Κυπριακό: Περιμένοντας τον Τραμπ

Όσοι παρακολουθούν διεθνώς τι γίνεται τρομάζουν με την ιδέα. Όσοι δεν γνωρίζουν και απλώς χάνονται στη μικρή εικόνα δεν κρύβουν τον ενθουσιασμό τους, για μια πιθανή εμπλοκή του Ντόναλντ Τραμπ στο Κυπριακό.
Μιλούσα προ ημερών με έναν Τούρκο συνάδελφο δημοσιογράφο ο οποίος παρακολουθεί στενά το Κυπριακό και έχει πληροφόρηση, τουλάχιστον για το τι τεκταίνεται, στην Άγκυρα. Η εκτίμηση που επικρατεί είναι ότι ο νέος διάλογος, που ξεκίνησε στη Λευκωσία μεταξύ Χριστοδουλίδη-Έρχιουρμαν, δεν έχει πολλές πιθανότητες να καταλήξει κάπου ουσιαστικά. «Μόνο με εμπλοκή του Τραμπ θα λυθεί το Κυπριακό», μας λέχθηκε. Εν αναμονή ή και όχι του Τραμπ, βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν τους βολεύει όλους η ύπαρξη μιας διαδικασίας: Η μεν Τουρκία, στο πλαίσιο μιας λογικής συμψηφισμού, συζητά για να συζητά, ενόψει άλλων βλέψεων και διεκδικήσεών της στην ευρύτερη περιοχή, η Κύπρος για να διατηρεί ένα χρήσιμο μομέντουμ το οποίο συνήθως είναι βοηθητικό προς τρεις κατευθύνσεις: Πρώτον, κρατά τις εντάσεις εκ μέρους της Τουρκίας χαμηλά, δεύτερον, προσφέρει χρόνο στον κ. Χριστοδουλίδη για να κτίσει «μεγαλεπήβολες και εμβληματικές συμμαχίες» οι οποίες θεωρεί ότι θα του επιτρέψουν να διαπραγματευτεί υπό καλύτερους όρους το Κυπριακό, τρίτον, επιτρέπει στην ομάδα του κ. Προέδρου να διαχειριστεί καλύτερα το εσωτερικό μέτωπο βαδίζοντας προς τις προεδρικές εκλογές του 2028.
Η χρονική στιγμή
Το δεύτερο μισό του 2026 θεωρείται από πολλούς ότι θα μπορούσε να αποδειχθεί καθοριστικό για το Κυπριακό. Αν υπάρχει πολιτική βούληση, στο πρώτο μισό του έτους μπορούν να ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις και στο δεύτερο μισό να προγραμματισθούν οι τελικές διασκέψεις και τα δημοψηφίσματα. Όλα υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Ο Αντόνιο Γκουτέρες, ο οποίος φεύγει το 2027, θα ήταν απόλυτα ευτυχής αν μπορούσε να δώσει λύση σε ένα χρονίζον θέμα όπως το Κυπριακό, ιδιαίτερα από τη στιγμή που τα Ηνωμένα Έθνη έχουν αποκοπεί από κάθε άλλο μεγάλο πρόβλημα στον πλανήτη, όπως το Παλαιστινιακό, το Συριακό, το Ουκρανικό κ.ά.
Με το Κυπριακό άλυτο το 2027 είναι πολύ πιθανόν να αλλάξουν οι πρωταγωνιστές, οι προτεραιότητες και ακόμα να καταργηθεί και το έως τώρα κεκτημένο του. Ποιο είναι το κεκτημένο του Κυπριακού; Αυτό που κάθε Κύπριος πολιτικός κατονομάζει ως «τα ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης, οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και οι νόμοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης».
Τι αλλάζει στο πεδίο
Στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής μετά τον πόλεμο στη Γάζα έχουν διαμορφωθεί κάποιες νέες ισορροπίες οι οποίες χτίζονται πάνω σε 3 παράλληλους κύκλους: ενέργεια/διασυνδέσεις, ασφάλεια/αποτροπή, αναδιάταξη διπλωματικών ρόλων, με την Ευρώπη, σύμφωνα με την Guardian, πιο αδύναμη πολιτικά και τις ΗΠΑ πιο συναλλακτικές.
