Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων γιορτάζει τα 25 του χρόνια

Του Μάικλ ΜακΓκράθ
Επίτροπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη Δημοκρατία, τη Δικαιοσύνη, το Κράτος Δικαίου και την Προστασία των Καταναλωτών
Αυτό το Σαββατοκύριακο γιορτάζουμε την 25η επέτειο του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που είναι η καρδιά της δικαιοσύνης σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Ο Χάρτης δεν είναι απλά ένα κείμενο — είναι μια υπόσχεση: μια υπόσχεση προάσπισης των θεμελιωδών αξιών της αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους και για όλες στην Ένωσή μας.
Αυτή η επέτειος μας υπενθυμίζει γιατί ο Χάρτης έχει σημασία — και μας καλεί να εγγυηθούμε ότι τα θεμελιώδη δικαιώματά του παραμένουν ζωντανά στην καθημερινή μας ζωή.
Στην 25ετή μου θητεία σε δημόσια αξιώματα —από την πρώτη μου εκλογή στο τοπικό μου δημοτικό συμβούλιο, μετά σε εθνικό, και τελικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο— η δημοκρατία είναι όλη μου η ζωή. Η δημοκρατία και τα θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον Χάρτη πάνε χέρι-χέρι: η δημοκρατία κατοχυρώνει τις αξίες που μας επιτρέπουν να ευημερούμε, ενώ ο Χάρτης μετατρέπει τις αξίες αυτές σε πραγματικές ελευθερίες που απολαμβάνουμε καθημερινά. Προστατεύοντας την ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, τα δικαιώματα των πολιτών, και την ισότητα, ο Χάρτης δημιουργεί έναν ενάρετο κύκλο όπου η δημοκρατική διακυβέρνηση και τα θεμελιώδη δικαιώματα αλληλοενισχύονται διαρκώς.
Κινητήρια δύναμη της δημοκρατίας είναι η ύπαρξη ενός δυναμικού και ανοικτού χώρου της κοινωνίας των πολιτών. Αυτό ισχύει κατεξοχήν για την εφαρμογή του Χάρτη: οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι αναγκαίοι εταίροι για την προστασία των θεμελιωδών μας δικαιωμάτων. Για να στηρίξουμε το σημαντικό τους έργο, πρέπει να δημιουργήσουμε φόρουμ διαλόγου, συμμετοχής και συνεργασίας. Κι όμως, σε διάφορα σημεία της Ευρώπης, οι χώροι αυτοί δέχονται πιέσεις — με περικοπές, πολιτικές παρεμβάσεις, και εκφοβισμούς. Ο Χάρτης μάς υπενθυμίζει ότι η προστασία της κοινωνίας των πολιτών δεν είναι προαιρετική· είναι καθοριστική για την εφαρμογή των αρχών του στην πράξη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνεχίσει να υπερασπίζεται σταθερά έναν ανοικτό χώρο της κοινωνίας των πολιτών, χρησιμοποιώντας κάθε εργαλείο που διαθέτει —από τις πρωτοβουλίες πολιτικής έως τη στοχευμένη χρηματοδότηση— προκειμένου να ενισχύσει τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα σε ολόκληρη την ήπειρο. Μόλις πρόσφατα παρουσιάσαμε την πρώτη στρατηγική της ΕΕ για την κοινωνία των πολιτών, η οποία φιλοδοξεί να κάνει όλες αυτές τις προσδοκίες πραγματικότητα.
Η στήριξη της κοινωνίας των πολιτών πάει χέρι-χέρι με την ενίσχυση της θέσης κάθε μεμονωμένου πολίτη. Η δύναμη του Χάρτη έγκειται στην ικανότητά του να προστατεύει και να ενισχύει όλους τους ανθρώπους της ΕΕ· όμως οι δυνατότητές του γίνονται πράξη μόνο όταν οι πολίτες γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και πώς να τα διεκδικήσουν. Είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι το τελευταίο Ειδικό Ευρωβαρόμετρο για τον Χάρτη, που δημοσιεύτηκε αυτή την εβδομάδα, δείχνει μια σταθερή αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού: Το 49% των ερωτηθέντων έχουν ακούσει για τον Χάρτη, ποσοστό αυξημένο κατά 6 μονάδες σε σχέση με το 2019 και κατά 10 μονάδες σε σχέση με το 2012. Η ευαισθητοποίηση του κοινού δεν αποτελεί αυτοσκοπό· η κατανόηση των δικαιωμάτων είναι απαραίτητη προκειμένου οι πολίτες να τα ασκούν αποτελεσματικά και να ζητούν έννομη προστασία σε περίπτωση παραβίασής τους.
Τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, η ΕΕ έχει κάνει μεγάλη πρόοδο όσον αφορά την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Το 2009, ο Χάρτης κατέστη νομικά δεσμευτικός με τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Ενώ το περιεχόμενό του έχει παραμείνει σταθερό, η ερμηνεία και η εφαρμογή των δικαιωμάτων του έχουν εξελιχθεί, ώστε η αξία του Χάρτη να διατηρεί τη σημασία της σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται ραγδαία. Για παράδειγμα, η προστασία των προσωπικών δεδομένων συνιστά βασικό θεμελιώδες δικαίωμα, όπως κατοχυρώνεται στον Χάρτη, το οποίο εγγυάται ότι τα άτομα διατηρούν την αυτονομία, την αξιοπρέπεια και την ιδιωτικότητά τους στην ψηφιακή εποχή. Η αρχή αυτή ενισχύεται με τον GDPR, τον εμβληματικό γενικό κανονισμό για την προστασία των δεδομένων, ο οποίος θέτει υψηλά πρότυπα για την προστασία των δεδομένων σε ολόκληρη την ΕΕ.
Ο Χάρτης δεν είναι κάτι αφηρημένο — έχει απτές συνέπειες στην καθημερινή μας ζωή. Όταν αρνείσαι τα cookies σε έναν ιστότοπο, είναι γιατί έχεις δικαίωμα στην ιδιωτικότητα και την προστασία των δεδομένων. Επίσης, ο Χάρτης μας προστατεύει και από τις διακρίσεις. Το δικαίωμα στη χρηστή διοίκηση εγγυάται ότι οι ενωσιακές αρχές ενεργούν με δίκαιο τρόπο, διεκπεραιώνουν γρήγορα τις υποθέσεις των πολιτών, και αιτιολογούν τις αποφάσεις τους. Τα παιδιά είναι επίσης φορείς δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμά τους στην εκπαίδευση, η διαφύλαξη των βέλτιστων συμφερόντων τους, και το δικαίωμα να ακούγεται η άποψή τους στις αποφάσεις που τα αφορούν, ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητά τους.
Εδώ και 25 χρόνια, ο Χάρτης προστατεύει τα δικαιώματά μας και καθοδηγεί τους νομοθέτες και τα θεσμικά μας όργανα στην προάσπιση των θεμελιωδών ελευθεριών κατά την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ. Σήμερα, με αφορμή αυτή την επέτειο, διακηρύσσω εκ νέου την προσήλωσή μου στις αξίες του Χάρτη.
Απομένουν ακόμη πολλά να γίνουν, εγώ όμως θα καταβάλω κάθε προσπάθεια ώστε και την επόμενη 25ετία τα δικαιώματα του Χάρτη να είναι απολύτως σεβαστά, να προστατεύονται, και να είναι ζωντανά στην πράξη για όλους και για όλες, σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.