Καταναλώνοντας τα Χριστούγεννα

Το κράτος μάς εξωθεί να ξοδέψουμε νωρίς τα χρήματά μας Γι’ αυτό μισθοί, συντάξεις και 13ος καταβάλλονται από τα μισά του μήνα.
Νομίζω πως δεν υπάρχει άλλος πολιτισμός που να συνδέει τόσο στενά τη θρησκεία –τον Χριστιανισμό, συγκεκριμένα– με το χρήμα. Αυτή η τάση κορυφώνεται κατά την περίοδο της μεγαλύτερης, ίσως, γιορτής, τα Χριστούγεννα: Από μία μέρα, επεκτείνεται εντέχνως σε περίοδο τουλάχιστον ενός μήνα, την οποία συνηθίσαμε να αποκαλούμε Γιορτές, ως καταναλωτικό είδος. Η πολιτεία εξαργυρώνει, κατά κάποιον τρόπο ως αντιδάνειο, τη διαχρονική στήριξη που προσφέρει στους θρησκευτικούς ηγέτες, συνδέοντας ευθέως τον Δεκέμβρη με μια γενικευμένη προτροπή σε αγοραστικό ράλι, την οποία υποδαυλίζει με την πανταχού παρούσα ατμόσφαιρα υποχρεωτικής χαράς: Από τους δρόμους, με τη γιορτινή φωταγώγηση και τον αμφίβολης αισθητικής στολισμό ένα μήνα τουλάχιστον προηγουμένως, ως τους ναούς της κατανάλωσης, τα mall, με τη γλυκερή χριστουγεννιάτικη μουσική να σε μετατρέπει σε ένα είδος Manchurian Candidate, υποβάλλοντάς σου υπνωτιστικά «ψώνισε… ψώνισε!».
Αυτό δεν θα ήταν απαραιτήτως κακό, αν οι περισσότεροι δεν ήμασταν τόσο επιρρεπείς στις αγοραστικές προτροπές με τις οποίες βομβαρδιζόμαστε από παντού, αν ήμασταν πειθαρχημένα προσανατολισμένοι στις ανάγκες μας. Άλλωστε, πολλοί μικροεπιχειρηματίες, παραγωγοί ή χειροτέχνες βρίσκουν την ευκαιρία να τονώσουν το εισόδημά τους – χριστουγεννιάτικα περίπτερα και πάγκοι ξεφυτρώνουν παντού, ως μικρά ή μεγαλύτερα πανηγύρια. Όμως οι γιορτές αυτές είναι η επιτομή της αγοράς του άχρηστου – για δώρα κυρίως (αν και, εδώ που τα λέμε, μόνο ως δώρο θα αποκτούσαμε κάποιο από αυτά τα ελκυστικά άχρηστα). Επιπλέον, όπως είπα και στην αρχή, το κράτος φέρεται ύπουλα: Μισθοί και συντάξεις καταβάλλονται από τις 15-20 του μηνός μαζί με τον 13ο. Έτσι, είχαμε ξανά την ευκαιρία να ξοδέψουμε νωρίς-νωρίς τα χρήματά μας – και μάλιστα χωρίς να σκεφτούμε εγκαίρως ότι τα επόμενα χρήματα που θα πάρουμε θα είναι μετά από ενάμιση μήνα, και να συγκρατηθούμε…
Στην Ελλάδα, ίσως για να… προστατέψουν τους φτωχούς συνταξιούχους από περιττές αγορές, οι κυβερνώντες έχουν καταργήσει προ πολλού τη 13η σύνταξη – εφόσον είχαμε συνηθίσει να την αποκαλούμε «δώρο», το κράτος βρήκε μια βολική δικαιολογία: Άμα σου χαρίζω κάτι, μπορώ και να μη σου το χαρίσω – όταν μάλιστα μπήκαν στην εξίσωση τα μνημόνια και άλλα τέτοια εκφοβιστικά. Ο Μητσοτάκης, ωστόσο, για να μη φανεί πολύ ανακόλουθος προς την οικονομία της αγοράς που πρεσβεύει, προσέφερε αυτές τις μέρες κάτι ψιλά στους συνταξιούχους (γύρω στα 250 ευρώ) ως ελεημοσύνη, για να αγοράσουν κι αυτοί κάτι άχρηστο στα εγγόνια τους.
