Οι προοπτικές και τα διλήμματα στην Τριμερή Κύπρου – Ελλάδας – Ισραήλ

Κατά την αυριανή, δέκατη κατά σειρά, Τριμερή Διάσκεψη Ηγετών Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, οι κ.κ. Μητσοτάκης, Χριστοδουλίδης και Νετανιάχου καλούνται να ‘πιάσουν το νήμα’ της στρατηγικής σχέσης των χωρών τους, έχοντας μεσολαβήσει μία διετία με δραματικά γεγονότα που άλλαξε πολλά δεδομένα και ανέδειξε καινούργιες αναγκαιότητες και σχεδιασμούς.
Είναι, άλλωστε, σαφές ότι η σημερινή Μέση Ανατολή και Ανατολική Μεσόγειος διαφέρει κατά πολύ από την εικόνα που παρουσίαζε τον Σεπτέμβριο του 2023, λίγες μόλις εβδομάδες πριν τα δραματικά γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου, όταν οι τρεις ηγέτες είχαν συναντηθεί στην Λευκωσία, με μία ατζέντα θεμάτων που ανταποκρινόταν σε μία πραγματικότητα που δεν υπάρχει πια.
Αντιθέτως, η παρούσα συγκυρία κρίνεται εξαιρετικά κρίσιμη, όχι μόνο λόγω της εξαιρετικά ρευστής κατάστασης που επικρατεί στα ανοικτά μέτωπα της Γάζας, του Λιβάνου και της Συρίας, αλλά και ενόψει της πολύ σημαντικής κατ’ ιδίαν συνάντησης του Βενιαμίν Νετανιάχου με τον Πρόεδρο Τραμπ στις 29/12.
Πέραν αυτού, η πρόσφατη οριοθέτηση των ΑΟΖ Κύπρου-Λιβάνου, σε συνδυασμό με τις έντονες προσπάθειες των ΗΠΑ να σταθεροποιήσει τις ηγεσίες σε Βηρυτό και Δαμασκό, προβάλλοντας ως δέλεαρ την αξιοποίηση των ενεργειακών πηγών της περιοχής, ως επίσης και η επικείμενη έναρξη της Κυπριακής Προεδρίας της ΕΕ (1/1/2026), εμπλουτίζουν την ατζέντα των θεμάτων της Τριμερούς, γεγονός που αναδεικνύει νέες ευκαιρίες, αλλά και ποικίλες προκλήσεις.
Ενεργειακή ασφάλεια: Το κοινό ζητούμενο
Ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές τους προσεγγίσεις κα τις ιδιαιτερότητες των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν σε εσωτερικό και περιφερειακό επίπεδο, η τριμερής συνεργασία Αθηνών-Λευκωσίας-Ιερουσαλήμ συστάθηκε, αναπτύχθηκε και, εν τέλει, απέδειξε ότι άντεξε στον χρόνο, από το 2010 μέχρι σήμερα, επειδή αποφάσισαν ότι μόνο μέσα από την αμοιβαία συνεργασία τους θα είναι σε θέση να προάγουν την ενεργειακή τους ασφάλεια και την αξιοποίηση των κοιτασμάτων τους.
Παρότι το Ισραήλ πέτυχε να καταστήσει εξαγώγιμο το φυσικό αέριο των κοιτασμάτων του, το εμπόλεμο κλίμα που αντιμετωπίζει δεν διασφαλίζει επενδυτικές προοπτικές που προϋποθέτουν αμυντική σταθερότητα. Αντιστοίχως, Ελλάδα και Κύπρο επιζητούν στρατηγική ασφάλεια προκειμένου να δημιουργηθεί ένα σταθερό υπόβαθρο προσέλκυσης επενδυτών.
