Μια άλλη Λευκωσία, από λέξεις και εικόνες

Λογοτεχνικά κείμενα και εικαστικά έργα τα οποία διατηρούν, το καθένα με τον δικό του τρόπο, έναν διάλογο με την πόλη της Λευκωσίας, είναι συγκεντρωμένα σ’ ένα λεύκωμα που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Στις σελίδες του φιλοξενούνται έργα από 52 δημιουργούς, εκ των οποίων 27 λογοτέχνες και ποιητές και 25 καλλιτέχνες.
Η σύγχρονη τέχνη της Κύπρου, τόσο στην εικαστική όσο και στη λογοτεχνική της έκφραση, διατηρεί έναν ζωντανό διάλογο με την πραγματικότητα, συνομιλεί διαρκώς με την ιστορική εμπειρία και την κοινωνική συνθήκη του τόπου. Από αυτό τον διάλογο δεν θα μπορούσε να λείπει η πόλη της Λευκωσίας, ως μέγεθος ιστορικό, κοινωνικό, αλλά και τοπιογραφικό.
Συγγραφείς και εικαστικοί καλλιτέχνες αντλούν πρώτη ύλη από τη ζωή και τη συλλογική μνήμη της πόλης, όχι μόνο από τη μακραίωνη πορεία της αλλά και από τη σύγχρονη ιστορική και κοινωνική εμπειρία της, μεταποιώντας όλο αυτό το υλικό σε έργα λόγου και τέχνης. Καταθέτουν έτσι, μέσα στα έργα τους, όχι μόνο προσωπικές αναγνώσεις της ζωής της πόλης, αλλά και συλλογικούς παλμούς.
Η Λευκωσία, ως πόλη πανάρχαια αλλά και σύγχρονη, ημικατεχόμενη αλλά διαρκώς αναπτυσσόμενη, αφήνει το αποτύπωμά της στην αισθητική δημιουργία, στις τέχνες του λόγου και της εικόνας. Αποτύπωμα επαναλαμβανόμενο και συστηματικό, έτσι που ο λόγος της τέχνης να κτίζει μια δεύτερη πραγματικότητα, την αισθητική, απέναντι από την πραγματική πόλη. Ουσιαστικά μια… άλλη πόλη.
Όψεις αυτής της άλλης πόλης —που χτίζεται με τους κανόνες της αισθητικής και όχι με τους κανόνες της πολεοδομίας— επιχειρεί να αποτυπώσει το λεύκωμα με τίτλο «Η Άλλη Λευκωσία· μια πόλη χτισμένη με λέξεις και εικόνες», που εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 2025 από την ασφαλιστική εταιρεία «Η Κεντρική», του οποίου είχα την επιμέλεια.
Πρόκειται για ένα σύναγμα από λογοτεχνικά κείμενα, ποιήματα και εικαστικά έργα, τα οποία διατηρούν, το καθένα με τον δικό του τρόπο, έναν διάλογο με την πόλη της Λευκωσίας. Τη γραφιστική επιμέλεια της έκδοσης είχαν οι Αυγή και Πέτρος Παπαπέτρου, ενώ η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι του Μιχάλη Γεωργιάδη.
Η «Άλλη Λευκωσία», λοιπόν, είναι η πόλη που κτίζεται μέσα στον αισθητικό λόγο, ο οποίος διαχρονικά εκφέρεται παράλληλα, αλλά και απέναντι, από τον λόγο της πραγματικής πόλης. Χτισμένη με λέξεις και εικόνες, η άλλη Λευκωσία στέκει κατά κάποιον τρόπο απέναντι απ’ την πόλη, ενώ είναι ταυτόχρονα μέσα της.
Κι ενώ δεν μπορεί να προσδιοριστεί γεωγραφικά, ωστόσο ανταποκρίνεται στη βαθύτερη θέαση των δημιουργών για την πραγματικότητα. Κατά βάθος, η άλλη Λευκωσία είναι μια πεθυμιά της πραγματικής Λευκωσίας. Οπόταν, όπως αναφέρω στον πρόλογο του βιβλίου, «είν’ εδώ και δεν είν’ εδώ. Το ότι αναβλύζει ατάκτως μέσα από λόγια και εικόνες, αποτελεί αδιάψευστη μαρτυρία για την ύπαρξή της. Την ίδια στιγμή όμως, όντας του μέσα κόσμου, είν’ αδύνατο να γνωριστεί διά ψηλαφήσεως. Γι’ αυτό αγωνιά για το επόμενο ραντεβού, στο επόμενο ποίημα, στην επόμενη ιστορία, στην επόμενη ζωγραφιά, στην επόμενη φωτογραφία, στο επόμενο γλυπτό. Προσδοκώντας ν’ αποκτήσει σώμα, να ντυθεί».
