Πάπας Λέων Γ': Η Τουρκία ως γέφυρα θρησκειών και συνάντησης πολιτισμών

Υποδεχόμενος τον Πάπα Λέοντα ΙΔ’ στην Άγκυρα και μιλώντας στην Εθνική Βιβλιοθήκη του προεδρικού μεγάρου μετά τη συνάντησή τους, ο Τούρκος πρόεδρος επιχείρησε να εμφανίσει μια χώρα-μωσαϊκό, ικανή να συνδυάζει γεωπολιτική αυτοπεποίθηση, θρησκευτική ανοχή και ανθρωπιστική ευαισθησία, προβάλλοντας την Τουρκία ως κεντρικό μεσολαβητή ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση.
Από την άλλη, ο Πάπας επέλεξε μια πιο προσεκτική, συμβολική γλώσσα, αποφεύγοντας να εμπλακεί στις περιφερειακές συγκρούσεις που θα ήθελε η Άγκυρα να αναδείξει —ιδίως τη Γάζα— και περιοριζόμενος σε γενικούς επαίνους για τον «γεφυρωτικό» ρόλο της Τουρκίας και σε λεπτά μηνύματα υπέρ της συμπόνιας απέναντι στην ισχύ. Το αποτέλεσμα ήταν μια διπλωματική αντίθεση ύφους: ο Ερντογάν σε αναζήτηση διεθνούς επιβεβαίωσης, ο Πάπας σε προσεκτική πλεύση ισορροπιών.
Ερντογάν ως Δικέφαλος Αετός
Ολόκληρη η τοποθέτηση του Ερντογάν μπροστά στον Πάπα Λέοντα ΙΔ΄, που τον υποδέχθηκε σήμερα στην Άγκυρα, επιχειρεί να παρουσιάσει μια Τουρκία της ανοχής και της πολυμορφίας των κατοίκων της.
Από τη γεωπολιτική της αυτοπεποίθηση μέχρι τη θρησκευτική της πολυχρωμία, από τη διαχείριση των προσφυγικών κρίσεων μέχρι την οξεία ρητορική της για τη Γάζα και την ισλαμοφοβία στη Δύση, η Άγκυρα προβάλλει ένα αφήγημα πολιτικής και θρησκευτικής ανοχής. Με την επίσκεψη του Πάπα να λειτουργεί ως συμβολικός πολλαπλασιαστής κύρους, ο Ερντογάν επιδίωξε να εμφανίσει την Τουρκία ως δύναμη-κλειδί σε συνομιλίες, συγκρούσεις και διαθρησκειακές ισορροπίες, επαναφέροντας την παλιά του φιλοδοξία: να παίζει το ρόλο του Δικέφαλου Αετού, δηλ. του κεντρικού κόμβου ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση.
Ο πρόεδρος της Τουρκίας άνοιξε την ομιλία του τονίζοντας τη σημασία της επίσκεψης του Πάπα, την οποία παρουσιάζει ως έμπρακτη αναγνώριση του διεθνούς ρόλου της Άγκυρας.
«Αξιότιμε Πάπα Λέοντα ΙΔ', είναι μεγάλη μου χαρά να φιλοξενώ εσάς και την αντιπροσωπεία σας στη χώρα μας. Θεωρώ πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η πρώτη σας επίσκεψη στο εξωτερικό μετά την ανάληψη των καθηκόντων σας είναι στην Τουρκία».
Η γεω-θρησκειακή θέση της Τουρκίας
Τονίζοντας τη μοναδική γεωπολιτική θέση της Τουρκίας, αυτό-προσδιόρισε τη χώρας του ως έναν τόπο που ανήκει ταυτόχρονα στην Ανατολή και στη Δύση.
«Πρώτα απ' όλα, θα ήθελα να υπογραμμίσω το εξής: Η Τουρκία βρίσκεται σε μια εξαιρετική θέση, στο κέντρο τριών ηπείρων, ως γέφυρα μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών, που ενώνει την Ανατολή με τη Δύση.
Όπως τονίζω σε κάθε ευκαιρία, είμαστε μια χώρα που αντλεί έμπνευση από τον δικέφαλο αετό των Σελτζούκων, με το πρόσωπο και την κατεύθυνση στραμμένα τόσο προς την Ανατολή όσο και προς τη Δύση».
Η συνύπαρξη θρησκειών και εθνοτήτων στην Τουρκία
Στη συνέχεια, προσπάθησε να προβάλλει την πολύ-θρησκευτική και πολυεθνική εικόνα της χώρας, με έμφαση στη συνύπαρξη και την ισοτιμία όλων των πολιτών ανεξάρτητα από καταγωγή ή πίστη τους.