Το σύμβολο της γιορτινής κατανάλωσης είναι, φυσικά, ο παχουλός, χορτάτος, ροδοκόκκινος παππούλης με τα κόκκινα που κάνει δώρα, κυρίως στα παιδιά. Κυρίαρχος στον καταναλωτικό πολιτισμό των «πολιτισμένων» χωρών, ο Αϊ-Βασίλης υποχρεώνει με τον τρόπο του τους μεγάλους να αγοράζουν δώρα στα παιδιά, παιχνίδια κυρίως, τα οποία υποτίθεται ότι τους φέρνει ο εν λόγω τύπος (όλα τα παιδιά γνωρίζουν εξ απαλών ονύχων ποιος είναι ο πραγματικός δωρητής), και τα οποία λίγες μέρες μετά θα μείνουν παραπεταμένα σε κάποια γωνιά. Υπάρχει βεβαίως και η επιλογή να μη χαρίζουμε άχρηστα πράγματα – π.χ. να παίρνουμε βιβλία στα παιδιά. Ακόμα καλύτερα, μπορούμε να τους καλλιεργήσουμε την ιδέα να κατασκευάζουν τα ίδια –κι εμείς μαζί τους– χειροποίητα δωράκια μικρής αξίας, αρκεί να έχουμε την υπομονή και τον χρόνο να το κάνουμε – όχι και τόσο δύσκολο, εφόσον τις μέρες αυτές πολλοί παίρνουν άδεια από τη δουλειά τους.
Παρεμπιπτόντως, ο πιο ενδιαφέρων Αϊ-Βασίλης, ήταν αυτός που ενσάρκωσε ο Μπίλι Μπομπ Θόρντον στον κινηματογράφο (Bad Santa, 2003): Ένας αυτοκαταστροφικός τύπος που μισεί τα μικρά παιδιά, καπνίζει σαν φουγάρο, βρίζει και πίνει συνεχώς, τριγυρίζει στα mall ντυμένος Αϊ-Βασίλης, μαζί με τον μασκαρεμένο σαν ξωτικό συνεργάτη του (τον ερμηνεύει ο νάνος Τόνι Κοξ): Κάθε χρόνο, την παραμονή Χριστουγέννων, μένει κλεισμένος σ’ ένα εμπορικό κέντρο με σκοπό να διαρρήξει το χρηματοκιβώτιό του. Ώσπου συναντά ένα παιδί που πιστεύει ότι έχει όντως μπροστά του τον αληθινό Santa Claus, τον οποίο περίμενε για χρόνια. Και δεν θα αλλάξει γνώμη, παρά τα μεθύσια και τα βρισίδια του (ιδιαίτερα απολαυστικού) Μπίλι Μπομπ.
Η ταινία είχε και συνέχεια το 2016 στο ίδιο μοτίβο, αν και όχι πιο πρωτότυπη. Όπως αντιλαμβάνεστε, ο Bad Santa μου άρεσε επειδή σατιρίζει όλα αυτά τα έθιμα της περιόδου στα οποία αναφέρθηκα πιο πριν. Είναι μια αναρχική, μαύρη κωμωδία, κόντρα στην ενοχλητική πολιτική ορθότητα των καιρών, η οποία έχει αρχίσει να επηρεάζει και τις κωμωδίες κάνοντάς τες ξενέρωτες και ψευτοδιδακτικές. Εδώ που τα λέμε, απορώ πώς και δεν βρέθηκε τότε κανένας χριστιανοταλιμπάν να προσβληθεί με τον Μπίλι Μπομπ που δυσφήμησε τον άγιό του… (Ουπς! Μήπως ο «αληθινός» Santa που έχουμε συνηθίσει, είναι αυτός που προσβάλλει, ανενόχλητος και κατ’ εξακολούθηση, τον Βασίλη τον άγιο;)
Minority Report, ΕΛΕΥΘΕΡΑ 28.12.2025