Πώς ο Πούτιν «εξαφάνισε» τους ολιγάρχες

Παρά τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις δυτικές κυρώσεις, ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων στη Ρωσία έφτασε σε ιστορικό υψηλό, παρατηρεί σε δημοσίευμά του το BBC. Ωστόσο, στα 25 χρόνια εξουσίας του Βλαντίμιρ Πούτιν, οι πλουσιότεροι της χώρας έχουν χάσει σχεδόν κάθε πολιτική επιρροή, μετατρεπόμενοι σε σιωπηλούς και απόλυτα ελεγχόμενους υποστηρικτές του Κρεμλίνου.
Στα χρόνια που ο Πούτιν βρίσκεται στο τιμόνι της χώρας, οι Ρώσοι ολιγάρχες έχουν χάσει σχεδόν πλήρως την επιρροή που κάποτε ασκούσαν στα κέντρα λήψης αποφάσεων.
Για τον Ρώσο πρόεδρο, αυτή η εξέλιξη θεωρείται επιτυχία. Οι δυτικές κυρώσεις δεν κατάφεραν να μετατρέψουν τους… ζάπλουτους συμπατριώτες του σε αντιπάλους του καθεστώτος, ενώ η στρατηγική «καρότου και μαστιγίου» τους έχει οδηγήσει σε μια κατάσταση σιωπηρής στήριξης.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πρώην τραπεζικός δισεκατομμυριούχος Όλεγκ Τίνκοφ. Μία ημέρα αφότου χαρακτήρισε τον πόλεμο «τρελό» σε ανάρτησή του στο Instagram, στελέχη της εταιρείας του δέχθηκαν… τηλεφώνημα από το Κρεμλίνο. Το μήνυμα ήταν σαφές: η Tinkoff Bank, η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της Ρωσίας τότε, θα περνούσε σε κρατικό έλεγχο, εάν δεν διακόπτονταν όλοι οι δεσμοί με τον ιδρυτή της.
«Δεν μπορούσα να συζητήσω την τιμή. Ήμουν σαν όμηρος -παίρνεις ό,τι σου προσφέρουν. Δεν μπορούσα να διαπραγματευτώ» δήλωσε ο Τίνκοφ στους New York Times.
Λίγες ημέρες αργότερα, εταιρεία που συνδέεται με τον Βλαντίμιρ Ποτάνιν, τον πέμπτο πλουσιότερο άνθρωπο της Ρωσίας και βασικό προμηθευτή νικελίου για κινητήρες μαχητικών αεροσκαφών, ανακοίνωσε την εξαγορά της τράπεζας. Σύμφωνα με τον Τίνκοφ, η πώληση έγινε μόλις στο 3% της πραγματικής της αξίας. Ο ίδιος έχασε σχεδόν εννέα δισ. δολάρια από την περιουσία του και εγκατέλειψε τη Ρωσία.
Η σημερινή εικόνα απέχει πολύ από την περίοδο μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, όταν μια ομάδα Ρώσων απέκτησε τεράστιες κρατικές επιχειρήσεις και πλούτισε, εκμεταλλευόμενη τις ευκαιρίες του νεοσύστατου καπιταλισμού. Ο πλούτος εκείνης της εποχής μεταφράστηκε σε πολιτική επιρροή και ισχύ, δημιουργώντας το φαινόμενο των ολιγαρχών.
Ο ισχυρότερος εξ αυτών, ο Μπόρις Μπερεζόφσκι, είχε υποστηρίξει ότι συνέβαλε στην άνοδο του Πούτιν στην προεδρία το 2000. Το 2012 ζήτησε συγχώρεση για εκείνη την επιλογή, γράφοντας ότι δεν είχε προβλέψει «τον μελλοντικό άπληστο τύραννο και σφετεριστή». Έναν χρόνο αργότερα, ο Μπερεζόφσκι βρέθηκε νεκρός υπό μυστηριώδεις συνθήκες, όντας εξόριστος στο Ηνωμένο Βασίλειο -μια περίοδο, κατά την οποία η ρωσική ολιγαρχία είχε ουσιαστικά τελειώσει.
Όταν, στις 24 Φεβρουαρίου 2022, λίγες ώρες μετά την εντολή για την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία, ο Πούτιν συγκέντρωσε τους πλουσιότερους Ρώσους στο Κρεμλίνο, οι παρευρισκόμενοι γνώριζαν ότι οι περιουσίες τους θα δεχθούν ισχυρό πλήγμα. Παρ’ όλα αυτά, οι δυνατότητες αντίδρασης ήταν ελάχιστες. «Ελπίζω ότι σε αυτές τις νέες συνθήκες θα συνεργαστούμε εξίσου καλά και αποτελεσματικά» τους είπε, με δημοσιογράφο που βρισκόταν στη συνάντηση να τους περιγράφει ως «χλωμούς και άυπνους».