«Σε αυτή τη γη που είναι πατρίδα μας εδώ και χίλια χρόνια, άνθρωποι κάθε φυλής, θρησκείας, δόγματος και καταγωγής ζουν ελεύθερα, χωρίς κανένα άγχος και καμία πίεση.
Όταν επισκέπτεστε την Κωνσταντινούπολη, την Αντιόχεια, το Μάρντιν, το Ντιγιάρμπακιρ και πολλές άλλες πόλεις μας, βλέπετε τζαμιά, εκκλησίες και συναγωγές να στέκονται το ένα δίπλα στο άλλο.
Θεωρούμε τις πολιτισμικές, θρησκευτικές και εθνοτικές διαφορές όχι ως στοιχείο διαίρεσης, αλλά αντίθετα ως πηγή πλούτου.
Κάθε άνθρωπος μας, ανεξάρτητα από τη θρησκεία, το δόγμα και την εθνοτική του καταγωγή, είναι πρώτης κατηγορίας πολίτης της Τουρκικής Δημοκρατίας.
Υπάρχουν διάφορες γλώσσες στον κόσμο, αλλά όλες έχουν την ίδια σημασία.
Η επίσκεψη του αξιότιμου προσκεκλημένου μας στην Τουρκία, όπου εδώ και αιώνες οι λαμπτήρες των ναών διαφορετικών θρησκειών φωτίζουν τον ίδιο ουρανό, είναι μια σημαντική ευκαιρία που αναδεικνύει τόσο την ιδιαίτερη θέση της χώρας μας όσο και τις κοινές μας αξίες».
Η Συμμαχία των Πολιτισμών ως απάντηση στη διεθνή ένταση
Η ενότητα αυτή επικεντρώνεται στην προσπάθεια της Τουρκίας να εμφανιστεί ως δύναμη γεφυροποιός, αξιοποιώντας την πρωτοβουλία της Συμμαχίας των Πολιτισμών σε μια περίοδο αυξημένων παγκόσμιων τριβών.
«Σε μια περίοδο που υποδαυλίζεται η σύγκρουση των πολιτισμών, η πρωτοβουλία της Συμμαχίας των Πολιτισμών που προωθούμε υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, είναι το πιο απτό παράδειγμα αυτής της ευαισθησίας μας».
Προσφυγικό – Ο ρόλος της Τουρκίας στις ανθρωπιστικές κρίσεις Συρίας και Ουκρανίας
Η Τουρκία είναι μια χώρα που δέχεται πρόσφυγες από εμπόλεμες ζώνες και συμμετέχει στις διπλωματικές προσπάθειες για τερματισμό συγκρούσεων, τόνισε ο Ερντογάν, προβάλλοντας τον ανθρωπιστικό ρόλο της χώρας του όλα αυτά τα χρόνια.
«Όπως και στη Συρία, έτσι και στην Ουκρανία, ανοίξαμε τις πόρτες μας στους πρόσφυγες που εγκατέλειψαν τη χώρα τους λόγω του πολέμου, και ειδικά στα παιδιά που έχουν πληγεί από τον πόλεμο.
Τις τελευταίες ημέρες παρακολουθούμε στενά τις εξελίξεις για τον τερματισμό του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και προσπαθούμε να προσφέρουμε την απαραίτητη υποστήριξη και συνεισφορά.
Οι εκκλήσεις του αξιότιμου προσκεκλημένου μας για ειρήνη και διάλογο είναι επίσης εξαιρετικά σημαντικές για την επιτυχία της διπλωματικής διαδικασίας».
Γάζα – Κριτική στο Ισραήλ και στήριξη στην παλαιστινιακή υπόθεση
Ασκώντας σκληρή κριτική προς το Ισραήλ για τους βομβαρδισμούς, υπογράμμισε την πάγια τουρκική ευαισθησία στο παλαιστινιακό ζήτημα.
«Στο επίκεντρο για μια διαρκή ειρήνη στην περιοχή μας βρίσκεται το ζήτημα της Παλαιστίνης.
Η ισραηλινή κυβέρνηση βομβαρδίζει εδώ και μήνες πολιτικές εγκαταστάσεις, μεταξύ των οποίων εκκλησίες, τζαμιά, νοσοκομεία και σχολεία.
Ένα από τα θρησκευτικά κτίρια που χτυπήθηκαν από το Ισραήλ ήταν η μοναδική καθολική εκκλησία στη Γάζα, η εκκλησία της Αγίας Οικογένειας.