Στην Τριμερή των Υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ που έγινε τον Δεκέμβριο του 2018 στην Μπεέρ Σέβα αναδείχθηκε για πρώτη φορά το Σχήμα 3+1, με τις Ηνωμένες Πολιτείες της πρώτης προεδρικής θητείας Τραμπ να προσδίδονται νέες προοπτικές. Ωστόσο, οι βάσιμοι επενδυτικοί προβληματισμοί βιωσιμότητας που μεσολάβησαν και το πολεμικό κλίμα που επακολούθησε, ήταν επόμενο να θέσουν σε δεύτερη μοίρα μεγαλεπήβολα ενεργειακά εγχειρήματα. Από την άλλη, οι νέες ισορροπίες που αρχίζουν να διαμορφώνονται, δημιουργούν ελπίδες βιωσιμότητας για τον ενεργειακό διάδρομο μεταξύ Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Μεσογείου- Ευρώπης (IMEC), στο πλαίσιο του οποίου ο τριμερής άξονας Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας θα μπορούσε να αποδώσει.
Σε πρόσφατες δηλώσεις του ο Κύπριος ΥΠΕΞ, Κωνσταντίνος Κόμπος, περί της αναγκαιότητας για μια ‘νέα ανάγνωση του χάρτη’, καταδεικνύοντας την πορεία του IMEC, περιγράφει απόλυτα την κοινή ενεργειακή ατζέντα, που αύριο τίθεται επί τάπητος εκ νέου. Δεν είναι καθόλου τυχαία η περιοδεία του Ινδού Πρωθυπουργού, Ναρέντρα Μόντι, σε Ιορδανία και Αίγυπτο, η υπογραφή ενεργειακής συμφωνίας-μαμούθ της αμερικανικής Chevron με Ισραήλ και Αίγυπτο, ούτε βέβαια η πρόσφατη επίσκεψη στην Κύπρο του Εμιρατινού Προέδρου, Μοχάμαντ μπιν Ζάγιεντ Αλ-Ναχιάν. Σε σχέση με το παρελθόν, η ενεργειακή και ηλεκτρική διασύνδεση Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας τόσο με την Δύση, όσο και έως την Ινδική Υποήπειρο, θεωρείται περισσότερο ρεαλιστική και πραγματοποιήσιμη στο πλαίσιο των τωρινών διευρυμένων επενδυτικών προοπτικών.
Ενίσχυση κοινής αμυντικής θωράκισης
Η αναδιάταξη του ενεργειακού χάρτη προϋποθέτει σταθερά και σαφώς καθορισμένα σύνορα, ικανά να αποτελέσουν εγγύηση ειρήνης. Οπωσδήποτε, από μόνη της η τριμερής συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ δεν είναι σε θέση να επιλύσει τα συσσωρευμένα προβλήματα κυριαρχίας στην διένεξη Ισραήλ-Παλαιστινίων, στον ταραγμένο Λίβανο, στην (ακόμα) ασταθή Συρία ή στην Γάζα. Από την άλλη, είναι πλέον φανερό ότι οι πολιτικές ηγεσίες σε Αθήνα, Λευκωσία και Ιερουσαλήμ βλέπουν την κοινή αμυντική τους θωράκιση ως ‘μία καλή αρχή’ για την μετεξέλιξη της Ανατολικής Μεσογείου σε μία περιοχή σταθερότητας, φιλόξενη για ενεργειακές επενδύσεις.
Με αυτό το πρίσμα, έχει ήδη αρχίσει να προωθείται η «Ασπίδα του Αχιλλέα» και η ενίσχυση της Εθνικής Φρουράς με ισραηλινή τεχνογνωσία, δεδομένης μάλιστα της αύξησης των ισραηλινών εξαγωγών σε οπλικά συστήματα, καθιστώντας το 2024 ως χρονιά με αποδόσεις-ρεκόρ στον συγκεκριμένο τομέα. Παρότι πρόσφατα σχετικά δημοσιεύματα για κοινή τριμερή ‘δύναμη ταχείας αποτροπής’ δεν επιβεβαιώνονται επισήμως, οι ενδείξεις για την βασιμότητά τους είναι πολλές – και θεωρείται βέβαιο ότι θα συζητηθούν αύριο.
