Λίντια Ντίμκοφσκα: Το ιστορικό τραύμα δεν φαίνεται να ενδιαφέρει ιδιαίτερα την ίδια την Ιστορία

Συναντήσεις
Ο Αντώνης Γεωργίου συναντά τη συγγραφέα από τη Βόρεια Μακεδονία Λίντια Ντίμκοφσκα που θα βρίσκεται στην Έκθεση Βιβλίου στη Λεμεσό την Κυριακή 23 Νοεμβρίου
Σε κάθε γλώσσα μπορεί να γεννηθεί καλή λογοτεχνία
Πώς θα συστήνατε τη λογοτεχνία της Βόρειας Μακεδονίας σε κάποιον που δεν τη γνωρίζει; Ποια θεωρείτε τα βασικά της χαρακτηριστικά;
Πρόκειται για μια σχετικά νέα λογοτεχνία μέσα στον ευρωπαϊκό χώρο· άρχισε να αποκτά πραγματικά γόνιμη παρουσία τον 19ο αιώνα, καθώς έως τότε εκφραζόταν κυρίως σε θρησκευτικά συμφραζόμενα. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εμφανίζονται σημαντικά έργα και συγγραφείς όπως οι Μπλάζε Κονέσκι, Πέτρε Μ. Αντρέεφσκι, Ολιβέρα Νικόλοβα κ.ά. Από τότε η λογοτεχνία της Βόρειας Μακεδονίας αναπτύσσεται όπως κάθε άλλη λογοτεχνία, διερευνώντας πλήθος θεμάτων – ιστορικών, κοινωνικών, ψυχολογικών – με διαφορετικούς τρόπους: ρεαλιστικούς, μαγικορεαλιστικούς, μοντέρνους, μεταμοντέρνους, σύγχρονους. Ο 21ος αιώνας ξεχωρίζει για την πληθώρα γυναικείων φωνών, με ισχυρές ποιητικές ταυτότητες, μυθιστορήματα και διηγήματα που θίγουν σύγχρονα ζητήματα. Σήμερα, η μακεδονική λογοτεχνία διαβάζεται και αγαπιέται στη χώρα μας – και αυτό σημαίνει ότι μπορεί να διαβαστεί και να αγαπηθεί οπουδήποτε στον κόσμο.
Τι σημαίνει για εσάς η συμμετοχή σε εκθέσεις βιβλίου και λογοτεχνικά φεστιβάλ, και η γνωριμία με συγγραφείς και αναγνώστες από άλλες χώρες;
Μου αρέσει να γνωρίζω τους αναγνώστες μου και άλλους συγγραφείς. Είναι μια μοναδική ευκαιρία να συναντώ από κοντά ανθρώπους των οποίων τα έργα διαβάζω ή που διαβάζουν τα δικά μου. Τα φεστιβάλ και οι εκθέσεις βιβλίου είναι χώροι διαλόγου, επικοινωνίας «εδώ και τώρα», σημεία συνάντησης ανθρώπων από διαφορετικούς πολιτισμούς – μια πολιτισμική και ανθρώπινη εμπειρία πλούτου σε έναν συχνά επιθετικό και απάνθρωπο κόσμο. Για μένα αποτελούν επίσης «κινητές ανθολογίες» του καλύτερου που έχει να προσφέρει η σύγχρονη παγκόσμια λογοτεχνία, ένα ανοιχτό βιβλίο της ζωής μας και του εαυτού μας.
