Χρ. Γιάγκου κα Χ.Ψάλτης απαντούν: Ποιες κινήσεις πρέπει να γίνουν μετά την πρώτη συνάντηση Χριστοδουλίδη – Ερχιουρμάν

Απαιτείται αναζήτηση ενδιάμεσων, δημιουργικών λύσεων στο Κυπριακό
Ποιες κινήσεις πρέπει να γίνουν μετά την πρώτη συνάντηση Χριστοδουλίδη – Ερχιουρμάν
Η πρώτη συνάντηση Χριστοδουλίδη–Ερχιουρμάν, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, αξιολογείται θετικά τόσο από τον πολιτικό επιστήμονα και πρώην διπλωμάτη στο ΥΠΕΞ, Χρίστο Γιάγκου, όσο και από τον καθηγητή Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, Χάρη Ψάλτη.
Ο Χρ. Γιάγκου επισημαίνει ότι η συνάντηση, παρά τις χαμηλές προσδοκίες, άνοιξε μια πραγματική χαραμάδα ελπίδας, αναγκάζοντας τα δύο μέρη να κινηθούν σε κοινό μονοπάτι προς πιθανή λύση.
Ο Χ. Ψάλτης τονίζει τη σημασία της ανθρώπινης διάστασης και της αυξανόμενης κοινωνικής αποδοχής της Ομοσπονδίας, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για δημιουργικές ενδιάμεσες λύσεις που θα γεφυρώσουν τις αποκλίσεις και θα ενισχύσουν την προοπτική επανένωσης.
Του Μιχάλη Μιχαήλ
Ερωτήσεις:
1. Πώς εκτιμάτε το αποτέλεσμα της πρώτης συνάντησης Χριστοδουλίδη – Ερχιουρμάν;
2. Ποια κατά τη γνώμη σας είναι τα θετικά και τα αρνητικά δεδομένα που προκύπτουν από την εν λόγω συνάντηση;
3. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει στο Κυπριακό;
Χρ. Γιάγκου: Να ακολουθηθεί μια εξελικτική ή σταδιακή πορεία επίλυσης του Κυπριακού
1. Το αποτέλεσμα της πρόσφατης συνάντησης Νίκου Χριστοδουλίδη – Τούφαν Ερχιουρμάν, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, κρίνεται κατά την άποψή μου ως θετικό. Παρόλο που τα δύο μέρη προσήλθαν στην εν λόγω συνάντηση με χαμηλές προσδοκίες (λόγω μη θετικών δηλώσεων και ενεργειών που είχαν προηγηθεί ένθεν και ένθεν, αμέσως μετά την εκλογή του Τούφαν Ερχιουρμάν στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων), εντούτοις το αποτέλεσμα της συνάντησης δεν απογοητεύει και μάλλον δημιουργεί μια χαραμάδα ελπίδας για το μέλλον. Φαίνεται, δε, από το αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης ότι τα μέρη θα «αναγκαστούν» στο επόμενο διάστημα (με πρώτο σταθμό την πρώτη κοινή τους και δια ζώσης συνάντηση με την προσωπική απεσταλμένη του ΓΓ του ΟΗΕ για το Κυπριακό, Μαρία Άνχελα Ολγκίν) να περπατήσουν από κοινού (μέσα από διάφορες συναντήσεις τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο) το μονοπάτι της λύσης του Κυπριακού. Προφανώς θα είναι ένα δύσκολο και δύσβατο μονοπάτι το οποίο, εκ των πραγμάτων, αργά ή γρήγορα θα οδηγήσει τα δύο μέρη είτε σε λύση επανένωσης (ευελπιστώ στο πλαίσιο της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας – ΔΔΟ – με πολιτική ισότητα) είτε, δυστυχώς, σε παγίωση της ντε φάκτο διχοτόμησης της χώρας μας με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
2. Ως θετικά δεδομένα θα θεωρούσα το γεγονός ότι οι δύο ηγέτες α) κατάφεραν (επιτέλους!) να συναντηθούν και να έχουν ένα πολιτισμένο, ήρεμο και φιλικό διάλογο για το τι δέον γενέσθαι όσον αφορά την επανέναρξη των συνομιλιών για επίλυση του Κυπριακού, β) συμφώνησαν να εξερευνήσουν και άλλες ευκαιρίες για κοινές συναντήσεις, ενώ ταυτόχρονα αποφάσισαν να υπάρξουν τακτικές συναντήσεις των διαπραγματευτών των δύο πλευρών ενόψει τόσο της καθόδου της προσωπικής απεσταλμένης του ΓΓ του ΟΗΕ για το Κυπριακό όσο και της πραγματοποίησης της επόμενης άτυπης πολυμερούς διάσκεψης υπό την αιγίδα του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, γ) συμφώνησαν να πραγματοποιήσουν κοινή συνάντηση με την κ. Ολγκίν στις αρχές Δεκεμβρίου και δ) παρουσίασαν αμφότεροι Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) χαμηλής πολιτικής.