Σύμφωνα με το Forbes, μέσα σε δύο μήνες τότε, έως τον Απρίλιο του 2022, ο αριθμός των Ρώσων δισεκατομμυριούχων μειώθηκε από 117 σε 83, εξαιτίας του πολέμου, των κυρώσεων και της πτώσης του ρουβλιού. Συνολικά, έχασαν 263 δισ. δολάρια, δηλαδή κατά μέσο όρο το 27% της περιουσίας τους.
Ωστόσο, τα επόμενα χρόνια κατέδειξαν ότι η πολεμική οικονομία δημιούργησε νέες ευκαιρίες. Οι αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες τροφοδότησαν ανάπτυξη άνω του 4% το 2023 και το 2024, ευνοώντας ακόμη και όσους δισεκατομμυριούχους δεν επωφελήθηκαν άμεσα από αμυντικά συμβόλαια.
Το 2024, περισσότεροι από τους μισούς Ρώσους δισεκατομμυριούχους είτε συμμετείχαν στον εφοδιασμό του στρατού είτε ωφελήθηκαν από την εισβολή, σύμφωνα με τον Τζιάκομο Τονίνι. Όπως δήλωσε στο BBC, όποιος δραστηριοποιείται επιχειρηματικά στη Ρωσία «χρειάζεται αναγκαστικά μια σχέση με την κυβέρνηση». Το ίδιο έτος, η Ρωσία κατέγραψε ιστορικό ρεκόρ 140 δισεκατομμυριούχων στη λίστα του Forbes, με συνολική περιουσία 580 δισ. δολαρίων -μόλις τρία δισ. κάτω από το υψηλότερο επίπεδο, που είχε καταγραφεί πριν από την εισβολή.
Παράλληλα με τα οφέλη για τους πιστούς, το Κρεμλίνο τιμώρησε παραδειγματικά όσους αμφισβήτησαν τη γραμμή του. Οι Ρώσοι θυμούνται ακόμη την περίπτωση του πετρελαϊκού μεγιστάνα Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, ο οποίος πέρασε δέκα χρόνια στη φυλακή μετά τη δημιουργία φιλοδημοκρατικής οργάνωσης το 2001 και την εθνικοποίηση της Yukos.
Μετά την εισβολή, σχεδόν όλοι οι Ρώσοι μεγιστάνες κράτησαν σιγή, ενώ όσοι αντιτάχθηκαν δημόσια εγκατέλειψαν τη χώρα, χάνοντας μεγάλο μέρος της περιουσίας τους. Αν και πολλοί από αυτούς τέθηκαν στο στόχαστρο δυτικών κυρώσεων, ο στόχος να στραφούν εναντίον του Κρεμλίνου δεν επιτεύχθηκε.
«Η Δύση έκανε ό,τι μπορούσε για να συσπειρώσει τους Ρώσους δισεκατομμυριούχους γύρω από τη σημαία» σημειώνει ο Αλεξάντερ Κολιάντρ από το Center for European Policy Analysis, εξηγώντας ότι το πάγωμα λογαριασμών και οι κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων ενίσχυσαν τελικά τον έλεγχο του Πούτιν.
Το κενό που άφησε η αποχώρηση ξένων εταιρειών μετά την εισβολή καλύφθηκε από φιλοκρεμλινικούς επιχειρηματίες, οι οποίοι απέκτησαν κερδοφόρα περιουσιακά στοιχεία σε χαμηλές τιμές. Όπως υποστηρίζει η Αλεξάντρα Προκοπένκο από το Carnegie Russia Eurasia Center, δημιουργήθηκε έτσι ένας νέος «στρατός ενεργών και επιδραστικών πιστών», των οποίων η ευημερία εξαρτάται από τη συνέχιση της αντιπαράθεσης με τη Δύση.
Μόνο το 2024, αναδείχθηκαν με αυτόν τον τρόπο 11 νέοι δισεκατομμυριούχοι στη Ρωσία. Παρά τον πόλεμο και τις κυρώσεις -και, σε ορισμένες περιπτώσεις, χάρη σε αυτά- ο Πούτιν διατηρεί σφιχτό έλεγχο στους βασικούς παίκτες της ρωσικής οικονομικής και πολιτικής σκηνής.
Πηγή: protothema.gr