Πώς νιώθετε που βρίσκεστε στην Κύπρο – έναν τόπο συνδεδεμένο με το μυθιστόρημά σας Μοναδικός Αριθμός Ταυτοποίησης; Πώς προέκυψε αυτό το βιβλίο;
Νιώθω πως ο Νίκος Αβραάμ, ο κεντρικός –έστω και σιωπηλός– ήρωας του μυθιστορήματος, επιστρέφει στο σπίτι του. Και ότι η κόρη του, η Κατερίνα, που ήταν εμμονική με τη σιωπή του γύρω από την Κύπρο, την οικογένειά του και τη ζωή του εκεί, δεν έψαχνε μάταια· τουλάχιστον μέσα στο βιβλίο μου πατέρας και κόρη ζουν μαζί και εκείνη γνωρίζει ποια είναι. Αν και οι ήρωες και η ιστορία είναι επινοημένοι –πλην του ιστορικού πλαισίου και των γεγονότων– αισθάνομαι ότι η Κύπρος είναι για μένα ένας τόπος ιδανικός. Έζησα περισσότερο από μια δεκαετία με την επιθυμία να αφηγηθώ αυτή την ιστορία, από την πρώτη μου επίσκεψη στην Κύπρο, αναζητώντας την κατάλληλη οπτική, το κλειδί της αφήγησης, μια αυθεντική προσέγγιση. Ευτυχώς, συνέβη. Και είναι υπέροχο για μένα που η πρώτη παρουσίαση του βιβλίου στα ελληνικά γίνεται ακριβώς στην Κύπρο, εκεί όπου όλα ξεκίνησαν.
Δεν μπορούμε να βασιστούμε στην Ιστορία για να γιατρέψει τα τραύματά μας. Η λογοτεχνία όμως το κάνει
Σε ποιον βαθμό πιστεύετε ότι η λογοτεχνία μπορεί να φωτίσει ζητήματα ταυτότητας και μνήμης σε κοινωνίες που βιώνουν ιστορικά τραύματα;
Είναι παράδοξο, αλλά το ιστορικό τραύμα δεν φαίνεται να ενδιαφέρει ιδιαίτερα την ίδια την Ιστορία, γι’ αυτό και η Ιστορία επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη, προκαλώντας παρόμοια τραύματα. Ο άνθρωπος, ως ιστορικό ον, επαναλαμβάνει το ίδιο κακό, τα ίδια φρικτά πράγματα απέναντι σε άλλους ανθρώπους. Δεν μπορούμε να βασιστούμε στην Ιστορία για να γιατρέψει τη λύπη, τις απώλειες, τα τραύματά μας. Η λογοτεχνία όμως το κάνει. Μιλά για το τραύμα με άλλες λέξεις, με σκοπό να αφηγηθεί, να δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα· γιατί η λογοτεχνία είναι και δημιουργεί νέα πραγματικότητα – δεν είναι απλώς καθρέφτης της ζωής αλλά έχει τη δική της αλήθεια. Κι αν είναι καλή, ο αναγνώστης πιστεύει σ’ αυτή την πραγματικότητα όσο και στη δική του. Αυτό είναι το καλύτερο που μπορεί να συμβεί σ’ ένα βιβλίο και σ’ έναν συγγραφέα.
Μου αρέσει όταν η λογοτεχνία διερευνά την ταυτότητα, τη μνήμη και το τραύμα όχι σε συλλογικό, αλλά σε ατομικό επίπεδο. Η ταύτιση στη λογοτεχνία είναι πάντα προσωπική, ακόμη κι αν το τραύμα είναι συλλογικό. Στο μυθιστόρημά μου προσπάθησα να παρουσιάσω το ιστορικό τραύμα του Νίκου Αβραάμ από την Αμμόχωστο μέσα από τα μάτια και την ψυχή της κόρης του, της Κατερίνας. Είναι και δικό της τραύμα, γιατί το τραύμα λειτουργεί σαν μαρτυρία – μεταδίδεται πάντα στη δεύτερη γενιά. Η λογοτεχνία μπορεί να το κάνει ορατό και να το θεραπεύσει.
