Οι ΗΠΑ σε σημείο καμπής

Του Kamran BokharioI
Οι ΗΠΑ έχουν ξεπεράσει το πλαίσιο της μεταπολεμικής περιόδου που για πολύ καιρό ήταν οδηγός για τη διαχείριση των διεθνών υποθέσεων. Η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας της δεύτερης κυβέρνησης Τραμπ επισημοποιεί μια στρατηγική αλλαγή που έχει αποκτήσει δυναμική από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, κωδικοποιώντας την πρόθεση της Ουάσιγκτον να αναπροσαρμόσει τον παγκόσμιο ρόλο της. Η μεταβίβαση της κύριας ευθύνης για την ασφάλεια σε περιφερειακούς συμμάχους και εταίρους μπορεί να αντιμετωπίσει τους περιορισμούς του 21ου αιώνα, αλλά θα δημιουργήσει νέα “τρωτά” σημεία και δευτερογενείς επιπτώσεις που η Ουάσιγκτον δεν μπορεί να προβλέψει πλήρως. Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες προχωρούν στην υλοποίηση αυτής της γεωστρατηγικής, ο μηχανισμός εθνικής ασφάλειας πρέπει να ενισχύσει τη θεσμική ικανότητα στρατηγικής πρόβλεψης – μια κρίσιμη ικανότητα για την πρόβλεψη κινδύνων, τον εντοπισμό σημείων επιρροής και την αποτελεσματική εφαρμογή πολιτικών σε ένα διεθνές περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα και μεταβολές στη δυναμική εξουσίας.
Η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ για το 2025, που παρουσιάστηκε στις 5 Δεκεμβρίου, αποτυπώνει τρεις πυλώνες που επαναπροσδιορίζουν τη στάση της Ουάσιγκτον σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρώτον, η Ουάσιγκτον συμφιλιώνεται με ότι δεν μπορεί να ασκήσει την επιρροή της ομοιόμορφα σε όλο τον πλανήτη και εστιάζει την προσοχή και τους πόρους της στις περιοχές και στα ζητήματα που επηρεάζουν άμεσα τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια και την οικονομική της θέση. Δεύτερον, επιδιώκει να προλάβει την αστάθεια επεκτείνοντας τη γεωοικονομική συνεργασία τόσο με εταίρους όσο και με αντιπάλους, χρησιμοποιώντας τις αγορές, τις επενδύσεις και την αρχιτεκτονική της εφοδιαστικής αλυσίδας ως εργαλεία για τη διαχείριση του ανταγωνισμού. Τρίτον, στοχεύει στη δραστική μείωση της έκθεσης των ΗΠΑ σε παρατεταμένους χερσαίους πολέμους, μετατοπίζοντας το στρατιωτικό ενδιαφέρον προς τον θαλάσσιο χώρο, όπου ο έλεγχος των θαλάσσιων οδών και των στρατηγικών σημείων είναι ζωτικής σημασίας για την αμερικανική αλλά και διεθνή ασφάλεια.
Έναν μήνα μετά την έναρξη της δεύτερης θητείας του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, υποστήριζα σε άρθρο μου ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε διαδικασία ιστορικής αναθεώρησης της εξωτερικής τους πολιτικής, ως απάντηση στις γεωπολιτικές δυνάμεις που έχουν αναπτυχθεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Σημείωνα ότι οποιαδήποτε αλλαγή τέτοιας κλίμακας οδηγεί αναπόφευκτα σε μια μακρά, χαοτική, ανησυχητική και επικίνδυνη μετάβαση, καθώς οι παραδοσιακοί θεσμοί και παραδοχές αντιστέκονται στη στρατηγική αναδιάταξη. Ωστόσο, μια τέτοια “αναταραχή” είναι αναπόφευκτη, διότι η αντιμετώπιση των αναδυόμενων απειλών με μέσα που έχουν σχεδιαστεί για περασμένες εποχές είναι μη βιώσιμη και, επί της ουσίας, επικίνδυνη. Υπογράμμιζα επίσης ότι, παρά την “αναταραχή”, η τρέχουσα συγκυρία είναι παραδόξως ευνοϊκή για την Ουάσιγκτον, καθώς οι δύο κύριοι αντίπαλοί της, η Κίνα και η Ρωσία, παραμένουν απασχολημένοι με βαθιές εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις.
