Σε ποιον ανήκουν τα τραγούδια;

Ο γιος του Μάνου Χατζιδάκι θεωρεί ότι Μποφίλιου και Χαρούλης είναι ακατάλληλοι για να ερµηνεύσουν τα τραγούδια του πατέρα του.
Πιστεύω ότι ένα έργο τέχνης, όταν «φύγει» από τον δημιουργό του, γίνεται δημόσιο κτήμα και καθένας έχει το δικαίωμα να το ερμηνεύει –να το εξηγεί, εννοώ– όπως ο ίδιος νομίζει. Ο δημιουργός, ωστόσο, διατηρεί το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, της πώλησης ή δωρεάν διάθεσης, όπως και να έχει άποψη όσον αφορά την καλλιτεχνική εκτέλεση και τον τρόπο παρουσίασής του, εφόσον πρόκειται για τραγούδι ή άλλο μουσικό έργο. Ο συνθέτης, βεβαίως, επιλέγει τους ερμηνευτές και τους μουσικούς που προτιμά και εμπιστεύεται, στην πρώτη εγγραφή αλλά και στις μετέπειτα εκτελέσεις. Αυτός ο ρόλος μεταβιβάζεται στους κληρονόμους και διαχειριστές του έργου του.
Η εισαγωγή αυτή έχει να κάνει με την πρόσφατη διαμάχη ανάμεσα στον γιο του Μάνου Χατζιδάκι και την εταιρεία GTP Touring, η οποία διοργάνωσε διεθνή περιοδεία με τραγούδια δικά του και του Μίκη Θεοδωράκη, για να γιορτάσει τα 100 χρόνια από τη γέννησή τους. Ο Γιώργος Χατζιδάκις αρνήθηκε να δώσει την άδειά του, επειδή θεωρεί ότι η Νατάσα Μποφίλιου και ο Γιάννης Χαρούλης είναι ακατάλληλοι να ερμηνεύσουν τα τραγούδια του πατέρα του.
Η εταιρεία, ωστόσο, δεν ακύρωσε την περιοδεία, υποστηρίζοντας ότι έχει πάρει άδεια PRO από τις εκδοτικές εταιρείες που κατέχουν τα δικαιώματα των τραγουδιών σε κάθε χώρα της περιοδείας. Ο γιος Χατζιδάκις προσέφυγε στα δικαστήρια, όμως η απόφαση δεν πρόκειται να εκδοθεί εγκαίρως…
Είναι γνωστό ότι ο ιδιόρρυθμος Μάνος ήθελε να έχει τον απόλυτο έλεγχο στην παρουσίαση των έργων του, να τα προστατεύει από κάθε κακή, σύμφωνα με την κρίση του, δημόσια χρήση τους. Ο γιος του, χρόνια δίπλα του, λογικά έχει την ικανότητα να κρίνει τι θα ήθελε ο πατέρας του σήμερα. Ο Χατζιδάκις είχε αρνηθεί, π.χ., το 1985 στον Ξαρχάκο και την Μπάλτσα να συμπεριλάβουν τραγούδια του στον δίσκο που ετοίμαζαν.
Παρόλα αυτά, ο δίσκος κυκλοφόρησε από την Deutsche Grammophon στη Γερμανία, με το αποτέλεσμα να δικαιώνει τον Μάνο: Η εκτέλεση δεν ήταν στο χατζιδακικό πνεύμα, ήταν «φωναχτή» και στομφώδης. Ωστόσο, παρουσίασαν τα τραγούδια αυτά μετά τον θάνατό του και στο Ηρώδειο το 2009, χωρίς καμιά αντίδραση. Χαρούλης και Μποφίλιου μπορεί να είναι πολύ καλοί σ’ αυτό που κάνουν (ενδεχομένως και να τραγουδήσουν Χατζιδάκι, δεν θα το κρίνω εγώ). Από την άλλη, σπανίως ένας ερμηνευτής μπορεί να ερμηνεύσει τα πάντα (εξαιρείται ο Νταλάρας, που όλα τα σφάζει και όλα τα μαχαιρώνει).
Ένα ερώτημα: Τι συμβαίνει άμα κάποιος κατακρεουργεί δημοσίως ένα τραγούδι; Όσοι το γνωρίζουν εννοείται πως το απορρίπτουν, και η αποτυχία βαρύνει τον «χασάπη», όχι τον δημιουργό. Τι γίνεται όμως σε τόπους όπου οι άνθρωποι ενδεχομένως να έρχονται σε επαφή για πρώτη φορά με το έργο του Χατζιδάκι; (και του Θεοδωράκη, μην τον ξεχνάμε) Χωρίς μέτρο σύγκρισης, δεν θα έχουν αληθινή εικόνα για το έργο τους. «Και λοιπόν;» θα έλεγε κάποιος κυνικός, «Πότε η τέχνη –κάποιο τραγούδι– άλλαξε τον κόσμο;» Εντάξει, δεν τον άλλαξε, βοήθησε όμως σε πολλές περιπτώσεις.
Από την άλλη, ο Μίκης έλεγε ότι «απαγορεύεται το απαγορεύεται». Θεωρούσε, όπως λέω κι εγώ, ότι ένα έργο αυτονομείται από τον δημιουργό όταν κυκλοφορήσει και μπορεί να παίζεται ελεύθερα. Το επισημαίνει και ο οίκος Schott Music που διαχειρίζεται το έργο του Θεοδωράκη, ζητώντας από τις δύο πλευρές να λήξει η διαμάχη που φέρνει κι αυτούς σε δύσκολη θέση..
Άλλο ένα ερώτημα: Τι θα συμβεί αύριο-μεθαύριο, όταν η Τεχνητή Νοημοσύνη (η οποία δεν έχει ίχνος νοημοσύνης, και απορώ γιατί την αποκαλούν έτσι) θα μπορεί να υποκαθιστά τον δημιουργό, να τον μιμείται ξεγελώντας μας, να κερδίζει εις βάρος του (και εις βάρος μας); Ποιο θα είναι τότε το νόημα της τέχνης κάθε είδους; Πώς θα προστατευτούμε – και θα έχει νόημα η όποια προστασία μας; Θα παράγεται ένα ιδιότυπο, διαφορετικό είδος τέχνης για δημόσια «κατανάλωση» – θα είναι όντως τέχνη, και ποια αξία θα έχει όταν μιμείται την ανθρώπινη δημιουργία; Η Αριάνα Γκράντε, π.χ., βρήκε «τρομακτικά» τα τραγούδια που δημιουργήθηκαν με Τεχνητή Νοημοσύνη η οποία χρησιμοποιεί τη φωνή της, και μάλιστα χωρίς την άδειά της – πολλοί καλλιτέχνες ζητούν τη θέσπιση κανονισμών.
Τα πράγματα θα περιπλακούν περισσότερο όταν, αργά ή γρήγορα, θα αποκτήσουμε και δημόσια έργα παραστατικής τέχνης, όπως γλυπτά, από ΤΝ. Θα μου πείτε, μπορεί να είναι χειρότερα (ή καλύτερα;) από την πατάτα-έμβλημα της Ξυλοφάγου ή το γιγάντιο χαλλούμι έξω από το Πισσούρι, που είναι αυθεντικά ανθρώπινα έργα (είναι όντως;). Σε κάθε περίπτωση, η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ανθρώπινο δημιούργημα, επομένως τόσο καλή ή κακή όσο ο άνθρωπος πίσω απ’ αυτήν.
Αχ, καημένε Μάνο, εσύ έφυγες νωρίς…
chrarv@philelefheros.com
Minority Report, ΕΛΕΥΘΕΡΑ 07.12.2025