Ως αρνητικά δεδομένα θα θεωρούσα το γεγονός ότι οι ηγέτες δεν κατάφεραν α) να καταλήξουν σε ένα (έστω λιτό) κοινό ανακοινωθέν με το οποίο να επαναλαμβάνουν τη βούλησή τους για εξεύρεση λύσης ΔΔΟ με πολιτική ισότητα και β) να ανακοινώσουν από κοινού την προώθηση έστω ενός νέου και συμβολικού Μέτρου Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) χαμηλής πολιτικής.
3. Θα ήταν ευχής έργον αν μπορούσαν οι δύο πλευρές να προσέλθουν άμεσα στο τραπέζι των συνομιλιών και να καταλήξουν το συντομότερο (στη βάση, ενδεχομένως, ενός νέου Πλαισίου Γκουτέρες και των μέχρι σήμερα συγκλίσεων) σε μια στρατηγική συμφωνία επανένωσης της Κύπρου, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για μια γρήγορη συνολική διευθέτηση του εν λόγω προβλήματος. Αυτό όμως δεν φαίνεται να είναι εφικτό, κυρίως λόγω της διαχρονικής έλλειψης εμπιστοσύνης που ενυπάρχει μεταξύ των δύο πλευρών, ένεκα φόβων και φοβιών που έχουν διαχρονικά καλλιεργηθεί και στις δύο πλευρές, τόσο από ενδογενείς (π.χ. δικοινοτικό συγκρουσιακό ιστορικό παρελθόν) όσο και από εξωγενείς παράγοντες (π.χ. τουρκική εισβολή και παρουσία τουρκικού στρατού στην Κύπρο).
Ως εκ τούτου (όπως έχω επιχειρηματολογήσει επανειλημμένα) αν θέλουμε να ελπίζουμε σε μια λύση επανένωσης, θα πρέπει τα μέρη αναπόδραστα να ακολουθήσουν μια εξελικτική ή σταδιακή πορεία επίλυσης του Κυπριακού στη βάση ενός συμφωνημένου χρονοδιαγράμματος που να εμπεριέχει ΜΟΕ υψηλής και χαμηλής πολιτικής. Τα εν λόγω ΜΟΕ, επιτρέποντας στα δύο μέρη να διατηρήσουν τις διαπραγματευτικές «θέσεις αρχών» τους, θα μπορούσαν, μέσω της καλλιέργειας ασφάλειας, αλληλοκατανόησης και κοινών συμφερόντων, αφενός μεν να αφαιρέσουν τους διαχρονικούς εκατέρωθεν φόβους και φοβίες, αφετέρου δε να βοηθήσουν Ε/κ και Τ/κ (με τη στήριξη και συμβολή του διεθνούς παράγοντα) να αναζητήσουν στο τέλος αυτής της πορείας μια κοινά αποδεκτή και περιεκτική λύση επανένωσης, όπου όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να κερδίζουν.
Χ. Ψάλτης: Απαιτείται αναζήτηση ενδιάμεσων, δημιουργικών λύσεων που θα γεφυρώνουν τις αποκλίσεις
1. Η συνάντηση Χριστοδουλίδη – Ερχιουρμάν θεωρήθηκε γενικά θετική, κυρίως εξαιτίας της ανθρώπινης διάστασής της. Παρότι οι δύο ηγέτες είχαν προηγούμενη έμμεση εμπλοκή σε διαδικασίες του Κυπριακού, δεν είχαν προσωπική γνωριμία μέχρι σήμερα, και η ανάπτυξη μιας βασικής ανθρώπινης σχέσης εκτιμάται ως καθοριστική. Στις ειρηνευτικές διαδικασίες η προσωπική χημεία μεταξύ ηγετών έχει διαχρονικά αποδειχθεί παράγοντας που μπορεί είτε να επιταχύνει είτε να ανακόψει την πρόοδο. Στο συγκεκριμένο πλαίσιο, το θετικό κλίμα αποτελεί μια καλή βάση, δίχως όμως να αποτελεί εγγύηση για μελλοντική συμφωνία. Παράλληλα, φάνηκε μια αρχική βούληση επανεκκίνησης των διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, αυτή η κοινή διάθεση συνοδεύεται από σαφείς αποκλίσεις: η ελληνοκυπριακή πλευρά θέλει συνέχιση από το σημείο που σταμάτησαν οι συνομιλίες στο Κραν Μοντανά, στηριζόμενη στο πλαίσιο Γκουτέρες, ενώ η τουρκοκυπριακή πλευρά θέτει προϋποθέσεις και απορρίπτει επάνοδο χωρίς αναθεώρηση του πλαισίου. Για τον Ερχιουρμάν δεν έχει νόημα να διεξάγεται διάλογος χωρίς προοπτική ολοκλήρωσης ή με ξεκάθαρη έξοδο σε περίπτωση αποτυχίας. Συνολικά, η συνάντηση δημιούργησε θετικό κλίμα και άνοιξε παράθυρο κινητικότητας, αλλά ανέδειξε και τις υφιστάμενες διαφωνίες που θα απαιτήσουν επιδέξια διαχείριση. Η μελλοντική πορεία παραμένει αβέβαιη και εξαρτάται από το κατά πόσο οι δύο πλευρές θα δείξουν διάθεση υπέρβασης των αρχικών τους θέσεων.
