Οριοθέτηση θαλάσσιων συνόρων στο Εθνικό και Διεθνές Δίκαιο

Στις 25 Νοεμβρίου 2025 υπογράφηκε στη Βηρυτό η Συμφωνία οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Δημοκρατίας του Λιβάνου.
Η συμφωνία αυτή αποτελεί την τρίτη συμφωνία οριοθέτησης που υπογράφεται μεταξύ της χώρας μας και γειτονικών κρατών, μετά την υπογραφή Συμφωνίας με την Αίγυπτο το 2003 και με το Ισραήλ το 2010. Με την Αίγυπτο έχει υπογραφεί από το 2013 και συμφωνία για τη διαχείριση κοιτασμάτων που εκτείνονται πέραν της Μέσης Γραμμής, δηλαδή κοιτασμάτων υδρογονανθράκων που βρίσκονται πάνω στα όρια μεταξύ των δύο ΑΟΖ. Αντίστοιχη συμφωνία βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση με το Ισραήλ εδώ και αρκετά χρόνια.
Σημειώνεται ότι συμφωνία οριοθέτησης με τον Λίβανο είχε υπογραφεί και το 2007, η οποία ωστόσο δεν είχε κυρωθεί από τον Λίβανο και, συνεπώς, δεν παρήγαγε έννομα αποτελέσματα. Μετά την ιστορική οριοθέτηση μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ για τις ΑΟΖ τους το 2022, άνοιξε ο δρόμος για την υλοποίηση των όσων είχαν επί της αρχής συμφωνηθεί από το 2007 και με την Κύπρο.
Η οριοθέτηση θαλασσίων συνόρων, και ειδικότερα ΑΟΖ, προβλέπεται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (ΣΔΘ), η οποία κυρώθηκε από την Κύπρο το 1988 με τον Ν. 203/1988.
Το άρθρο 56 ΣΔΘ αναγνωρίζει, μεταξύ άλλων, ότι το παράκτιο κράτος έχει στην ΑΟΖ του κυριαρχικά δικαιώματα που σχετίζονται με την εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων, ζωντανών ή μη, και δικαιοδοσία σχετικά με την εγκατάσταση και χρησιμοποίηση τεχνητών νήσων, εγκαταστάσεων και κατασκευών.
Σύμφωνα με το Άρθρο 57 ΣΔΘ, η ΑΟΖ δεν εκτείνεται πέραν των 200 ναυτικών μιλίων από τα όρια της χωρικής θάλασσας, ενώ το Άρθρο 74 ΣΔΘ προβλέπει ότι η οριοθέτηση των ΑΟΖ μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκείμενες ακτές γίνεται κατόπιν συμφωνίας με βάση το διεθνές δίκαιο. Σε περίπτωση μη επίτευξης συμφωνίας, τα ενδιαφερόμενα κράτη προσφεύγουν στους μηχανισμούς επίλυσης διαφορών που προβλέπονται στη ΣΔΘ.
Η Κύπρος κήρυξε την ΑΟΖ της με τον περί της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης Νόμο του 2004 (Ν. 64(Ι)/2004), ο οποίος τροποποιήθηκε το 2014 και ονομάζεται πλέον ως ο περί της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης και Υφαλοκρηπίδας Νόμος του 2004 (ο Νόμος).
Με το άρθρο 3 του Νόμου κηρύσσεται ΑΟΖ «το εξωτερικό όριο της οποίας ορίζεται σε απόσταση 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας σύμφωνα με τους περί της Χωρικής Θάλασσας Νόμους του 1964 και 2014». Ο περί της Χωρικής Θάλασσας Νόμος του 1964 (Ν. 45/1964, ο οποίος τροποποιήθηκε με τον Ν. 95(Ι)/2014), προβλέπει ότι η χωρική θάλασσα της Δημοκρατίας εκτείνεται σε ακτίνα δώδεκα ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης.
Το άρθρο 4 του Νόμου, αναγνωρίζει – σε εναρμόνιση με τη ΣΔΘ- τα κυριαρχικά δικαιώματα τα οποία ασκεί η Δημοκρατία στην ΑΟΖ. Στο πλαίσιο αυτών των κυριαρχικών δικαιωμάτων, κανένα πρόσωπο δεν δικαιούται να προβαίνει εντός της ΑΟΖ (και/ή της Υφαλοκρηπίδας) σε εξερεύνηση ή εκμετάλλευση των μη ζώντων πόρων – στους οποίους συμπεριλαμβάνονται οι υδρογονάνθρακες- χωρίς την προηγούμενη άδεια από το Υπουργείο Ενέργειας, όπως ορίζεται στο άρθρο 8 του Νόμου.
Εξασκώντας, δηλαδή, τα κυριαρχικά δικαιώματα τα οποία αναγνωρίζει η ΣΔΘ μέσω της εθνικής της νομοθεσίας, η Κυπριακή Δημοκρατία έχει θεσπίσει ήδη από το 2004 το νομικό πλαίσιο δυνάμει του οποίου μπορούν να λάβουν χώρα οι οποιεσδήποτε εργασίες στην ΑΟΖ της, συμπεριλαμβανομένων και των εργασιών για έρευνα και εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων.
Αποτελεί ευτύχημα ότι οι κυπριακές κυβερνήσεις εργάζονται διαχρονικά με σκοπό την ενίσχυση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου στη θάλασσα είτε μέσω της σύναψης διεθνών συμφωνιών, είτε μέσω αδειοδοτήσεων για έρευνες σε τεμάχια εντός της Κυπριακής ΑΟΖ, έχοντας προσελκύσει ενεργειακούς κολοσσούς, οι οποίοι ενδιαφέρονται για την εξερεύνηση και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.
Η επίτευξη της οριοθέτησης με τον Λίβανο, η οποία είχε παραμείνει στο συρτάρι για 18 έτη, αποτελεί μια σημαντική διπλωματική επιτυχία και έναν ακόμα σταθμό στις προσπάθειες της Κυπριακής Δημοκρατίας να θωρακίσει νομικά τα κυριαρχικά της δικαιώματα με βάση τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου και της καλής γειτονίας μεταξύ των κρατών.
Η σημαντική αυτή εξέλιξη, εν μέσω μίας περιόδου όπου η ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου φλέγεται -δυστυχώς κυριολεκτικά κι όχι μεταφορικά- ενισχύει περαιτέρω τη θέση της Κύπρου ως ένα κράτος που πορεύεται με βάση τις αρχές της νομιμότητας και παραμένει ένας πυλώνας σταθερότητας στην περιοχή.
*Δικηγόρος, πρόεδρος της επιτροπής Περιβάλλοντος και Ενέργειας του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου