ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ: Η επιστροφή του Μακαρίου και ο κλάδος ελαίας (Μέρος 3ο)

Η επιστροφή του Μακαρίου και ο κλάδος ελαίας
Γλ. Κληρίδης: Υπάρχουν όμως ακόμη εγκληματικά στοιχεία τα οποία δεν αποκλείεται να δημιουργήσουν συγκρούσεις
Μέρος 3ο
Του Μιχάλη Μιχαήλ
Στο προηγούμενο σημείωμα αποτυπώθηκε το ιδιαίτερα ρευστό και επικίνδυνο πολιτικό σκηνικό που διαμορφώθηκε στην Κύπρο αμέσως μετά την πρώτη φάση της τουρκικής εισβολής και την πτώση της πραξικοπηματικής «κυβέρνησης» Σαμψών.
Παρά την τυπική αποκατάσταση της συνταγματικής νομιμότητας με την ανάληψη της προεδρίας από τον Γλαύκο Κληρίδη, κατέστη σαφές ότι το πραξικόπημα δεν είχε πραγματικά εκλείψει.
Η ΕΟΚΑ Β΄, οι ένοπλες δομές της και οι πολιτικοί της σύμμαχοι παρέμεναν ενεργοί, τόσο στην Κύπρο όσο και μέσω διασυνδέσεων με την Ελλάδα, όπου η αποχουντοποίηση προχωρούσε αργά και επιλεκτικά.
Μέσα σε αυτό το κλίμα φόβου, αβεβαιότητας και θεσμικών εκκρεμοτήτων, αναδείχθηκαν οι αντιφάσεις της διακυβέρνησης Κληρίδη: από τη μια, η επίκληση του Συντάγματος και της προσωρινότητας του ρόλου του· από την άλλη, πράξεις και δηλώσεις που θόλωναν τα όρια μεταξύ θεσμικής διαχείρισης και πολιτικής αυτονόμησης. Κομβικό ζήτημα υπήρξε η στάση του απέναντι στον εκλεγμένο Πρόεδρο Μακάριο και το ενδεχόμενο επιστροφής του.
Μέσω των αναφορών μας, αναδείχθηκε ακριβώς αυτή η σύγκρουση: στις αντιφατικές δηλώσεις του Κληρίδη αλλά και στη σκληρή αντίσταση των πραξικοπηματικών και «εθνικοφρόνων» κύκλων, οι οποίοι αντιμετώπισαν την επιστροφή του Μακαρίου όχι ως πράξη αποκατάστασης της δημοκρατίας, αλλά ως απειλή εμφυλιακής σύγκρουσης.
Μέσα από αυτή τη διαμάχη φωτίζεται το πραγματικό βάθος της κρίσης του 1974 και οι όροι υπό τους οποίους επιχειρήθηκε η πολιτική «επιστροφή στην κανονικότητα».
Η επικρατούσα κατάσταση στην Κύπρο αποτυπώθηκε από τον προεδρεύοντα, Γλαύκο Κληρίδη κατά την πρώτη μέρα της συνάντησης στην Αθήνα μεταξύ ελληνικής και κυπριακής αντιπροσωπείας με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Πρόεδρο Μακάριο.
Εκτός από τον Μακάριο στην κυπριακή αντιπροσωπεία μετείχαν ο Γλαύκος Κληρίδης, ο Ι. Χριστοφίδης, υπουργός Εξωτερικών, ο Ν. Κρανιδιώτης, πρέσβυς της Κύπρου στην Ελλάδα, ο Τ. Παπαδόπουλος, βουλευτής, ο Χ. Βενιαμίν, γενικός διευθυντής του κυπριακού υπουργείου Εξωτερικών και ο Σ. Κυπριανού[1].
Η ΕΟΚΑ Β Κατέχει 20.000 όπλα και έχουν χρηματική ευχέρεια
Σε εκείνη τη σύσκεψη κατατέθηκαν ο Γλαύκος Κληρίδης είπε τα ακόλουθα[2]:
«Όσον αφορά το εσωτερικόν μέτωπον υπάρχει ύφεσις. Όλοι είναι συγκρατημένοι. Υπάρχουν όμως ακόμη εγκληματικά και ατίθασα στοιχεία τα οποία δεν αποκλείεται να δημιουργήσουν συγκρούσεις ή και να οργανώσουν δολοφονικάς αποπείρας.[3]
Υπάρχουν 20.000 όπλα στα χέρια τους. Τελευταίως παρετηρήθη ότι μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ ανέκτησαν πάλιν χρηματικήν ευχέρειαν. Τα χρήματα ταύτα δεν προέρχονται από το εσωτερικόν.
Μερικοί από τα γνωστά μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ ήλλαξαν τρόπον ζωής. Ταξιδεύουν, έχουν αγοράσει αυτοκίνητα, εκδίδουν εφημερίδας.
Δεν αποκλείω το ταμείον της ΕΟΚΑ Β΄ να είναι αμερικανικής προελεύσεως.