Θα ήθελα να γίνει γνωστό ότι εκτιμούμε πάντα την αποφασιστική στάση του αξιότιμου καλεσμένου μας και των προκατόχων του, ιδίως όσον αφορά το παλαιστινιακό ζήτημα».
Συρία – Στήριξη των βημάτων για επιστροφή στην ομαλότητα
Ο Ερντογάν παρουσίασε στη συνέχεια τη Συρία ως χώρα που κάνει προσπάθειες σταθεροποίησης και δήλωσε ότι η Τουρκία στηρίζει την επιστροφή σε ειρηνική συμβίωση.
«Υποστηρίζουμε τα βήματα που έχει κάνει η Συρία, μετά από χρόνια συγκρούσεων, για να γίνει μια χώρα όπου διαφορετικές θρησκείες, πολιτισμοί, θρησκευτικές ομάδες και εθνότητες ζουν ειρηνικά.
Χαιρετίσαμε με ικανοποίηση την έκκληση του αξιότιμου καλεσμένου μας προς τη διεθνή κοινότητα να μην εγκαταλείψει τη Συρία».
Ισλαμοφοβία – Καταγγελία της αύξησης ρατσιστικών τάσεων στη Δύση
Δεν δίστασε στην πορεία να καταγγείλει την άνοδο της ισλαμοφοβίας, κατηγορώντας Δυτικούς πολιτικούς και ΜΜΕ ότι την τροφοδοτούν.
«Η αυξανόμενη ισλαμοφοβία και η ξενοφοβία στη Δύση είναι εκδηλώσεις αυτού του φαύλου κύκλου. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα μέσα κοινωνικά δικτύωσης και οι λαϊκιστές πολιτικοί, εν γνώσει ή εν αγνοία τους, υποθάλπουν ρατσιστικές αντιλήψεις απέναντι στους μουσουλμάνους.
Ως Τουρκία, εδώ και καιρό επισημαίνουμε αυτή την απειλή και τον κίνδυνο. Σε αυτό το πλαίσιο, θεωρούμε σημαντική την προσέγγιση της Καθολικής Εκκλησίας μετά το Β' Συμβούλιο του Βατικανού να αναπτύξει καλές σχέσεις με τους οπαδούς άλλων θρησκειών».
Διαθρησκειακές... επισκέψεις
Τέλος, ο Τούρκος πρόεδρος τόνισε ότι η επίσκεψη του Πάπα σε σημαντικούς μουσουλμανικούς τόπους μπορεί να ενισχύσει τη σχέση μεταξύ Καθολικής Εκκλησίας και μουσουλμάνων.
«Όπως και ο προκάτοχός του Πάπας Φραγκίσκος, θεωρούμε ότι η επίσκεψη του αξιότιμου προσκεκλημένου μας στην Προεδρεία της Διαθρησκευτικής Επιτροπής και στο Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη θα είναι εποικοδομητική για τις σχέσεις με τους μουσουλμάνους».
Πάπας: Η Τουρκία ως γέφυρα θρησκειών και συνάντησης πολιτισμών
Αντίστοιχα, στην τοποθέτησή του ο Πάπας Λέων ΙΔ’ προτίμησε τη γλώσσα των συμβολισμών και της ισορροπίας απέναντι στον οικοδεσπότη Ερντογάν. Απέφυγε επιμελώς οποιαδήποτε άμεση αναφορά στις καυτές εστίες κρίσης, περιορίζοντας το μήνυμά του σε γενικούς επαίνους για το ρόλο της Τουρκίας ως «γέφυρας» και σε έναν διακριτικό υπαινιγμό για το Ισραήλ για το ρόλο της αγάπης έναντι της ισχύος. Με λόγια προσεκτικά σταθμισμένα, ο Πάπας δεν προέβη στις ηχηρές τοποθετήσεις, που περίμενε η Άγκυρα, για τις γεωπολιτικές πληγές της περιοχής —και κυρίως για τη Γάζα· αντίθετα, προέκρινε μια οικουμενική ρητορική συνύπαρξης και σταθερότητας.
Ο συμβολισμός της γέφυρας στο ταξίδι του Πάπα στην Τουρκία
Όταν πήρε το λόγο ο Πάπας Λέων ΙΔ’ αναφέρθηκε στο συμβολικό μήνυμα της γέφυρας στο λογότυπο του ταξιδιού του, ένα σήμα που αναδεικνύει το ρόλο της Τουρκίας ως χώρας που συνδέει διαφορετικούς κόσμους και πολιτισμούς.
«Η εικόνα της γέφυρας πάνω από τον πορθμό, που επιλέχθηκε ως λογότυπο του ταξιδιού μου, εκφράζει πολύ όμορφα τον ιδιαίτερο ρόλο της χώρας σας.