Τι βλέπουμε:
• Η ενέργεια να διαμορφώνεται ως καταλύτης συμμαχιών: Το μεγάλο deal Ισραήλ–Αιγύπτου, π.χ. για παροχή φυσικού αερίου από το κοίτασμα Leviathan στην Αίγυπτο μέχρι το 2040, ενισχύει, σύμφωνα με τους Financial Times, τον ρόλο της Αιγύπτου ως κόμβου (LNG/εξαγωγές) και «δένει» το Ισραήλ με γειτονικά κράτη μέσω μακροχρόνιων εμπορικών δεσμών.
• Οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις να θεωρούνται ως γεωπολιτική υποδομή: Η ΕΕ προωθεί τον Great Sea Interconnector ως κρίσιμο έργο που «σπάει» την ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου (τελευταίο κράτος-μέλος εκτός ευρωπαϊκού δικτύου). Αυτό μετατρέπει την Κύπρο, παρότι η κυβέρνηση της χώρας που βρίσκεται εξαρτημένη από τοπικούς παίκτες δεν το βλέπει, από «τελικό καταναλωτή» σε κόμβο/πύλη στην περιφερειακή αρχιτεκτονική.
• Προωθούνται Minilateral σχήματα ασφάλειας: Ενισχύεται η λογική των μικρών σχημάτων (τύπου 3+1) για θαλάσσια ασφάλεια/αντιτρομοκρατία (ΗΠΑ–Ισραήλ–Ελλάδα–Κύπρος). Τα σχήματα αυτά θα μπορούσαν να είναι πολύ πιο ουσιαστικά αν συμμετείχε και η Τουρκία.
Οι βασικοί παίκτες
Οι ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο θέλουν να παρέχουν μια ομπρέλα ασφαλείας και να συμμετέχουν ουσιαστικά στο κτίσιμο μια νέας εμπορικής αρχιτεκτονικής με οδηγό τον Πρόεδρο- επιχειρηματία Τραμπ. Οι ΗΠΑ μπορούν να λειτουργήσουν ως επιταχυντής deals (π.χ. ενεργειακά) και ως εγγυητής αποτροπής αλλά συχνά ζητούν σοβαρά οικονομικά «ανταλλάγματα».
Η ΕΕ επιχειρεί στην περιοχή ως ρυθμιστής και χρηματοδότης στην αγορά ενέργειας, δυσκολεύεται ωστόσο να μιλήσει με «μία φωνή» πολιτικά για τη Μέση Ανατολή. Η ισχύς της ΕΕ απορρέει μέσω έργων δικτύων (διασυνδέσεις, «Energy Highways») και κανόνων αγοράς. Η Κύπρος είναι κρίσιμο σημείο, επειδή η διασύνδεσή της μέσω Ελλάδας γίνεται ευρωπαϊκή προτεραιότητα, εφόσον βέβαια αυτό γίνει αντιληπτό από την ηγεσία της η οποία δείχνει να άγεται και να φέρεται από τοπικά συμφέροντα.
Η Τουρκία, με ρόλο αναθεωρητικό, επιχειρεί μέσα από μια σειρά διεκδικήσεων στην Αν. Μεσόγειο να κερδίσει πρόσθετους πόντους, με στρατηγική να μην μείνει εκτός ενεργειακών και ασφαλιστικών σχεδιασμών. Πρακτικά επιχειρεί να επιβάλει ότι τίποτα (ΑΟΖ/έρευνες/καλώδια/αγωγοί) δεν «περνά» χωρίς τουρκικό λόγο. Την ίδια στιγμή θέλει να καταστεί ενεργειακός κόμβος προς την Ευρώπη. Οι κακές σχέσεις με την Ελλάδα και με το Κυπριακό άλυτο περιορίζουν αυτή τη φιλοδοξία αφού προκύπτουν συνεχώς σχήματα (π.χ. EMGF) στα οποία δεν συμμετέχει.
