Politico: Η Κύπρος διαμορφώνει την πολιτική επιστροφών μεταναστών της ΕΕ – Η πίεση που βάζει και οι «καινοτόμες ιδέες»

Τον χειρισμό της πολιτικής των επιστροφών μεταναστών που εφαρμόζει η Κύπρος, αναλύει σε δημοσίευμα του το Politico. Όπως αναφέρεται η Κύπρος έχει πρωτοστατήσει στην εφαρμογή μιας σκληρής πολιτικής επιστροφών για μετανάστες που εισέρχονται παράνομα στο νησί. Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση διαπραγματεύεται τις τελικές λεπτομέρειες του δικού της νόμου για τις επιστροφές, Κύπριοι αξιωματούχοι ετοιμάζονται να κάνουν έναν «γύρο νίκης» μέχρι το καλοκαίρι.
Διπλωμάτες που θα αναλάβουν τα ευρωπαϊκά ζητήματα στο πλαίσιο της επικείμενης κυπριακής προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα ηγηθούν των διαπραγματεύσεων για ένα πανευρωπαϊκό σχέδιο επιστροφής περισσότερων παράτυπων μεταναστών σε κόμβους εκτός Ευρώπης.
«Η Κύπρος έχει εφαρμόσει ένα επιτυχημένο πρόγραμμα επιστροφών, οι περισσότερες από τις οποίες είναι εθελοντικές, και θα θέλαμε να υπάρξει μια ισχυρή νομική βάση που θα βοηθήσει και άλλα κράτη να τις εφαρμόσουν», δήλωσε στο Politico ο υφυπουργός Μετανάστευσης, Νικόλας Ιωαννίδης.
Με πληθυσμό 1,2 εκατομμυρίων κατοίκων και με γεωγραφική εγγύτητα στη Συρία, τον Λίβανο και άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής, η Κύπρος είχε επί σειρά ετών τον υψηλότερο αριθμό αιτήσεων ασύλου ανά κάτοικο στην ΕΕ.
Για να αντιμετωπίσει αυτούς τους αριθμούς, η Λευκωσία το 2024 διαμόρφωσε μια μεταναστευτική πολιτική με κεντρικό πυλώνα την πολιτική επιστροφών. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ, έχει επιτύχει τον υψηλότερο αριθμό επιστροφών μεταναστών ανά κάτοικο στην Ευρώπη. Οι αναχωρήσεις είναι πλέον πέντε φορές περισσότερες από τις αφίξεις, ανέφερε ο Ιωαννίδης.
Η δανική προεδρία του Συμβουλίου ολοκλήρωσε τις διαπραγματεύσεις για μια κοινή θέση σχετικά με το σχέδιο κανονισμού για τις επιστροφές εντός του Συμβουλίου. Τα νέα μέτρα θα επιτρέπουν στα κράτη-μέλη της ΕΕ να απομακρύνουν αιτούντες άσυλο των οποίων οι αιτήσεις απορρίφθηκαν, να δημιουργούν κέντρα για την επεξεργασία αιτημάτων ασύλου εκτός Ευρώπης και να ιδρύουν κόμβους επιστροφών εκτός των συνόρων τους.
Η Κύπρος θα ηγηθεί πλέον των τριμερών διαπραγματεύσεων μεταξύ των κρατών-μελών, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι οποίες αναμένεται να ξεκινήσουν περίπου τον Μάρτιο του επόμενου έτους, όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα συμφωνήσει στη δική του διαπραγματευτική θέση. Η Λευκωσία επιθυμεί να ολοκληρώσει τις συνομιλίες κατά τη διάρκεια της προεδρίας της, πριν από τον Ιούνιο.
Η ΕΕ, νωρίτερα αυτόν τον μήνα, συμφώνησε επίσης να περιορίσει τα εμπορικά προνόμια για χώρες που δεν συνεργάζονται με την Ευρωπαϊκή Ένωση στην υποδοχή μεταναστών που επιστρέφουν.
Σκληρή γραμμή στις επιστροφές
Το νέο σχέδιο της ΕΕ για τις επιστροφές σηματοδοτεί τη σκλήρυνση της μεταναστευτικής πολιτικής σε ολόκληρη την Ευρώπη — όπου ακροδεξιά κόμματα έχουν κερδίσει δύναμη, συχνά εκμεταλλευόμενα τις δυσκολίες των κεντρώων κυβερνήσεων να εφαρμόσουν επιτυχημένες πολιτικές ένταξης.
«Οι ψηφοφόροι έχουν καταστήσει σαφές στις κυβερνήσεις σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι δεν μπορούσαν να αποδεχθούν πως τα κράτη δεν ήταν σε θέση να ελέγχουν την είσοδο στις χώρες τους», δήλωσε στο Politico την περασμένη εβδομάδα ο Ράσμους Στόκλουντ, κεντροαριστερός υπουργός Ένταξης της Δανίας, ο οποίος ηγήθηκε των διαπραγματεύσεων για τη μετανάστευση κατά τη διάρκεια της προεδρίας της χώρας του στο Συμβούλιο από τον Ιούνιο.
Η πολιτική επιστροφών, που προτάθηκε τον Μάρτιο, αποτελεί βασικό μέρος του Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο που υιοθετήθηκε πέρσι και θα αρχίσει να εφαρμόζεται στα μέσα του 2026.