Έχετε σημαντική θέση τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον της Μεσογείου και ολόκληρου του κόσμου.
Και το πιο σημαντικό είναι ότι εκτιμάτε την εσωτερική σας πολυμορφία.
Αυτή η γέφυρα συνδέει την Τουρκία με τον εαυτό της. Αυτή η γέφυρα ενώνει τις διαφορετικές περιοχές της χώρας και, με αυτόν τον τρόπο, αποτελεί το σημείο συνάντησης των ευαισθησιών».
Η «κουλτούρα της συνάντησης»
Ο Πάπας υπογράμμισε ότι οι Χριστιανοί της Τουρκίας ανήκουν οργανικά στην τουρκική κοινωνία και υπενθύμισε ότι ο Άγιος Ιωάννης αποτελεί από αρχαιοτάτων χρόνων το πρόσωπο που ενώνει τις δύο πλευρές.
«Οι Χριστιανοί που ζουν στη χώρα σας είναι Τούρκοι και αποτελούν μέρος της τουρκικής ταυτότητας.
Πράγματι, ο Άγιος Ιωάννης ο 23ος, τον οποίο αναγνωρίζετε ως Τούρκο Πάπα, είχε βαθιές φιλικές σχέσεις με το λαό σας και σεβόταν πολύ αυτή την ταυτότητα.
Από τότε έχουν αναμφίβολα γίνει σημαντικά βήματα τόσο στην Εκκλησία όσο και στην κοινωνία μας. Ωστόσο, η ηχώ εκείνων των λόγων παραμένει ισχυρή και εξακολουθεί να τροφοδοτεί μια πιο προοδευτική και ειλικρινή νοοτροπία – αυτό που ο Πάπας Φραγκίσκος αποκαλούσε ‘κουλτούρα της συνάντησης’».
Η γέφυρα του Βοσπόρου ως μήνυμα αγάπης
Χρησιμοποίησε μάλιστα τη γέφυρα του Βοσπόρου ως μεταφορά για την αγάπη και τη δημόσια διάστασή της, ενώ άσκησε έμμεση κριτική στους γεωπολιτικούς γίγαντες της περιοχής λέγοντας ότι δεν καθορίζει η ισχύς το δίκαιο.
«Αυτή η γέφυρα (η γέφυρα του Βοσπόρου) είναι μια τεράστια κρεμαστή γέφυρα που σχεδόν αψηφά τους νόμους της φυσικής. Ομοίως, η αγάπη έχει, εκτός από τα ιδιωτικά και προσωπικά της στοιχεία, και μια ορατή και δημόσια διάσταση.
Επιπλέον, αμφισβητεί τη νοοτροπία ότι ο ισχυρός έχει το δίκιο και απαιτεί να γίνουν αποδεκτά η συμπόνια και η αλληλεγγύη ως πραγματικά κριτήρια ανάπτυξης».
Κάλεσμα στην Τουρκία για ρόλο σταθερότητας στην περιοχή
Ο Πάπας απηύθυνε στη συνέχεια έκκληση στην Τουρκία να λειτουργήσει ως παράγοντας σταθερότητας και να συμβάλει ενεργά στην ειρήνη, τονίζοντας και το διαχρονικό ρόλο του Βατικανού στο διάλογο μεταξύ πολιτισμών.
«Κύριε Πρόεδρε, η Τουρκία ας είναι πηγή σταθερότητας και προσέγγισης μεταξύ των λαών, στην υπηρεσία μιας δίκαιης και διαρκούς ειρήνης.
Η ιερή έδρα του Βατικανού δεν επιθυμεί μόνο να διατηρήσει τις σχέσεις της με την Τουρκική Δημοκρατία, αλλά και να συνεργαστεί για την οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου, με τη συμβολή αυτής της χώρας που αποτελεί σημείο συνάντησης μεταξύ Ανατολής και Δύσης, Ασίας και Ευρώπης, καθώς και των πολιτισμών και των θρησκειών», είπε, ενώ στο τέλος αναφέρθηκε στη διάθεση συνεργασίας του Βατικανού με όλα τα έθνη και στην ανάγκη κοινής πορείας με βάση τις αξίες και την ανθρώπινη ανάπτυξη.
«Το ιερό αξίωμα του Βατικανού επιθυμεί να συνεργαστεί με όλα τα έθνη που ενδιαφέρονται για την ολιστική ανάπτυξη κάθε ανθρώπου, μόνο με την πνευματική και ηθική του δύναμη.
Ας προχωρήσουμε μαζί με φιλία».