Το Ισραήλ, διά της στρατιωτικής ισχύος, της τεχνολογίας που διαθετει και των ενεργειακών του αποθεμάτων, έχει αποκτήσει σοβαρή περιφερειακή επιρροή. Ήδη έχει «κλειδώσει» ενεργειακές εξαγωγές/υποδομές με γείτονες (όπως η Αίγυπτος) και έχει πολλαπλασιάσει τις συνεργασίες ασφάλειας στην Αν. Μεσόγειο, όπως π.χ. συμβαίνει με την Ελλάδα και την Κύπρο. Κύριος ανταγωνιστής στην Ανατολική Μεσόγειο είναι η Τουρκία, χωρίς να λείπουν τακτικές συνεννοήσεις (π.χ. για το Συριακό) αλλά με αυξημένη καχυποψία και ανταγωνισμό για τον κυρίαρχο ρόλο-κλειδί στην περιφέρεια.
Ο ρόλος του Τραμπ
Τι θα μπορούσε να κερδίσει η Κύπρος μέσα από την αναδιαμόρφωση των ισορροπιών στην περιοχή; Παρότι είναι ένα μικρό κράτος, τα τελευταία χρόνια δείχνει να αποκτά γεωστρατηγική αξία, για τρεις λόγους: (α) ως κράτος-μέλος ΕΕ στην Αν. Μεσόγειο, (β) ως σημείο διέλευσης/κόμβος δικτύων και (γ) ως πλατφόρμα συνεργασιών ασφάλειας.
Η Κύπρος θα μπορούσε να ωφεληθεί ακόμα περισσότερο μέσω μιας λύσης του Κυπριακού, αφού στην εξίσωση της περιοχής, πέρα από την Ελλάδα, την Αιγυπτο, το Ισραήλ και τον Λίβανο, θα έμπαινε και η Τουρκία της αγοράς των 100 εκατομμυρίων.
Η παρέλευση του χρόνου και μια πιθανή εμπλοκή του Ντόναλντ Τραμπ στην περιοχή ίσως δεν αφήσουν κανέναν ικανοποιημένο.
Σήμερα η Κύπρος μπορεί να συμμετάσχει στη γεωπολιτική διαμόρφωση της περιοχής ως ένας μικρός αλλά αξιόπιστος παίκτης. Ως καταλύτης για την πολιτική και οικονομική συνεργασία όλων των κρατών της περιοχής σε ρόλο τίμιου διαμεσολαβητή.
Οι εξελίξεις και η ανακατανομή ισορροπιών στην περιοχή με άλυτο το Κυπριακό την καθιστούν μέρος του προβλήματος ή, όπως το αποκάλεσε ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Άγκυρα Τομ Μπάρακ, «απόστημα». Το απόστημα αυτό κανένας δεν θέλει να το καθαρίσει ο Τραμπ. Σύμφωνα με άρθρο του Thomas B. Edsall στους New York Times τη βδομάδα που πέρασε, «η πολιτική συμπεριφορά και η νοοτροπία του Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι σύνθετες αλλά δομούνται γύρω από έναν ωμό ναρκισσισμό και μια καθαρά συναλλακτική αντίληψη της εξουσίας. Κεντρικός άξονας της διακυβέρνησής του είναι το προσωπικό του συμφέρον, η ενίσχυση της εικόνας του και ο άμεσος πλουτισμός του ίδιου, της οικογένειάς του και του στενού του κύκλου, εις βάρος του δημόσιου συμφέροντος και των θεσμών». Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η Κύπρος κινδυνεύει να αντιμετωπιστεί ως παράπλευρη παράμετρος σε ευρύτερα παζάρια με την Τουρκία, κάτι το οποίο θα είναι καταστροφικό και για τις δύο κοινότητες στην Κύπρο.