Ελλάδα και Κύπρος ως «γεφυροποιοί» μεταξύ Ισραήλ και ΕΕ;
Η διεθνής εικόνα του Ισραήλ σε διεθνές πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο έχει αναμφίβολα πληγεί την τελευταία διετία. Ελλάδα και Κύπρος απέδειξαν ότι είναι ικανές να τηρήσουν μια ισορροπημένη στάση σε επίπεδο ΕΕ και διεθνώς, διατηρώντας διαύλους επικοινωνίας με όλες τις πλευρές. Με την Ελλάδα να έχει αποδείξει την αξιοπιστία της κατά την θητεία της ως μη-μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας και με την Κύπρο να έχει αναδειχθεί πρωτοπόρα στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα συγκεντρώνοντας διεθνή στήριξη στο «Σχέδιο Αμάλθεια», Λευκωσία και Αθήνα προσβλέπουν σε ενίσχυση του εξισορροπητικού τους ρόλου δια της επικείμενης Ευρωπαϊκής Προεδρίας της Κύπρου.
Θεωρείται αυτονόητο ότι η ισραηλινή πλευρά προσβλέπει σε μία περισσότερο ισορροπημένη ευρωπαϊκή θεώρηση της μεσανατολικής πραγματικότητας. Πρόκειται για ένα αίτημα δύσκολο, που αποτελεί ένα δύσκολο διπλωματικό στοίχημα για την κυπριακή πλευρά.
Από την άλλη όμως, πολλές απορίες για το φλέγον ζήτημα της «Γάζας της επόμενης μέρας» ή των μετώπων Λιβάνου και Συρίας είναι πιθανόν να βρουν τις απαντήσεις τους μετά τη συνάντηση Τραμπ-Νετανιάχου στις 29/12. Έτσι, Λευκωσία και Αθήνα δεν θα βιαστούν να τοποθετηθούν, τη στιγμή μάλιστα που το ίδιο το Ισραήλ αναμένει αμερικανικές διευκρινίσεις.
Ανανέωση του διαύλου Αθήνα-Ραμάλας
Τέλος, εξαιρετικά σημαντική αναμένεται η συνάντηση του Έλληνα Πρωθυπουργού με τον Παλαιστίνιο Πρόεδρο, Μαχμούντ Αμπάς. Αναμφίβολα, με αυτόν τον τρόπο, ο κ. Μητσοτάκης επιδιώκει να επαναδιαβεβαιώσει την πάγια θέση της Ελλάδας υπέρ της λύσης των δύο κρατών, δίνοντας συγχρόνως μία απάντηση σε μεγάλη μερίδα της ελληνικής κοινής γνώμης που επικρίνει τις στενές ελληνοϊσραηλινές σχέσεις, ειδικά από τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου και εντεύθεν.
Ωστόσο, η ελληνική αυτή κίνηση έρχεται σε μία συγκυρία αλλεπάλληλων αποτυχιών των προσπαθειών της Τουρκίας να αναλάβει ρόλο επί του πεδίου στη Γάζα, παρότι αναδείχθηκε από την Ουάσιγκτον σε εγγυήτρια χώρα του σχεδίου Τραμπ. Η Αθήνα θα επιδιώξει να υπενθυμίσει στην παλαιστινιακή πλευρά ότι τόσο η Ελλάδα, όσο και η Κυπριακή Προεδρία στην ΕΕ, έχουν τις προϋποθέσεις να καταστούν τίμιοι διαμεσολαβητές, συνομιλώντας με την ισραηλινή ηγεσία, δίνοντας ισότιμο βάρος και στα παλαιστινιακά αιτήματα.
Η ανάλυση αναδημοσιεύεται από την ιστοσελίδα της Ελληνικής Υπηρεσίας της Deutsche Welle.