Στις σελίδες του λευκώματος φιλοξενούνται έργα από 52 δημιουργούς, εκ των οποίων 27 λογοτέχνες και ποιητές και 25 καλλιτέχνες από διάφορους χώρους των εικαστικών τεχνών, ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, καλλιτεχνική φωτογραφία.
Οι ποιητές/λογοτέχνες είναι οι: Νάτια Αναξαγόρου, Κώστας Βασιλείου, Άντης Ιωαννίδης, Λίνος Ιωαννίδης, Ρούλα Ιωαννίδου Σταύρου, Μαρία Κωνσταντή, Κώστας Λυμπουρής, Παναγιώτης Νικολαΐδης, Κατερίνα Νικολάου, Νίκος Ορφανίδης, Μιχάλης Παπαδόπουλος, Στέλιος Παπαντωνίου, Χαράλαμπος Παπαχαραλάμπους, Γιάννης Πεγειώτης, Αντώνης Πιλλάς, Αιμίλιος Σολωμού, Μίμης Σουλιώτης, Χάρις Σπανού, Νικόλας Σπαρσής, Κωνσταντία Σωτηρίου, Δένα Τουμαζή, Γιώργος Τριλλίδης, Νένα Φιλούση, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Ρήσος Χαρίσης, Ανδρέας Χατζηθωμάς και Σταύρος Χριστοδούλου.
Οι εικαστικοί καλλιτέχνες είναι οι: Κλίτσα Αντωνίου, Κατερίνα Ατταλίδου, Μιχάλης Γεωργιάδης, Θεόδουλος Γρηγορίου, Αντιγόνη Σολομωνίδου Δρουσιώτου, Μιχάλης Θεοχαρίδης, Άντης Ιωαννίδης, Έλενα Καλοτάρη, Στέφανος Καράμπαμπας, Γλαύκος Κουμίδης, Στέφανος Κουρατζής, Κυριακή Κώστα, Ανδρέας Λαδόμματος, Άγγελος Μακρίδης, Ανδρέας Νικολάου, Λευτέρης Ολύμπιος, Μαρία Παπαχαραλάμπους, Μενέλαος Πήττας, Δέσπω Πρίγκη, Έφη Σαββίδη, Ζήνων Σιερεπεκλής, Σύμης Σιουκιούρογλου, Χάρης Σολωμού, Χαμπής Τσαγκάρης και Ηρώ Φαρμακά.
Διαβάζοντας τα λογοτεχνικά και ποιητικά έργα που φιλοξενούνται στο Λεύκωμα, βλέπουμε να επανέρχονται οι πρόσφατες ιστορικές εμπειρίες, με επίκεντρο τα βιώματα της πόλης από την τουρκική εισβολή και κατοχή, αλλά και απόηχοι από τη μακραίωνη ιστορία της, ενώ δεν απουσιάζουν τα βιώματα που σχετίζονται με τη σύγχρονη πόλη και τη ραγδαία αστική ανάπτυξη των τελευταίων ετών. Μια πλούσια πρώτη ύλη που δίνει αφορμή να αναδυθούν μέσα από τις γλωσσικές μορφές, της ποίησης και της πεζογραφίας, ατομικά και συλλογικά τραύματα, αλλά και ένας ιστορικός προβληματισμός για τη μοίρα της πόλης.
Παράλληλα, στις εικαστικές τέχνες, ο αστικός χώρος και η εικονολογία της πόλης υπεισέρχονται στην εικαστική έκφραση και αφήνουν το στίγμα τους στα αισθητικά ιδιώματα των εικαστικών καλλιτεχνών.
Από το αντιπροσωπευτικό αυτό δείγμα των έργων που φιλοξενούμε στο λεύκωμα —που είναι όλα σημερινά—, είναι φανερό ότι οι Κύπριοι τεχνίτες του λόγου και της εικόνας διαλέγονται με την εποχή τους και συμμετέχουν στους προβληματισμούς της. Ερευνούν νέες φόρμες, πειραματίζονται, διεκδικούν ένα σύγχρονο καλλιτεχνικό ιδίωμα. Παρ’ όλα αυτά —και αυτό ήταν το κριτήριο με βάση το οποίο επιλέξαμε τα έργα— δεν χάνουν από την οπτική τους την πραγματικότητα του τόπου. Στην προκειμένη περίπτωση, εξακολουθούν να διαλέγονται με τη γενέθλια πόλη, τη Λευκωσία, με την ιστορία της, την κοινωνία, τη συλλογική της μοίρα. Παρόλο που χρησιμοποιούν διαφορετικές τεχνικές και εκφραστικά μέσα, στρέφουν διαρκώς το βλέμμα τους στην πόλη, αγκαλιάζοντάς την σαν ένα κόσμο από εικόνες, χειρονομίες, βιώματα.
