Σουηδός φυσιοδίφης στην Κύπρο το 1751: «Κατεστραμμένη από βάρβαρη διοίκηση»

Ο Σουηδός φυσιοδίφης Φρέντρικ Χάσσελκβιστ επισκέφθηκε την Κύπρο το 1751, φτάνοντας στην Αμμόχωστο καθ’ οδόν προς τη Σμύρνη, στο πλαίσιο του μεγάλου του ταξιδιού στη Μέση Ανατολή. Απέστειλε μάλιστα επιστολή που απέστειλε από την Αμμόχωστο και περιγράφει την Κύπρο ως έναν τόπο «εντελώς κατεστραμμένο» από τη βάρβαρη οθωμανική διοίκηση, σημειώνοντας ωστόσο ότι η φύση του νησιού παραμένει πλούσια, όμορφη και ανθισμένη.
Η επιστολή, η οποία στάλθηκε μέσω των Claes (Herr) Grill και Jean Antoine Butini ως ένδειξη σεβασμού και ευγνωμοσύνης προς τον δάσκαλό του Καρλ Λινναίο (Carl Linnaeus), γράφτηκε λίγο πριν την αναχώρησή του για τη Σμύρνη, όπου σκόπευε να συνεχίσει την επιστημονική του εργασία. Το τεκμήριο διασώζεται και έχει καταγραφεί στο Κρατικό Αρχείο της Σουηδίας και στην Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη της Ουψάλας, Carolina Rediviva και εντόπισε το ιστολόγιο Υπερβόρειοι.
Ο Χάσσελκβιστ γεννήθηκε σε φτωχή οικογένεια ιερέα στη Σουηδία και από νεαρή ηλικία έδειξε ιδιαίτερη κλίση στη φυσική ιστορία. Υπήρξε μαθητής του Λινναίου και σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλας, παράλληλα με εντατική ενασχόληση στη βοτανική και στη φυσιογνωστική έρευνα, αποκτώντας πολύτιμη εμπειρία στην πρακτική ιατρική.
Στις 7 Αυγούστου 1749, έπειτα από προετοιμασία και εξασφάλιση υποτροφιών, ξεκίνησε ένα εκτεταμένο ταξίδι στη Μέση Ανατολή. Στις 27 Νοεμβρίου έφτασε στη Σμύρνη, όπου τον υποδέχθηκε ο Σουηδός πρόξενος Άντερς Ρύντελιους. Από εκεί εξερεύνησε την ευρύτερη περιοχή και την ανατολική Ανατολία, πραγματοποιώντας φυσιολογικές και ζωολογικές παρατηρήσεις, μεταξύ άλλων για τις χρωματικές μεταβολές του χαμαιλέοντα.
Τον Μάιο του 1750 ταξίδεψε στην Αίγυπτο, φτάνοντας στην Αλεξάνδρεια, όπου –παράλληλα με την προώθηση σουηδικών εμπορικών συμφερόντων– συνέχισε τη συστηματική επιστημονική του έρευνα. Στα σημειωματάριά του περιλαμβάνονται περιγραφές ζώων όπως ο φαραώ αρουραίος, γεράκια, γκέκο και ψάρια του Νείλου, καθώς και πολυάριθμα φυτικά είδη. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στις μελέτες του σε μπανανιές, φοινικόδεντρα και συκιές, αλλά και σε πρακτικές εφαρμογές, όπως η εκκόλαψη μεταξοσκωλήκων και η παραγωγή αμμωνίας.
Τον Μάρτιο του 1751 αναχώρησε από το Κάιρο προς τη Δαμιέττη και στη συνέχεια προς τη Γιάφα, εξερευνώντας την Ιερουσαλήμ, την Ιεριχώ, τη Νεκρά Θάλασσα, τη Βηθλεέμ, την Τιβεριάδα, τη Ναζαρέτ και το Όρος Θαβώρ. Ακολούθως έφτασε στη Σιδώνα και, μετά από σύντομη στάση στην Κύπρο στα μέσα Ιουλίου, επέστρεψε στη Σμύρνη για να ταξινομήσει τις σημειώσεις και τα επιστημονικά του δείγματα.
Στις 15 Ιουνίου 1751, σε επιστολή του προς τον Καρλ Λινναίο, την οποία απέστειλε μέσω των Claes Grill και Jean Antoine Butini συνοδευόμενη από ένα βαρέλι κυπριακό κρασί ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, επανέρχεται στην κατάσταση της Κύπρου, υπογραμμίζοντας ότι, παρά τη φυσική της ομορφιά, η καταστροφή που είχε επιφέρει η οθωμανική διοίκηση δεν άφηνε περιθώρια ανάκαμψης.
Μετάφραση γράμματος από Αμμόχωστο (Famagusta) 1751:
Σεβαστέ κύριε Αρχίατρε,
Ευγενέστατε Κύριε,
Με την επιστολή αυτή, και μέσω της διεύθυνσης του κ. Grill, σας στέλνω, πριν από την αποχώρηση μου από την Κύπρο, ένα βαρέλι κυπριακό κρασί, το οποίο ζητήσατε από τον κ. Grill. Το βαρέλι είναι σημασμένο με τα αρχικά C. L. και θα αποσταλεί μέσω της Μασσαλίας από τον κ. Butini, σουηδό πρόξενο στην ίδια πόλη.
Πρόκειται για μια μικρή προσφορά, την οποία με ταπεινότητα σας παρακαλώ να δεχθείτε ως ένδειξη της βαθιάς μου ευγνωμοσύνης και σεβασμού, τον οποίο θα ήθελα να σας αποδείξω σε κάθε στιγμή, εάν υπήρχε δυνατότητα.
Αύριο θα αναχωρήσω από αυτήν την πόλη και θα επιβιβαστώ για τη Σμύρνη, αφού είδα την Κύπρο, μια χώρα που είναι εντελώς κατεστραμμένη έως και τις φυσικές της πηγές από μια βάρβαρη κυβέρνηση, πολύ πιο ερημωμένη και ταπεινωμένη από ό,τι η προφητευμένη χώρα, την οποία οι δικοί μας ιερείς αβάσιμα αποκαλούν καταραμένη. Η φύση είναι εδώ εύφορη και ανθισμένη, παρά την εγκατάλειψη από τον ανθρώπινο πολιτισμό· όμως στην Κύπρο η φύση δεν μπορεί να βοηθήσει.
Με αδιάκοπο σεβασμό,
Ο πιο ταπεινός υπηρέτης σας,
Frederic Hasselquist