Vande Mataram-ένα τραγούδι διαμέσου του χρόνου, της μνήμης και της συνείδησης

Υπάρχουν τραγούδια που ανήκουν σε μια στιγμή και υπάρχουν τραγούδια που αναπτύσσονται μαζί με έναν λαό. Το Vande Mataram ανήκει εμφατικά στην τελευταία κατηγορία. Συντέθηκε από τον Bankim Chandra Chatterjee στις σελίδες του μυθιστορήματος του Anandamath τη δεκαετία του 1870 και εκδόθηκε το 1882, και έγινε μια από τις πρώτες ποιητικές επικλήσεις μιας σύγχρονης ινδικής εθνικής φαντασίας - μια συναισθηματική έκκληση σε μια γη που περιγράφεται ως μητέρα, καταφύγιο και ιερό. Η πρώτη κυκλοφορία του μέσω εφημερίδων, δημόσιων αναγνώσεων και πολιτικών συναντήσεων το μετέτρεψε από λογοτεχνία σε πολιτικό δόγμα πολύ πριν από την καθιέρωση των επίσημων θεσμών της εθνικής υπόστασης.
Κατά τη διάρκεια του αγώνα κατά της αποικιακής κυριαρχίας, το Vande Mataram χρησίμευσε ως σύνθημα συγκέντρωσης. Υιοθετήθηκε από το Ινδικό Εθνικό Κογκρέσο στις αρχές του εικοστού αιώνα ως μαχητικός χαιρετισμός και απέκτησε μαζική απήχηση σε δημόσιες συγκεντρώσεις, πομπές και διαμαρτυρίες - σε τέτοιο βαθμό που οι αποικιακές αρχές λογόκριναν και μάλιστα ποινικοποίησαν την απαγγελία του σε διάφορες χρονικές στιγμές της ιστορίας. Μετά την ανεξαρτησία, η Συντακτική Συνέλευση απέδωσε στο έργο το καθεστώς του Εθνικού Τραγουδιού της Ινδίας, αναγνωρίζοντας την ξεχωριστή του θέση δίπλα στον εθνικό ύμνο ως μέρος του πολιτικού μας ρεπερτορίου.
Όπως όλα τα ζωντανά αντικείμενα του δημόσιου πολιτισμού, το τραγούδι έχει διανύσει μια αξιοσημείωτη πορεία από τη σύλληψή του. Οι δύο πρώτες στροφές εξυψώνουν την πατρίδα μέσα από εικόνες χάρης, αφθονίας και φυσικού μεγαλείου, απεικονίζοντας την Ινδία ως μια γη ποταμών, αγρών, δασών και απαλών ρυθμών ζωής. Αυτοί οι στίχοι διαθέτουν μια λυρική καθαρότητα που αποτυπώνει τόσο το συναισθηματικό τοπίο όσο και το πολιτισμικό βάθος της Ινδίας: μια χώρα απέραντη αλλά οικεία, ποικιλόμορφη αλλά ενωμένη από ένα κοινό αίσθημα ευλάβειας για τη γη. Αυτή η ένωση ποιητικής
φαντασίας και εθνικού συναισθήματος είναι που δίνει στο Vande Mataram την διαχρονική του ποιότητα - μια κομψότητα και συναισθηματική απήχηση που παραμένουν ασύγκριτες στον κανόνα της πατριωτικής έκφρασης.
Οι μεταγενέστερες στροφές του Vande Mataram μετατρέπουν το ποίημα από απαλό έπαινο σε έναν πιο εμπνευσμένο τόνο. Περιγράφουν την πατρίδα ως πηγή δύναμης, ελπίδας και εσωτερικού θάρρους - κάποια που εμπνέει τον λαό της να αγωνίζεται, να υπομένει και να κάνει το σωστό. Η γλώσσα γίνεται πιο ζωντανή και μεγαλοπρεπής, αναδεικνύοντας ιδιότητες όπως η γενναιότητα, η καλοσύνη και η ηθική αποφασιστικότητα που έχουν καθοδηγήσει την Ινδία ανά τους αιώνες. Σε αυτούς τους στίχους, το τραγούδι εξελίσσεται από μια περιγραφή της γης σε έναν φόρο τιμής στο πνεύμα της ίδιας της Ινδίας.