Η ΕΟΚΑ Β΄ δεν ελέγχεται σήμερον υπό ενός προσώπου. Υπάρχουν διάφοροι καπεταναίοι οι οποίοι ελέγχουν αριθμόν προσώπων.
Υπάρχουν αρχηγίσκοι στις διάφορες περιοχές, οι οποίοι δεν είναι του αυτού επιπέδου ούτε της αυτής μορφώσεως.»
Ο Κληρίδης προϊδεάζει για τον κλάδο ελαίας…
Αναφερόμενος στο ενδεχόμενο αντίδρασης των ΕΟΚΑΒήτικων στοιχείων, ο Γλαύκος Κληρίδης ανέφερε ότι: «Αυτοί επί του παρόντος δεν θα αντιδράσουν. Εάν όμως παρατηρήσουν κίνησιν εναντίον των τότε από αίσθημα αυτοαμύνης θα αντιδράσουν.
Δεν γνωρίζω ποίος είναι ο σκοπός των χρηματοδοτών των. Υπάρχουν πληροφορίες διά ποσά τα οποία στέλλονται ως εμβάσματα εις πρόσωπα έχοντα επιχειρήσεις. Εν τοιούτον ποσόν απεστάλη εξ Αμερικής εις τον Χα… ο οποίος και άλλοτε εχρηματοδότει την ΕΟΚΑ.»
«- Χριστοφίδης: Ο Χα… είναι γνωστός πράκτωρ της CIA.
– Κληρίδης: Δεν θα αντιδράσουν εις τον Μακαριώτατον. Εάν όμως διωχθούν θα αντιδράσουν.
– Αβέρωφ: Είμαι βέβαιος ότι μερικοί θα προσκυνήσουν.
– Κληρίδης: Με ανησυχεί ιδιαιτέρως το γεγονός ότι δίδονται εις αυτούς χρήματα. Είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικόν τούτο καθώς και ο σκοπός διά τον οποίον δίδονται τα χρήματα.
– Δούντας: Είναι πράκτορες των χρηματοδοτών των. Η εντύπωσίς μου είναι ότι εφ’ όσον ο χρηματοδότης των είναι αμερικανικός παράγων, ούτος το κάμνει από αντίδρασιν έναντι της πολιτικής την οποίαν ακολουθεί ο Μακαριώτατος.
– Αβέρωφ: Φρονώ ότι κάποιος προσπαθεί να διατηρή στην Κύπρο ένα αντικομμουνιστικόν δέος.»
Μακάριος: Ουδείς θα διωχθεί
Ο Μακάριος άκουγε τα όσα λέγονταν και όταν ήρθε η σειρά του τόνισε ότι δεν έχει πρόθεση να διώξει κανένα όταν θα επιστρέψει σε λίγες μέρες στην Κύπρο.
Είπε ο Μακάριος: «Όσα ελέχθησαν ήσαν λίαν διαφωτιστικά. Μεταβαίνων εις Κύπρον θα καταβάλω κάθε προσπάθειαν δημιουργίας κλίματος κατευνασμού. Ουδείς θα διωχθή. Δεν επιθυμώ δίκας.
Θα επιδείξω πνεύμα καλής θελήσεως.
Εν πάση περιπτώσει δεν ανησυχώ ιδιαιτέρως διά την εσωτερικήν κατάστασιν.
Θα δοκιμάσω βαθυτάτην θλίψιν εάν, παρά τα διαδραματισθέντα, ημείς εξακολουθήσωμεν να έχωμεν διχονοίας και διενέξεις.
Εις την Κύπρον θα προσπαθήσω να έχω συναντήσεις με μερικούς από τους αντιτιθεμένους, με την ελπίδα να επιτύχω ενότητα.
Η ΕΟΚΑ Β΄ προ του πραξικοπήματος εβοηθείτο από την ηγεσίαν της Εθνικής Φρουράς και μερίδα του δικτατορικού καθεστώτος. Παρά την υποστήριξιν αυτήν, εν τούτοις, η ΕΟΚΑ Β΄ ευρίσκετο υπό διάλυσιν.
Την τελευταίαν προ του πραξικοπήματος εβδομάδα είχαν γίνει πολλές συλλήψεις από πληροφορίας των ιδικών των στελεχών. Και τούτο παρά την υποστήριξιν την οποίαν είχαν. Αρκεί να αναφέρω ότι επέλεγον τα στελέχη των μέσα από τα στρατόπεδα και οπλίζοντο από τους Ελληνας αξιωματικούς.
Ελπίζω με την πολιτικήν υφέσεως και ειρηνεύσεως να επιτύχω. Εάν όμως, ούτοι συνεχίσουν τότε θα λάβω μέτρα. Τα μέτρα θα είναι διά το μέλλον όχι διά το παρελθόν. Δεν έχω μεγάλας ανησυχίας.
