Ψηφιακή κυριαρχία και εθνική ασφάλεια

Με αφορμή ένα ακόμα πρόσφατο περιστατικό παραβίασης ψηφιακών δεδομένων σε δημόσιο οργανισμό που είδε το φως της δημοσιότητας στην Κύπρο, καθώς και με αιτία τη συζήτηση που διεξήχθη πρόσφατα γύρω από την εμπλοκή μεγάλων διεθνών εταιρειών υψηλής τεχνολογίας με το κυπριακό Δημόσιο, είναι ίσως ευκαιρία να αγγίξουμε και το παρεμφερές ζήτημα της καλούμενης ψηφιακής κυριαρχίας και τι τούτο σημαίνει για την εθνική ασφάλεια ενός μικρού κράτους όπως η Κύπρος.
Η ψηφιακή κυριαρχία αφορά την ικανότητα ενός κράτους να ελέγχει και να προστατεύει τα ψηφιακά του δεδομένα, τις ψηφιακές του υποδομές και την τεχνολογική του ανεξαρτησία. Άπτεται των ικανοτήτων και δυνατοτήτων του να συλλέγει, να επεξεργάζεται και να αποθηκεύει πληροφορίες με στεγανό και ασφαλή τρόπο και γενικά να τις διαχειρίζεται αποκλειστικά για ίδιον όφελος και για το κοινό καλό, σεβόμενο πάντοτε τις όποιες δεσμεύσεις απορρέουν από το σχετικό εγχώριο και ευρωπαϊκό, στην περίπτωση της Κύπρου, δίκαιο.
Καλείται, δηλαδή, το κράτος να προσεγγίσει το ζήτημα της ψηφιακής ανεξαρτησίας του με όρους πολιτικής κυριαρχίας, όπου ο κίνδυνος διάβρωσής της είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον βαθμό εξάρτησης του κράτους από τρίτους, είτε τούτοι είναι άλλα κράτη, είτε μεγάλοι διεθνείς επιχειρηματικοί δρώντες. Στις μέρες μας, όπου οι υπηρεσίες cloud, οι βάσεις δεδομένων, τα κοινωνικά δίκτυα και οι συναφείς τεχνολογικές πλατφόρμες ελέγχονται κατά κύριο λόγο από πολυεθνικές εταιρείες ή συγκεκριμένες μεγάλες χώρες, ο κίνδυνος απώλειας ελέγχου γίνεται όλο και πιο διακριτός.
Κατά συνέπεια, αναπόσπαστο μέρος της ευθύνης προστασίας του κράτους από τέτοιους κινδύνους απώλειας ελέγχου είναι, ασφαλώς, και η δυνατότητα του κράτους να εφαρμόζει το όποιο σχετικό κανονιστικό πλαίσιο με επάρκεια, σεβόμενο το κράτος δικαίου. Στο σημείο αυτό καλό είναι να αντιληφθούμε ότι η ευθύνη προστασίας δεν διασφαλίζεται μόνο με νομικές δεσμεύσεις των εταιρειών έναντι του κράτους ή έστω μέσω διμερών ή πολυμερών συνθηκών, αλλά μέσω της πραγματικής φυσικής αυτονόμησης και μέσω του ισχυρού φυσικού ελέγχου, τόσο των απαιτούμενων ψηφιακών εγκαταστάσεων όσο και των λογισμικών υποδομών.
Την ίδια, όμως, στιγμή που το κράτος οφείλει να πράττει τα πιο πάνω για να προστατεύσει τον εαυτό του και τους πολίτες του, καθώς και τα πολυτιμότατα δεδομένα τους, από ξένες επιβουλές και απειλές, βρίσκεται αντιμέτωπο και με μια άλλη, εξίσου μεγάλη, πρόκληση. Την πρόκληση της ανάγκης και υποχρέωσής του να πράξει όσα μπορεί ώστε να επωφεληθεί το ίδιο και οι πολίτες του από τις όποιες τεχνολογικές εξελίξεις και τις βελτιώσεις που οι τελευταίες δύναται να επιφέρουν στη ζωή των ανθρώπων, στην οικονομία και στην Πολιτεία γενικότερα. Αλλά αυτό το τελευταίο σημείο δεν πρέπει να αποτελέσει άλλοθι για να χαμηλώσει ο «πήχης» της εθνικής ασφάλειας σε στρατηγικό επίπεδο, επειδή κάποιοι εγχώριοι «αρμόδιοι» και «ειδικοί» πιθανόν να επικαλεστούν το «μικρό μας μέγεθος» ή και να προτείνουν οτιδήποτε «βάσει διεθνών και ευρωπαϊκών πρακτικών». Αυτό θα ήταν πολιτικά αφελές και λανθασμένο αν επιτραπεί να συμβεί.
Στην Κύπρο, όπου, συχνά – πυκνά απουσιάζει η εις βάθος μελέτη, η διαφάνεια προθέσεων και συσχετισμών και γενικότερα η ολοκληρωμένη και ορθολογιστική «αντίληψη» για το τι σημαίνουν όλα αυτά με πολιτικούς και οικονομικούς όρους σε επίπεδο εθνικής κυριαρχίας (τα παραδείγματα είναι άλλωστε πολλά), ο κίνδυνος είναι ακόμα μεγαλύτερος. Και ξεπερνά, όπως καταλάβαμε, τα γνωστά ζητήματα περί προστασίας «προσωπικών δεδομένων» που συνήθως μονοπωλούν τέτοιες συζητήσεις.
Οι επόμενες δεκαετίες θα είναι επαναστατικές και γεμάτες προκλήσεις όσον αφορά στους τομείς της Τεχνητής Νοημοσύνης και της ψηφιακής κυριαρχίας που θα λάβουν, αν δεν έχουν λάβει ήδη, διαστάσεις ανάλογες με εκείνες των αμυντικών και οικονομικών δυνατοτήτων ενός κράτους, καθώς και της ικανότητας και δυνατότητάς του να ασκεί κυρίαρχη εξωτερική και εσωτερική πολιτική, αλλά και να προστατεύει την εθνική του ασφάλεια. Για αυτό τον λόγο, θα ήταν χρήσιμο και πρέπον να αρχίσουμε να «πονηρευόμαστε» λίγο περισσότερο για τις προθέσεις του οποιουδήποτε ενδιαφέρεται να «επενδύσει», να «εισαγάγει» και να «εφαρμόσει» το όποιο ψηφιακό προϊόν και υπηρεσία στο Δημόσιο ή αλλού και να αρχίσουμε, πριν είναι αργά, να μελετούμε τη σχέση αυτών των θεμάτων με την εθνική μας ασφάλεια και εθνικό συμφέρον.