Η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας του Τραμπ προσδιορίζει το Δυτικό Ημισφαίριο και την Ασία ως τις δύο περιοχές προτεραιότητας. Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι δύο συνδέονται με τις κύριες θαλάσσιες οδούς διασχίζουν τη λεκάνη του Ειρηνικού. Με θέτοντας στο επίκεντρο της στρατηγικής της την ευρασιατική ηπειρωτική επικράτεια, η Ουάσινγκτον αναγνωρίζει ότι μπορεί να διατηρήσει καλύτερα την παγκόσμια ασφάλεια εστιάζοντας την προσοχή της σε τομείς όπου τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα είναι μεγαλύτερα. Ενώ οι σύμμαχοι και εταίροι αναλαμβάνουν μεγαλύτερη ευθύνη στην ξηρά, οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν η μόνη ικανή δύναμη να αναπτύξει όντως μια παγκόσμια ναυτική δύναμη – απαραίτητο πλεονέκτημα για την ασφάλεια της Βόρειας Αμερικής και τη διαμόρφωση του διεθνούς συστήματος.
Όσον αφορά την Ευρώπη, οι περισσότεροι παρατηρητές έχουν επικεντρωθεί στην αναφορά της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας για μια ήπειρο “βυθισμένη σε βαθιά οικονομική, πολιτική και πολιτισμική παρακμή, γεγονός που θέτει υπό αμφισβήτηση τη μακροπρόθεσμη αξιοπιστία της ως σύμμαχου, εκτός εάν αντιστραφούν αυτές οι διαρθρωτικές τάσεις”. Δεν έχει δοθεί η δέουσα προσοχή στην εκτίμηση του εγγράφου ότι η Ευρώπη διαθέτει επαρκείς συμβατικές δυνάμεις για να αντιμετωπίσει την απειλή της Μόσχας χωρίς την άμεση στρατιωτική υπεροχή των ΗΠΑ. Επομένως, η Ουάσιγκτον δεν βλέπει λόγο να συνεχίσει να επωμίζεται το μεγαλύτερο μέρος του αμυντικού βάρους της Ευρώπης. Αντιθέτως οραματίζεται τη μετάβαση σε έναν πιο υποστηρικτικό, παρά ηγετικό, ρόλο. Ωστόσο, πριν πραγματοποιήσουν αυτήν τη μετάβαση, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να χρησιμοποιήσουν το διπλωματικό τους βάρος όχι μόνο για να τερματίσουν τον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά και για να αποκαταστήσουν τη στρατηγική σταθερότητα μεταξύ του Κρεμλίνου και των ευρωπαϊκών κρατών.
Η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας υποστηρίζει ότι η Μέση Ανατολή δεν απαιτεί πλέον την κορυφαία στρατηγική προτεραιότητα που είχε κάποτε. Η ενεργειακή ανεξαρτησία των ΗΠΑ, η παγκόσμια διαφοροποίηση των ενεργειακών προμηθειών και οι ευρύτερες γεωπολιτικές αλλαγές έχουν υποβαθμίσει την περιοχή από τον κεντρικό ρόλο που είχε στην αμερικανική εθνική ασφάλεια. Αν και οι συγκρούσεις συνεχίζονται, με φόντο κυρίως το Ιράν, η πορεία του οποίου παραμένει εξαιρετικά αβέβαιη, η Ουάσιγκτον εκτιμά ότι οι απειλές έχουν μετριαστεί σημαντικά και ότι μια αποτελεσματική πολιτική απαιτεί συνεργασία με τους περιφερειακούς εταίρους “όπως είναι”, αντί να προσπαθεί να αναδιαμορφώσει τα πολιτικά τους συστήματα. Η Μέση Ανατολή θεωρείται όλο και περισσότερο ένα μέρος επενδύσεων, τεχνολογικής συνεργασίας και γεωοικονομικής επιρροής, κάτι που θα απαιτήσει προσεκτική διαχείριση της περιφερειακής ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ των βασικών συμμάχων της: Τουρκίας, Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας – έργο εξαιρετικά δύσκολο.
