Τα Χριστούγεννα και η ψυχική εμπειρία των γιορτών

Τα Χριστούγεννα είναι κοινωνικά φορτισμένα με συγκεκριμένα νοήματα: σύνδεση, οικογένεια, χαρά, πληρότητα. Μαζί τους, όμως, συνυπάρχει και ένα ισχυρό πλέγμα προσδοκιών για το πώς «θα έπρεπε» να νιώθουμε και να συμπεριφερόμαστε. Όταν η εσωτερική μας εμπειρία δεν συμβαδίζει με αυτές τις προσδοκίες, συχνά εμφανίζονται ενοχή, πίεση ή αίσθηση αποτυχίας.
Κλινικά και βιωματικά, οι γιορτές λειτουργούν συχνά ως συναισθηματικός μεγεθυντικός φακός. Υπάρχουσες δυσκολίες — άγχος, θλίψη, μοναξιά, οικογενειακές εντάσεις, οικονομική ανασφάλεια — δεν δημιουργούνται απαραίτητα αυτή την περίοδο, αλλά γίνονται πιο έντονες. Το πλαίσιο των γιορτών ενεργοποιεί παλιές εμπειρίες, σχέσεις και απώλειες, με αποτέλεσμα αυξημένη συναισθηματική ευαλωτότητα για αρκετούς ανθρώπους.
Η οικονομική πίεση αποτελεί έναν από τους βασικούς επιβαρυντικούς παράγοντες. Σε μια περίοδο που έχει ταυτιστεί με την κατανάλωση, η αδυναμία ανταπόκρισης σε κοινωνικά πρότυπα μπορεί να ενισχύσει αισθήματα ανεπάρκειας και άγχους. Από ψυχολογική σκοπιά, η απλότητα, ο ρεαλιστικός προγραμματισμός και η αποφυγή συγκρίσεων λειτουργούν προστατευτικά. Η αξία της σχέσης και της επαφής δεν εξαρτάται από το οικονομικό κόστος.
Οι οικογενειακές συγκεντρώσεις, αν και συχνά ιδανικοποιούνται, αποτελούν για αρκετούς πεδίο ενεργοποίησης παλιών μοτίβων και άλυτων συγκρούσεων. Η αυξημένη εγγύτητα, η συναισθηματική φόρτιση και η έλλειψη ορίων μπορούν να οδηγήσουν σε εντάσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η επιλογή απόστασης ή περιορισμένης συμμετοχής δεν συνιστά απόρριψη, αλλά πράξη αυτοπροστασίας και υγιούς οριοθέτησης.
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στους ανθρώπους που βιώνουν απώλεια. Το πένθος, ο χωρισμός ή η μοναξιά εντείνονται σε μια περίοδο που προβάλλει έντονα τη συντροφικότητα και την οικογένεια. Τα συναισθήματα αυτά είναι αναμενόμενα και δεν χρειάζονται «διόρθωση». Χρειάζονται αναγνώριση, χώρο και σεβασμό στον προσωπικό ρυθμό του κάθε ανθρώπου.
Δυσκολίες προκύπτουν επίσης όταν σημαντικοί άλλοι απουσιάζουν λόγω εργασίας ή άλλων υποχρεώσεων. Συχνά η απουσία ερμηνεύεται μέσα από το φίλτρο της απόρριψης ή της έλλειψης φροντίδας. Η διαφοροποίηση ανάμεσα στις εξωτερικές συνθήκες και τη συναισθηματική διαθεσιμότητα του άλλου αποτελεί σημαντικό στοιχείο ψυχικής ωρίμανσης και σχέσης.
Η ολοκλήρωση του έτους ενεργοποιεί συχνά έναν εσωτερικό απολογισμό. Όταν οι στόχοι που είχαν τεθεί είναι γενικοί ή μη ρεαλιστικοί, η απογοήτευση είναι αναμενόμενη. Από ψυχοεκπαιδευτική σκοπιά, η μετάβαση σε συγκεκριμένους, εφικτούς και μετρήσιμους στόχους, μειώνει την αυτοκριτική και ενισχύει την αίσθηση αποτελεσματικότητας.
Κεντρικό στοιχείο ψυχικής φροντίδας παραμένει το δικαίωμα της επιλογής. Το δικαίωμα να βιώνουμε τις γιορτές με τον τρόπο που αντέχουμε και χρειαζόμαστε. Οι γιορτές δεν χρειάζεται να είναι χαρούμενες για όλους, ούτε ίδιες για όλους. Όταν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να απομακρυνθεί από τα «πρέπει» και να συνδεθεί με τις πραγματικές του ανάγκες, δημιουργούνται συνθήκες μεγαλύτερης ψυχικής ανθεκτικότητας και εσωτερικής ισορροπίας.
Πότε να ζητήσουμε βοήθεια
Απευθυνόμαστε σε επαγγελματία ψυχικής υγείας όταν η θλίψη, το άγχος ή η ένταση επιμένουν και επηρεάζουν την καθημερινότητά μας, όταν η μοναξιά ή το πένθος γίνονται δυσβάσταχτα, ή όταν οι δυσκολίες στις σχέσεις κλιμακώνονται. Η αναζήτηση βοήθειας είναι πράξη φροντίδας, όχι αδυναμίας.
Θέκλα Βασιλείου
Ψυχολόγος (MSc)
Συστημική - Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια, Εκπαιδεύτρια & Επόπτρια Συστημικής Ψ/Θ
Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων (ΑΝΑΔ)
Μέλος EFTA-CIM, ΠΑΣΥΨΥ
Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου του ΠΣΨΘ