Ποιοι όμως είναι οι σκοποί των; Ίσως το πρόσχημα ότι πρέπει να κρατήσουν τον οπλισμόν των διά να κάνουν ανταρτοπόλεμον. Τούτο θα είναι καταστρεπτικόν.
Οι Τούρκοι δεν είναι Άγγλοι, θα λάβουν μέτρα εξοντωτικά εναντίον μας. Είναι όμως δυνατόν να έχωμεν πληροφορίας και περί της χρηματοδοτήσεώς των. Εις το παρελθόν έπαιρναν χρήματα και από την Ελλάδα και από το εξωτερικόν. Ίσως σκοπός των χρηματοδοτών των είναι να υπάρχη ανωμαλία εν Κύπρω. Ίσως για μερικούς από τα στελέχη της ΕΟΚΑ Β΄ η ανταρτική δράσις να έχη αποβεί βιοποριστικόν επάγγελμα. Οπωσδήποτε δεν είναι μεγάλαι αι ανησυχίαι μου διά το εσωτερικόν πρόβλημα.
– Καραμανλής: Ποίοι είναι οι αριθμοί;
– Μακάριος: Έχουν περισσότερα όπλα απ’ όσοι είναι οι ίδιοι. Πάντως είναι λίγοι.
– Παπαδόπουλος: Δεν υπερβαίνουν τους 300.
– Αβέρωφ: Και αυτοί εάν έχουν ασφάλειαν δεν θα κινηθούν.
– Μακάριος: Δυστυχώς και οι λεγόμενοι ημέτεροι έχουν αρκετά όπλα και ισχυρίζονται ότι τα έχουν διά άμυναν. Αλλά και οι άλλοι ισχυρίζονται το αυτό. Εγώ θα προβώ εις γενικόν αφοπλισμόν και θα είμαι αυστηρότατος ακόμη και διά τους ημετέρους.
Δυστυχώς όταν έγινεν η εισβολή τα όπλα ήσαν εις χείρας της ΕΟΚΑ και όχι εκείνων οι οποίοι θα επολέμουν τους εισβολείς. Αυτά διά το εσωτερικόν μέτωπον…»
Η ΕΟΚΑ Β ήταν εδραιωμένη
Είναι σημαντικό αυτό που καταγράφεται από τις αναφορές του Γλαύκου Κληρίδη στη συζήτηση που γίνεται στην Αθήνα, 5 μήνες μετά τα δραματικά γεγονότα του Ιουλίου, το πραξικόπημα, την εισβολή και την κατοχή.
Όπως σημαντικός είναι και ο φανερός φόβος του Μακάριου.
Το καθεστώς τρομοκρατίας που είχε επιβάλει η ΕΟΚΑ Β’ ήταν ακόμα σε ζωή. Έλεγχαν τα πάντα, ήταν οργανωμένη και έλεγχε την κατάσταση. Έστω κι αν δεν ήταν πλέον μια ενιαία δύναμη, αλλά υπήρχαν τα καπετανάτα, όπως αναφέρεται στην ενημέρωση που παραθέσαμε πιο πάνω.
Να μην ξεχνούμε πως ακόμα και την περίοδο της τουρκικής εισβολής γίνονταν συλλήψεις.
Και λίγο μετά την κατάπαυση του πυρός, δολοφονήθηκε στις 30 Αυγούστου 1974 ο Δώρος Λοΐζου με τα στοιχεία να εξαφανίζονται με αποτέλεσμα να μην μπορεί να στοιχειοθετηθεί υπόθεση καταδίκης των υπόπτων.
Πέραν τούτου, στις 8 Σεπτεμβρίου στο Μέσα Χωριό της Πάφου δολοφονήθηκε ο αστυνομικός Δημοσθένη Γεωργίου, επειδή έγραφε συνθήματα υπέρ της επιστροφής του Μακαρίου.
Λίγες μέρες αργότερα, στις 29 Σεπτεμβρίου επίσης δολοφόνησαν τον οδηγό λεωφορείου Ηλία Πηλαβά, ο οποίος μετέφερε διαδηλωτές στο συλλαλητήριο που θα γινόταν στη Λεμεσό υπέρ της επιστροφής Μακαρίου.
Παράλληλα από νωρίς είχαν ξεκινήσει τα δημοσιεύματα και οι προειδοποιήσεις από έντυπα της ΕΟΚΑ Β και από εθνικόφρονα σωματεία για να μην επιστρέψει ο Μακάριος.
[1] Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στις 30 Νοεμβρίου και 1 Δεκεμβρίου 1974, λίγες μέρες πριν από την επιστροφή του Μακαρίου στην Κύπρο.
[2] Τα πρακτικά της σύσκεψης είναι δημοσιευμένα στο Αρχείο Καραμανλή, καθώς και στο σχετικό βιβλίο του Σάββα Παύλου με τα πρακτικά της σύσκεψης.
[3] Οι εμφάσεις είναι δικές μας.