Ενώ η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας εξορθολογίζει τις προτεραιότητες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, εντούτοις διαμορφώνεται με βάση το “βλέμμα” της κυβέρνησης Τραμπ για το “τι πρέπει να θέλει η Αμερική”. Το Τμήμα II της έκθεσης είναι αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στη διατύπωση αυτών των φιλόδοξων στόχων. Αυτό που τελικά έχει σημασία, ωστόσο, είναι το σύνολο των στόχων που μπορεί να πετύχει ρεαλιστικά η Ουάσιγκτον εντός των υφιστάμενων δυνατοτήτων, περιορισμών και γεωπολιτικών πραγματικοτήτων. Είναι επομένως αξιοσημείωτο και στρατηγικά διαφωτιστικό το γεγονός ότι το επόμενο Τμήμα της έκθεσης εστιάζει στα πρακτικά μέσα και στις δυνατότητες που είναι διαθέσιμα για να υλοποιηθεί αυτή η αναδυόμενη γεωστρατηγική.
Το έγγραφο υπογραμμίζει ότι οι σταθερές σχέσεις με άλλα κράτη είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή λειτουργία του παγκόσμιου εμπορίου. Προκειμένου να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο σύγκρουσης, η Ουάσιγκτον δηλώνει ότι δεν θα επιδιώξει πλέον μεγάλης κλίμακας προσπάθειες για τη εκδημοκρατικοποίηση αυταρχικών καθεστώτων. Αυτό σημαίνει πως οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν ότι παλαιότερες προσπάθειες για την προώθηση εσωτερικών πολιτικών αλλαγών ήταν αποτυχημένες και εξαιρετικά δαπανηρές.
Το πιο σημαντικό πολιτικό δίλημμα είναι το πώς να αποτραπεί η εκμετάλλευση της μεταβατικής περιόδου από τους αντιπάλους, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν να οικοδομήσουν μια νέα παγκόσμια τάξη με διευρυμένο ρόλο για τους περιφερειακούς τους εταίρους. Η Ρωσία πιθανόν θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί την ανάληψη μεγαλύτερων ευθυνών στον τομέα της ασφάλειας από την Ευρώπη, δημιουργώντας “χάσματα” και δοκιμάζοντας τη συνοχή του ευρωπαϊκού μπλοκ. Ομοίως, η Κίνα έχει στρατηγικό συμφέρον να περιορίσει την ικανότητα των συμμάχων της στην ανατολική Ασία να ελέγχουν την απέραντη θαλάσσια έκταση του Δυτικού Ειρηνικού. Στο μεταξύ το Ιράν, με τις ρεβιζιονιστικές του φιλοδοξίες, θα επιδιώξει να εκμεταλλευτεί τις διαφορές μεταξύ Τουρκίας, Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας, και θα προσπαθήσει να διαχειριστεί αυτές τις περιφερειακές ανισορροπίες.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε ένα στρατηγικό σταυροδρόμι: επιδιώκουν να εγκαταλείψουν ένα 80ετές σύστημα που έχει ξεπεράσει κατά πολύ την ημερομηνία λήξης του, ενώ η αντικατάστασή του θα χρειαστεί πολύ χρόνο για να ολοκληρωθεί. Με τη μεταβίβαση της ευθύνης σε ικανούς περιφερειακούς εταίρους, η Ουάσιγκτον διευρύνει την εμβέλειά της, αποδεχόμενη παράλληλα τους εγγενείς κινδύνους και τις αβεβαιότητες της κοινής ασφάλειας. Η ικανότητα πρόβλεψης και αποφασιστικής δράσης θα καθορίσει τον βαθμό στον οποίο αυτή η αναπροσαρμογή θα μετατρέψει τις φιλοδοξίες σε διαρκή επιρροή. Εάν αντιμετωπιστεί με σύνεση, αυτή η συγκυρία προσφέρει την ευκαιρία να επαναπροσδιοριστεί η αμερικανική δύναμη για τον 21ο αιώνα, η οποία πρέπει να είναι ευέλικτη, ανθεκτική και στρατηγικά κυρίαρχη στις πιο σημαντικές περιοχές του κόσμου.