Για την Κύπρο, αυτό συνιστά αναγνώριση των δικών της πολιτικών που επένδυσαν στις επιστροφές ως μέσο περιορισμού της μετανάστευσης.
Η πρωτοφανής εισροή αιτούντων άσυλο το 2022 μετέτρεψε τη μετανάστευση στο πιο ακανθώδες πολιτικό ζήτημα για τους Κύπριους. Τα προηγούμενα χρόνια σημειώθηκαν διαδηλώσεις και βίαιες επιθέσεις κατά μεταναστών εργαζομένων και μικρών επιχειρήσεων που ανήκαν σε μετανάστες, αποκαλύπτοντας έντονα αντι-μεταναστευτικά αισθήματα.
Τον Απρίλιο του 2024, η Λευκωσία κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ανέστειλε την επεξεργασία αιτήσεων ασύλου και δεν την έχει επισήμως επαναλάβει. Ωστόσο, σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, έχει ανεπίσημα ξεκινήσει την εξέταση αιτήσεων σε ατομική βάση, συμπεριλαμβανομένων αιτήσεων Σύρων υπηκόων.
«Από την ημέρα που εκλεγήκαμε, έχουμε αλλάξει πλήρως τις διαδικασίες μας όσον αφορά τη μετανάστευση», δήλωσε στο Politico την περασμένη εβδομάδα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης. «Η Κύπρος δεν θεωρείται πλέον ελκυστικός προορισμός. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις βαθύτερες αιτίες της μετανάστευσης και να συνεργαστούμε με τις χώρες προέλευσης ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες που θα ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να παραμείνουν», πρόσθεσε ο Χριστοδουλίδης. «Οι κόμβοι επιστροφών από μόνοι τους δεν θα λειτουργήσουν. Πρέπει να αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου πακέτου».
Το περασμένο καλοκαίρι, η Λευκωσία εφάρμοσε πρόγραμμα εθελοντικών επιστροφών για συριακές οικογένειες, προσφέροντας οικονομικά κίνητρα. Οι επιλέξιμες οικογένειες μπορούσαν να λάβουν εφάπαξ χρηματικό βοήθημα και ειδική άδεια εργασίας για τον βασικό εισοδηματία, υπό την προϋπόθεση ότι τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας θα επέστρεφαν στη Συρία και θα απέσυραν τις αιτήσεις ασύλου τους.
Το 2024 πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 10.000 επιστροφές και 1.000 επανεγκαταστάσεις, σύμφωνα με τον Ιωαννίδη. Το 2025, ο αριθμός αυτός αναμένεται να είναι ακόμη μεγαλύτερος.
«Καινοτόμες» αλλά επικρινόμενες πολιτικές
Οι πολιτικές της Κύπρου έχουν καταστήσει το κράτος στο παρελθόν στόχο δικαστηρίων και οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει καταδικάσει την Κύπρο για επαναπροωθήσεις Σύρων μεταναστών στον Λίβανο. Δικηγόροι έχουν καταγγείλει επανειλημμένες παραβιάσεις δικαστικών αποφάσεων από την κυπριακή κυβέρνηση για την εξαναγκαστική απέλαση μεταναστών. Παράλληλα, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν κατ’ επανάληψη κατηγορήσει την κυβέρνηση για παραβίαση του διεθνούς δικαίου μέσω της αναγκαστικής επιστροφής αιτούντων άσυλο που φτάνουν δια θαλάσσης.
Σε εσωτερικό επίπεδο, «φαίνεται να υπάρχει έμμεση πίεση προς τους αιτούντες άσυλο να φύγουν: οι περισσότεροι αναμένουν απόρριψη, η διαβίωση με κρατικά επιδόματα είναι μη βιώσιμη και η εννεάμηνη απαγόρευση εργασίας ωθεί πολλούς στην άτυπη αγορά εργασίας. Αυτό, με τη σειρά του, οδηγεί σε ελέγχους στους χώρους εργασίας που τους στοχοποιούν και καταλήγουν σε απελάσεις», δήλωσε η Κυριακή Χατζηπαναγιώτου, υπεύθυνη πολιτικής στον οργανισμό MedMA για θέματα ασύλου και μετανάστευσης.
Η ευρωπαϊκή πρόταση για τις επιστροφές θα μπορούσε να προσφέρει τα νομικά εργαλεία που εδώ και καιρό ζητά η Λευκωσία.
Η Κύπρος στηρίζει σθεναρά τις «καινοτόμες ιδέες» που περιλαμβάνονται στο σχέδιο της ΕΕ, ανέφερε ο υπουργός Ιωαννίδης, μεταξύ των οποίων και η δημιουργία εγκαταστάσεων εκτός της ηπείρου για την υποδοχή ατόμων που απελαύνονται από την Ευρώπη — οι λεγόμενοι κόμβοι επιστροφών.
Η χώρα βρίσκεται επίσης στην πρωτοπορία της προσπάθειας για παροχή ευρωπαϊκής βοήθειας προς τον Λίβανο με στόχο τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών, ενώ άσκησε πιέσεις για να κηρυχθούν τμήματα της Συρίας ως ασφαλή για επιστροφή.
«Αυτές οι ιδέες αρχίζουν να παίρνουν μορφή, περνώντας από τη θεωρία στην πράξη… Θα προσφέρουν σημαντικές λύσεις για τη διαχείριση της μετανάστευσης», κατέληξε ο Ιωαννίδης.