2. Στα θετικά της συνάντησης περιλαμβάνονται η ανθρώπινη προσέγγιση και το κλίμα αμοιβαίας κατανόησης, που μπορεί να διευκολύνει την αντιμετώπιση δύσκολων θεμάτων. Εξίσου σημαντική είναι η εκδήλωση πρόθεσης επανέναρξης των διαπραγματεύσεων. Μετά από χρόνια στασιμότητας, το γεγονός ότι αμφότερες οι πλευρές δηλώνουν ανοικτές σε νέα διαδικασία αποτελεί εξέλιξη με ιδιαίτερο βάρος. Ενθαρρυντικά είναι επίσης τα ερευνητικά δεδομένα που δείχνουν σταθερή άνοδο της αποδοχής της Ομοσπονδίας στην ελληνοκυπριακή κοινότητα, με ποσοστά που πλέον φτάνουν το 75–80% όταν συνυπολογιστούν όσοι την αποδέχονται πλήρως και όσοι τη θεωρούν συμβιβαστική αλλά αναγκαία επιλογή. Αυτό περιορίζει το αντιομοσπονδιακό μπλοκ στο 20–25% και διαμορφώνει ευνοϊκό περιβάλλον για μια πιθανή συμφωνία. Ωστόσο, οι σημαντικές διαφωνίες για την αφετηρία των συνομιλιών δημιουργούν κινδύνους. Αν οι δύο πλευρές επιμείνουν στις αρχικές τους γραμμές, υπάρχει πιθανότητα να χαθούν ακόμη 2–3 χρόνια, ιδιαίτερα ενόψει εκλογικών κύκλων. Επιπλέον, προσεγγίσεις όπως backstops ή διεθνής διαιτησία μπορεί να προκαλέσουν αντιδράσεις, εφόσον ορισμένες κοινωνικές δυνάμεις τις θεωρήσουν υποχωρητικές ή επικίνδυνες.
3. Από εδώ και πέρα απαιτείται αναζήτηση ενδιάμεσων, δημιουργικών λύσεων που θα γεφυρώνουν τις αποκλίσεις. Μία προοπτική είναι οι ασφαλιστικές δικλίδες (backstops), δηλαδή συμφωνημένα εκ των προτέρων οφέλη που θα ενεργοποιούνται ακόμη και σε περίπτωση αποτυχίας των συνομιλιών, ώστε καμία πλευρά να μην αισθάνεται εκτεθειμένη. Παραδείγματα είναι η πιθανή επιστροφή της περίκλειστης περιοχής Βαρωσίων υπό ευρωπαϊκή εποπτεία για τους Ελληνοκυπρίους και ταυτόχρονα μια αναβαθμισμένη, αλλά όχι αναγνωρισμένη, λειτουργική θέση του αεροδρομίου Ερτζάν, υπό την Ε.Ε. για τους Τουρκοκυπρίους. Παράλληλα, η επιλογή διεθνούς διαιτησίας –π.χ. από το ΕΔΑΔ– θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αντικίνητρο στην αδιαλλαξία, προσφέροντας αξιοπιστία στη διαδικασία μέσω αντικειμενικής κρίσης σε περίπτωση αποτυχίας. Τέλος, οι ηγεσίες πρέπει να αξιοποιήσουν την αυξανόμενη αποδοχή της Ομοσπονδίας στην κοινωνία. Υπάρχει πλέον ώριμο έδαφος για μια ρεαλιστική και σύγχρονη λύση. Απαιτείται πολιτικό θάρρος και στρατηγική βούληση ώστε οι δύο πλευρές να οδηγήσουν τη διαδικασία σε ολοκληρωμένο πακέτο συμφωνίας με πραγματικές πιθανότητες επιτυχίας σε μελλοντικά δημοψηφίσματα.