Αυτή την αναφορικότητα —σε μια εποχή που η τέχνη πολλές φορές ξεχνιέται κοιτάζοντας την εικόνα της στον καθρέφτη, δηλαδή κλείνεται σ’ ένα σύμπαν αυτο-εξέτασης— τη θεωρώ ένα από τα δυνατά σημεία της κυπριακής τέχνης. Τόσο οι τέχνες του λόγου όσο κι εκείνες της εικόνας, δεν υπέκυψαν στον σύγχρονο πειρασμό της ακραίας εσωστρέφειας που απομακρύνει το έργο από την εμπειρία του κόσμου και τα βιώματα της κοινότητας. Επιμένουν να διαλέγονται με τη γενέθλια πόλη, γεγονός που επέτρεψε τη συγκρότηση αυτού του λευκώματος.
Για να φανεί η ζωντάνια και το εύρος αυτού του διαλόγου, επέλεξα να συστεγάσω επί τω αυτώ έργα τόσο από τον χώρο των τεχνών του λόγου, όσο και από τον χώρο των εικαστικών τεχνών —κάτι που, από όσο γνωρίζω, δεν έχει ξαναγίνει. Μια συλλογή ενδεικτική, εν θερμώ δομημένη, αλλά επαρκώς αντιπροσωπευτική. Που, αν και δεν διεκδικεί τον τίτλο μιας ανθολογίας, αφήνει, πιστεύω, να φανεί ο λόγος της τέχνης απέναντι στην πραγματικότητα. Όπως σημειώνω στον πρόλογο, η έκδοση δεν αποτελεί «μια αντικειμενική αποτύπωση των περί τη Λευκωσία τεχνημάτων του λόγου και της εικόνας. Πρόκειται περισσότερο για μια συνάντηση βλεμμάτων, αυθόρμητη, χωρίς προκαθορισμένο πρόγραμμα, αλλά με πάθος, με σπινθήρες. Βλεμμάτων του σήμερα. Για τη Λευκωσία, την πληγωμένη πόλη στην καρδιά του νησιού».
Φυλλομετρώντας το λεύκωμα —τελειωμένο πια κι έτοιμο να αρχίσει το ταξίδι του, μετά από μια μακρά διαδικασία ναυπήγησης—, σκέφτομαι πως αποτελεί και ένα φόρο τιμής στη ζωτικότητα και στο δημιουργικό πείσμα αυτής της πόλης, στη μεγαλειώδη πολιτισμική της διάρκεια και την προσήλωσή της στη ζωή και τη δημιουργία. Γιατί, πράγματι, αυτή η πόλη, που στη μακρά ιστορία της αντιμετώπισε κάθε είδους απειλές και αντιξοότητες, που έφτασε πολλές φορές στα πρόθυρα του αφανισμού, που και σήμερα ακόμα επιμένει να προχωρά με το σώμα της ακρωτηριασμένο από την κατοχή, εξακολουθεί μετά από τρεις χιλιάδες περίπου χρόνια να μιλά ελληνικά, να γράφει ποίηση και λογοτεχνία, να υπηρετεί πανάρχαιες εικαστικές τέχνες.
Πέρα από τα μηνύματα και νοήματα που φέρει το καθένα από τα έργα των 52 δημιουργών που συγκεντρώσαμε, το ίδιο το λεύκωμα δίνει το δικό του μήνυμα, τιμώντας αυτή την εκπληκτική διάρκεια της πόλης μας, που εγγράφεται μέσα στον πολιτισμό και τη δημιουργικότητα. Αυτό το δημιουργικό ένστικτο της συνέχειας, αποτελεί απάντηση στις όποιες ιστορικές δυσκολίες και αντιξοότητες.
Οφείλω, τέλος, να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον αγαπητό Στέλιο Γεωργαλλίδη, που ενέταξε την ιδέα γι’ αυτή την έκδοση στο εκδοτικό πρόγραμμα της Κεντρικής Ασφαλιστικής, και με τη στήριξη και την εμπιστοσύνη του έκανε δυνατή την πραγματοποίησή της.
Ελεύθερα 28.12.2025