Το μυθιστόρημά σας Μια ακόμα ζωή βραβεύτηκε με το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τι σημαίνει μια τέτοια διάκριση για μια συγγραφέα από τη Βόρεια Μακεδονία;
Το Μια ακόμα ζωή ήταν το δεύτερο μυθιστόρημά μου· πρώτα βραβεύτηκε από την Ένωση Συγγραφέων της Βόρειας Μακεδονίας ως το καλύτερο πεζογραφικό έργο της χρονιάς, πριν λάβει το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας. Το βραβείο χάρισε στο βιβλίο μου ευρύτερη αναγνωσιμότητα στη χώρα μου – ετοιμάζεται ήδη η έκτη του έκδοση – και άνοιξε τον δρόμο για πολλές μεταφράσεις, φεστιβάλ και παρουσιάσεις. Ιδιαίτερα σημαντική για μένα ήταν η λογοτεχνική περιοδεία στις Ηνωμένες Πολιτείες, με αφορμή την αγγλική μετάφραση του βιβλίου, όπου είχα αναγνώσεις σε δέκα μεγάλες πόλεις, ταξιδεύοντας από τη Νέα Υόρκη ως το Χόλιγουντ – εμπειρία που δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα ζήσω. Όλες οι παρουσιάσεις της Μια ακόμα ζωή υπήρξαν για μένα πολύτιμες εμπειρίες, και είμαι ευγνώμων στο Βραβείο Λογοτεχνίας της Ε.Ε. για τις ευκαιρίες που δημιούργησε. Χάρη σε αυτό άνοιξε ο δρόμος και για τα επόμενα βιβλία μου: το Γιαγιά Νον-Ουί προτάθηκε πρόσφατα για το αμερικανικό βραβείο ALTA καλύτερης μετάφρασης, ενώ το Μοναδικός Αριθμός Ταυτοποίησης τιμήθηκε με το σημαντικότερο βραβείο της χώρας μου, το «Μυθιστόρημα της Χρονιάς», καθώς και με την περιφερειακή διάκριση «Στέφικα Τσβεκ» στη μνήμη της Ντουμπράβκα Ουγκρέσιτς.
Πόσο γνωρίζετε την κυπριακή λογοτεχνία και πώς βλέπετε την προώθηση έργων γραμμένων σε λιγότερο διαδεδομένες γλώσσες σε ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό;
Ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία στη βιβλιοθήκη μου είναι η ανθολογία Nicosia Beyond Barriers: Voices from a Divided City. Ήταν για μένα μια αποκάλυψη, η ανακάλυψη λογοτεχνικών φωνών –ελληνοκυπριακών και τουρκοκυπριακών– μαζί, στο ίδιο βιβλίο, στην ίδια ζωή, φυσικά χωρισμένων αλλά πνευματικά ενωμένων. Η προώθηση των λιγότερο διαδεδομένων γλωσσών σημαίνει, πριν απ’ όλα, μετάφραση – και όχι μόνο στα αγγλικά αλλά σε όλες τις γλώσσες. Δεν υπάρχουν «μεγάλες» και «μικρές» γλώσσες, σε κάθε γλώσσα μπορεί να γεννηθεί καλή λογοτεχνία. Η μετάφραση του Μοναδικού Αριθμού Ταυτοποίηση στα ελληνικά από τον Σωτήρη Μηνά, που γνωρίζει άριστα τη μακεδονική, είναι για μένα απόδειξη ότι η λογοτεχνία δεν γνωρίζει σύνορα. Είναι μια από τις σημαντικότερες μεταφράσεις μου, όχι μόνο επειδή το μυθιστόρημα συνδέεται με την Κύπρο και τον Έλληνα Νίκο Αβραάμ από την Αμμόχωστο, αλλά και γιατί οι δεσμοί ανάμεσα στη Βόρεια Μακεδονία και την Ελλάδα είχαν για δεκαετίες διακοπεί. Τώρα ήρθε η ώρα να ανακαλύψουμε ξανά ο ένας τον άλλον – με τον ωραιότερο και πιο πολιτισμένο τρόπο.