Φέτος, η Ινδία σηματοδότησε ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή του τραγουδιού με την έναρξη ενός ετήσιου εορτασμού για την 150ή επέτειο του Vande Mataram, ο οποίος ξεκίνησε από την κυβέρνηση της Ινδίας στις 7 Νοεμβρίου 2025 με συναυλίες, εκθέσεις και μια μαζική εκτέλεση ολόκληρου του τραγουδιού σε όλη τη χώρα, με στόχο την ενθάρρυνση της αναστοχασμού σχετικά με την ιστορία και την εμβέλειά του. Η πρωτοβουλία επιδιώκει να αντιμετωπίσει το Vande Mataram ως αντικείμενο κοινής κληρονομιάς - προσκαλώντας τους πολίτες να κατανοήσουν την προέλευση του τραγουδιού και τον ρόλο του στην αντιαποικιακή κινητοποίηση.
Το Vande Mataram έχει σημασία για έναν κόσμο που παλεύει με την ταυτότητα, το αίσθημα του ανήκειν και την πολιτική της μνήμης. Η εικόνα της γης ως μητέρας αποτελεί κάλεσμα για διαχείριση, υπενθυμίζοντας στις κοινωνίες ότι η βαθύτερη αφοσίωσή τους πρέπει να επεκτείνεται στο έδαφος που τις συντηρεί και στις κοινότητες που το μοιράζονται. Σε μια εποχή που τα έθνη αντιμετωπίζουν κλιματικές πιέσεις, εύθραυστα οικοσυστήματα και μεταβαλλόμενα σύνορα, αυτή η ιδέα αποκτά ανανεωμένη δύναμη. Προσφέρει μια προοπτική στην οποία το καθήκον προς τη γη είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το καθήκον μεταξύ τους.
Ως Ύπατος Αρμοστής της Ινδίας στην Κύπρο, έχω επίγνωση ότι η πορεία κάθε έθνους προς την κρατική υπόσταση προσφέρει παρόμοια πολιτιστικά σημεία επαφής. Ο εθνικός ύμνος της Κύπρου, ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν, γραμμένος από τον Διονύσιο Σολωμό το 1823 και υιοθετημένος στη σύγχρονη εποχή, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα: μια ποιητική επίκληση που γεννήθηκε στο πλαίσιο του αγώνα ενάντια στην κυριαρχία και στη συνέχεια αναδείχθηκε σε πολιτικό έμβλημα. Και τα δύο κομμάτια - αν και διαφορετικά σε γλώσσα, μορφή και ιστορική στιγμή - καταδεικνύουν πώς η ποιητική έκφραση εμπλέκεται με πολιτικές φιλοδοξίες, πώς τα τραγούδια μπορούν να συνδέσουν τις κοινότητες σε περιόδους δοκιμασίας.
Αν υπάρχει κάποιο δίδαγμα από τις τρέχουσες εκδηλώσεις μνήμης για τη Vande Mataram, αυτό είναι ότι τα εθνικά τραγούδια διαρκούν επειδή μιλούν στην ψυχή ενός έθνους. Κουβαλούν το βάρος της συλλογικής μνήμης, την αισιοδοξία ενός λαού και την ήρεμη πειθαρχία που ενώνει τις γενιές.
Η Ύπατη Αρμοστεία της Ινδίας στη Λευκωσία συμμετέχει σε αυτό το πνεύμα προβληματισμού και διαλόγου - επαινώντας πρωτοβουλίες που προωθούν την ενημερωμένη μνήμη, την πολιτιστική ανταλλαγή και τον αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ των κοινωνιών μας. Μέσω πολιτιστικών προγραμμάτων, ακαδημαϊκών ανταλλαγών και δημόσιας διπλωματίας, θα συνεχίσουμε να διευκολύνουμε συζητήσεις που τοποθετούν τα ιστορικά σύμβολα σε σύγχρονη προοπτική και ενθαρρύνουν το κυπριακό και το ινδικό κοινό να αναλογιστούν πώς η τέχνη, η ποίηση και το τραγούδι έχουν συμβάλλει στη διαμόρφωση του σύγχρονου έθνους-κράτους.
Από την Αυτού Εξοχότητα Manish, Ύπατη Αρμοστή της Ινδίας στην Κυπριακή Δημοκρατία