Προεδρικό, Υπουργοί και Νομική Υπηρεσία… μπλέξαν τους ρόλους τους

Όταν ο Βοηθός Γενικός Εισαγγελέας, αξίωμα που υποτίθεται ότι στέκει σε απόσταση ασφαλείας από την εκτελεστική εξουσία, περνά την πόρτα του Προεδρικού για να «συζητήσει προβληματισμούς» παρουσία υπουργών, το πρόβλημα δεν είναι απλώς επικοινωνιακό. Είναι θεσμικό.
Εκεί ακριβώς αρχίζει να θολώνει η γραμμή που χωρίζει την ανεξάρτητη Νομική Υπηρεσία από την εκτελεστική εξουσία που έχει κάθε λόγο να επιθυμεί διαχείριση της κρίσης με πολιτικούς όρους.
Θεσμική στήριξη σημαίνει κάτι πολύ συγκεκριμένο. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να δηλώνει δημόσια ότι στηρίζει τον Γενικό και τον Βοηθό Γενικό Εισαγγελέα στο έργο τους, μπορεί να θυμίζει ότι η ανεξαρτησία της Νομικής Υπηρεσίας είναι πυλώνας του κράτους δικαίου, αλλά μέχρι εκεί. Από τη στιγμή όμως που ο ανεξάρτητος αξιωματούχος καλείται στο Προεδρικό, σε σύσκεψη με υπουργούς, και συζητείται αν θα παραμείνει ή αν θα ανακαλέσει παραίτηση, η εικόνα μετακινείται από τη θεσμική στήριξη στη διαχείριση πολιτικής ζημιάς.
Ακόμα και αν δεχθούμε ότι δεν έγινε καμία παρέμβαση στην ουσία των υποθέσεων που χειρίζεται η Νομική Υπηρεσία, (αν και οι πληροφορίες μας λένε ότι έγινε) η εικόνα αρκεί για να τραυματίσει την αξιοπιστία της.
Ο Βοηθός Γενικός Εισαγγελέας δεν είναι πολιτικός συνεργάτης του Προέδρου, δεν είναι υπουργός που λογοδοτεί στον επικεφαλής της κυβέρνησης ώστε μπορεί να παραμείνει ή να αποχωρήσει στο πλαίσιο μιας πολιτικής ισορροπίας. Κατέχει αξίωμα που, θεωρητικά τουλάχιστον, πρέπει να βρίσκεται πάνω από πολιτικές σκοπιμότητες, γιατί από τις αποφάσεις του εξαρτάται αν θα ελεγχθούν ποινικώς, πρόσωπα του πολιτικού και οικονομικού συστήματος.
Σε ποιο σημείο λοιπόν τελειώνει η θεσμική στήριξη και αρχίζει η πολιτική διαχείριση ζημιών; Τελειώνει ακριβώς εκεί όπου ο Πρόεδρος και οι υπουργοί παύουν να μιλούν για αρχές και αρχίζουν να συζητούν προσωπικά διλήμματα ενός ανεξάρτητου αξιωματούχου. Όταν το ζήτημα μετατρέπεται σε «σενάριο παραμονής» ή «σενάριο παραίτησης» με όρους πολιτικού κόστους, το μήνυμα προς την κοινωνία είναι σαφές. Η ανεξαρτησία δεν είναι αυτονόητη και γίνεται διαπραγματεύσιμη.
Αν δούμε πώς αντιμετωπίζονται τέτοιες κρίσεις σε άλλα σοβαρά κράτη, η σύγκριση δεν είναι καθόλου κολακευτική για εμάς. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όταν κλονιστεί η εμπιστοσύνη προς τον ανώτατο νομικό σύμβουλο ή τον επικεφαλής της εισαγγελικής αρχής, η διαδικασία είναι διαφανής και θεσμικά καθαρή. Υπάρχει άμεση παραίτηση, είτε με δική του πρωτοβουλία είτε μετά από σαφή πολιτική τοποθέτηση στη Βουλή. Συγκροτούνται εξεταστικές ή ανεξάρτητες επιτροπές για να διερευνήσουν καταγγελίες ή χειρισμούς και οι συζητήσεις γίνονται σε ανοικτό πολιτικό και θεσμικό επίπεδο και όχι πίσω από κλειστές πόρτες προεδρικών γραφείων.
Η λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην εκτελεστική εξουσία και τη Νομική Υπηρεσία δεν είναι υπόθεση τεχνικής φύσεως. Είναι ζήτημα εμπιστοσύνης. Όταν ο πολίτης βλέπει τον Βοηθό Γενικό Εισαγγελέα να μπαίνει στο Προεδρικό όπως ένας ακόμα υπουργός που καλείται για συντονισμό, εύλογα αναρωτιέται πόσο ανεπηρέαστες είναι οι κρίσεις του για υποθέσεις που αφορούν πολιτικά πρόσωπα. Αρκεί η υποψία για να χαθεί αυτό που είναι πιο πολύτιμο από οποιοδήποτε πρόσωπο. Η θεσμική αξιοπιστία.
Ακόμα και αν το αποτέλεσμα είναι τελικά η παραμονή ή η αποχώρηση, ο τρόπος με τον οποίο φτάνουμε εκεί έχει τη δική του βαρύτητα. Μια καθαρή διαδικασία με θεσμικούς κανόνες μπορεί να αφήσει πληγές, αλλά δεν καταστρέφει το οικοδόμημα. Αντίθετα, οι άτυπες διαβουλεύσεις καλλιεργούν την αίσθηση ότι οι θεσμοί προσαρμόζονται στις ανάγκες της στιγμής και στους σχεδιασμούς –επικοινωνιακούς και άλλους– της κυβέρνησης.
Σε μια μικρή χώρα, όπου οι αποστάσεις μεταξύ πολιτικής και δικαστικής εξουσίας είναι ήδη ασφυκτικά μικρές, η ελάχιστη υποχρέωση όσων κατέχουν τα ανώτατα αξιώματα ανεξάρτητων θεσμών, είναι να φυλάξουν αυτά τα όρια, όχι να τα θολώνουν. Γιατί όταν οι ρόλοι μπλέκονται, στο τέλος δεν εκτίθεται μόνο ο εκάστοτε αξιωματούχος, αλλά εκτίθεται ολόκληρο το σύστημα.