Η τέχνη έχει μόνο την αλήθεια της

Της
Ελένης Κωνσταντίνου
Η Τέχνη έχει μόνο την αλήθεια της
Κάθε φορά που ένα έργο τέχνης προκαλεί αντιδράσεις, επανέρχεται το ίδιο ερώτημα. Μέχρι πού φτάνει η ελευθερία του καλλιτέχνη και από πού αρχίζουν τα όρια της κοινωνίας;
Σε μια εποχή έντονων αλλά και επιλεκτικών ευαισθησιών και εύκολης αγανάκτησης, η Τέχνη συχνά βρίσκεται στο εδώλιο, όχι για εγκλήματα, αλλά για ιδέες.
Η καλλιτεχνική έκφραση αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα σε κάθε δημοκρατική κοινωνία. Δεν είναι προνόμιο ούτε πολυτέλεια, είναι όρος ύπαρξης του πολιτισμού. Η Τέχνη δεν γεννήθηκε για να καθησυχάζει ή να επιβεβαιώνει το κυρίαρχο αφήγημα, αλλά για να αμφισβητεί, να ενοχλεί, να φωτίζει τις αντιφάσεις της κοινωνίας και να ανοίγει διάλογο εκεί όπου κυριαρχεί η σιωπή.
Το γεγονός ότι ένα έργο σοκάρει ή προσβάλλει δεν το καθιστά αυτομάτως παράνομο. Η τέχνη δεν ποινικοποιείται επειδή «δεν μας αρέσει». Η προσωπική ενόχληση, η ηθική διαφωνία ή η ιδεολογική αντίθεση δεν μπορούν να αποτελούν κριτήρια λογοκρισίας. Αν συνέβαινε αυτό, μεγάλα έργα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς δεν θα είχαν ποτέ παρουσιαστεί.
Τα όρια της ελευθερίας της Τέχνης δεν χαράσσονται από την αισθητική ή την ηθική του καθενός, αλλά από την ανάγκη προστασίας άλλων θεμελιωδών δικαιωμάτων. Μόνο σε περιπτώσεις όπου υπάρχει σαφής υποκίνηση βίας, μίσους ή εγκληματικής πράξης μπορεί να τεθεί ζήτημα νομικής παρέμβασης. Ακόμη και τότε, η κρίση οφείλει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή, αναγνωρίζοντας τον συμβολικό και μεταφορικό χαρακτήρα της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Σε μια ανοιχτή κοινωνία, το κοινό έχει κάθε δικαίωμα να κρίνει, να αποδοκιμάζει και να εκφράζει τη διαφωνία του. Aν κάτι δεν είναι του γούστου σου, απλά δεν πηγαίνεις να το δεις. Δεν έχει όμως το δικαίωμα να απαιτεί φίμωση ή ακόμη παραπέρα να απειλεί κατά της σωματικής ακεραιότητας είτε του καλλιτέχνη είτε των χώρων που φιλοξενούν τα έργα του. Η πιο ώριμη δημοκρατική στάση είναι απλή: όποιος δεν επιθυμεί, δεν παρακολουθεί. Η αποχή και η κριτική είναι θεμιτές, η απαγόρευση όχι. Πόσο μάλλον όταν δεξιά και ακροδεξιά «τσακώνονται» για την «προστασία της κοινωνίας». Δυστυχώς, η Τέχνη γίνεται ο εύκολος στόχος, γιατί δεν έχει στρατό, δεν έχει μηχανισμούς εξουσίας, έχει μόνο την αλήθεια της.