Τελικά, για ποιες αυτοκτονίες «επιτρέπεται» να μαθαίνουμε;

Η είδηση μιας ακόμη αυτοκτονίας κρατούμενου στις Κεντρικές Φυλακές δεν είναι απλώς ένα τραγικό γεγονός. Είναι ο καθρέφτης της συλλογικής μας αποτυχίας. Της αποτυχίας ενός συστήματος που υποτίθεται πως προφυλάσσει, σωφρονίζει και προστατεύει ανθρώπινες ζωές σε μια δομή του κράτους, αλλά και η αποτυχία της δημόσιας σφαίρας που επιλέγει… πότε θα συγκινηθεί και πότε θα σιωπήσει, ανάλογα με το ποιος είναι το θύμα!
Λίγες μόλις εβδομάδες προηγουμένως, ένας νεαρός στρατιώτης της Εθνικής Φρουράς έβαλε τέλος στη ζωή του. Η είδηση δεν δημοσιεύθηκε από κανένα μέσο μαζικής ενημέρωσης πλην του philenews. Κυριάρχησε η «υπεύθυνη σιωπή», η επίκληση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας, η επίκληση της ανάγκης να προστατευθούν οι οικογένειες και να μην υπάρξει «μιμητισμός». Τώρα, με την αυτοκτονία αλλοδαπού κρατούμενου, η σιωπή έσπασε. Τίτλοι, λεπτομέρειες, δημοσιοποίηση του ονόματος του θύματος, δημόσια συζήτηση. Σαν η ανθρώπινη αξία για τη ζωή να αλλάζει ανάλογα με τη στολή ή την εθνικότητα.
Αυτή η επιλεκτική ευαισθησία δεν είναι απλώς αντιφατική, είναι υποκριτική. Αν πράγματι πιστεύουμε ότι η δημοσιοποίηση αυτοκτονιών είναι επικίνδυνη και ανεύθυνη, τότε αυτό πρέπει να ισχύει για όλους. Αν, αντίθετα, πιστεύουμε ότι η δημοσιοποίηση –με προσοχή και σεβασμό– μπορεί να αναδείξει δομικά προβλήματα, ευθύνες του κράτους και την ανάγκη για ψυχική ή ψυχολογική στήριξη, τότε και πάλι αυτό πρέπει να ισχύει για όλους. Δεν γίνεται η δεοντολογία να εφαρμόζεται κατά το δοκούν.
Στον πυρήνα αυτής της σύγχυσης βρίσκεται ένας κώδικας δημοσιογραφικής δεοντολογίας ξεπερασμένος, γραμμένος σε μια άλλη εποχή, όταν η λύση σε ένα δύσκολο ζήτημα ήταν απλώς η απαγόρευση. Όμως, η σχεδόν οριζόντια απαγόρευση δημοσιοποίησης αυτοκτονιών δεν λαμβάνει υπόψη τη σύγχρονη πραγματικότητα, ούτε τη διεθνή εμπειρία και πρακτική. Σε πολλές χώρες, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης καλούνται όχι να σιωπούν, αλλά να ενημερώνουν υπεύθυνα, χωρίς γραφικές λεπτομέρειες, χωρίς δραματοποίηση, με έμφαση στα αίτια, στις ευθύνες των θεσμών και στις διαθέσιμες δομές στήριξης.
Η σιωπή από μόνη της δεν προστατεύει. Συχνά απλώς συγκαλύπτει. Συγκαλύπτει τις συνθήκες στις φυλακές, την έλλειψη ψυχολογικής υποστήριξης, την πίεση και την κακοδιαχείριση σε στρατόπεδα και σωφρονιστικά ιδρύματα. Συγκαλύπτει την απουσία μιας συνεκτικής πολιτικής για την ψυχική υγεία. Και τελικά συγκαλύπτει τις ευθύνες της πολιτείας.
Το πιο ανησυχητικό, όμως, είναι το μήνυμα που στέλνουμε ως κοινωνία: ότι κάποιες ζωές είναι… δημοσιογραφικά πιο άβολες από άλλες, ότι κάποιες αυτοκτονίες πρέπει να ξεχνιούνται γρήγορα ή να μην αναφέρονται καθόλου, ενώ άλλες μπορούν να γίνονται αντικείμενο δημόσιου λόγου. Αυτό το μήνυμα είναι βαθιά άδικο και επικίνδυνο.
Η απόκρυψη αυτοχειριών και δη σε κρατικές δομές δεν συμβάλλει στην προστασία της κοινωνίας, αντίθετα στερεί την κοινή γνώμη από τη δυνατότητα να θέσει ζητήματα ευθύνης και βελτίωσης των θεσμών. Η σιωπή ισοδυναμεί με συγκάλυψη θεσμικών προβλημάτων. Η απάντηση δεν είναι ούτε η κραυγαλέα εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου ούτε η υποκριτική αποσιώπηση. Η απάντηση είναι η ανάγκη για έναν σύγχρονο, σοβαρό διάλογο για την αναθεώρηση του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας, για την ευθύνη των μέσων ενημέρωσης, αλλά και για τις πραγματικές συνθήκες που οδηγούν ανθρώπους στην απόγνωση – είτε αυτοί λέγονται κρατούμενοι είτε λέγονται στρατιώτες, είτε είναι Κύπριοι είτε είναι ξένοι. Γιατί κάθε φορά που αποτυγχάνουμε να μιλήσουμε έντιμα και ισότιμα για τον θάνατο, αποτυγχάνουμε πρώτα απ’ όλα απέναντι στη ζωή.
panayiota.charalambous@phileleftheros.com