟ. Το ίδιο πρόσωπο εξήγησε στον «Π» ότι με την ολοκλήρωση των μελετών και αφού υπάρχουν συμπεράσματα ως προς τις δράσεις, θα ενημερωθούν και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις για όσα έχουν αποφασιστεί, αφού «έχουν ρόλο να παίξουν».
Τον Νοέμβριο φέτος, σε επιτόπιες επισκέψεις της BirdLife διαπιστώθηκε ότι οι αγωγοί όμβριων υδάτων είναι γεμάτοι, χωρίς να έχει προηγηθεί
βροχόπτωση, ενδεικτικό πιθανών παρεμβάσεων
Η ρύπανση συνεχίζεται
Πάντως οι περιβαλλοντικές οργανώσεις συνεχίζουν το έργο τους ενημερώνοντας την κοινή γνώμη για τη ρύπανση στην αλυκή Ακρωτηρίου και πιέζοντας ακόμη περισσότερο για λύσεις. Τον Νοέμβριο φέτος, σε επιτόπιες επισκέψεις της BirdLife, όπως ανακοίνωσε η ΜΚΟ, διαπιστώθηκε ότι οι αγωγοί όμβριων υδάτων είναι γεμάτοι, χωρίς να έχει προηγηθεί βροχόπτωση, ενδεικτικό πιθανών παρεμβάσεων. Όπως εξηγεί η οργάνωση, παρά το αυστηρό καθεστώς προστασίας της αλυκής Ακρωτηρίου, επιτόπιες επισκέψεις του οργανισμού στις 7, 11 και 24 Νοεμβρίου 2025 αποκάλυψαν μεγάλες ποσότητες νερού σε περίοδο πλήρους ανομβρίας, στάσιμα νερά με έντονη δυσοσμία, καθώς και γεμάτους οχετούς όμβριων υδάτων χωρίς να έχει προηγηθεί βροχόπτωση. Σε αρκετά σημεία, δε, παρατηρήθηκαν εκροές νερού από εργοτάξια και αναπτύξεις, γεγονός που κατά την BirdLife αλλοιώνει το υδρολογικό καθεστώς και τις φυσικές διεργασίες του υγροτόπου. Η παρουσία δύσοσμων, στάσιμων και πιθανώς ρυπασμένων νερών δημιουργεί εύλογες υποψίες για παράνομες ή ανεξέλεγκτες εισροές.