Τριμερής συνάντηση Κύπρου-Ελλάδας-Ισραήλ: Ψευδαισθήσεις και υπερβολές για εσωτερική κατανάλωση

Η δέκατη στη σειρά τριμερής συνάντηση Κύπρου-Ελλάδας-Ισραήλ επιχειρήθηκε να παρουσιαστεί από τη Λευκωσία ως μια πλήρης αναβάθμιση των σχεδιασμών αλλά και μιας ώριμης πλέον συνεργασίας των χωρών που συμμετέχουν σε αυτό το βήμα. Μάλιστα οι τρείς ηγέτες επιχείρησαν μετά το πέρας της φετινής τριμερούς να υπογραμμίσουν ότι οι αποφάσεις και οι στοχεύσεις της παρούσας συνάντησης αλλάξαν το σκηνικό και τη συνεργασία των χωρών. Αν ο λόγος γινόταν για τη βελτίωση των διμερών σχέσεων, κυρίως Κύπρου και Ελλάδας με το Ισραήλ, αυτό και βεβαίως εκλαμβάνεται ως γεγονός ιδιαίτερα θετικό και ως απολύτως ρεαλιστική αποτίμηση των διπλωματικών σχέσεών μας. Σημειώνοντας την εικόνα ότι σε αυτούς τους είδους τις συναντήσεις κυριαρχούν κυρίως οι διμερείς σχέσεις, θα ήταν παντελώς εκτός τόπου και χρόνου να υποστηρίξει κάποιος ότι δεν έχουν τη σημασία τους οι τριμερείς. Αυτό βεβαίως από το να παρουσιάζεται η τελευταία τριμερής ως περίπου αποτύπωση ιστορικών εξελίξεων ή μια επιτομή γεωπολιτικών αλλαγών είναι όχι απλώς υπερβολή αλλά ελπίζουμε, όχι επί σκοπού, ασυμμετρία λόγων και έργων.
Επικίνδυνες υπερβολές
Η εντύπωση που έδωσε η Λευκωσία, κυρίως, είναι ότι βρισκόμαστε ενώπιον μιας πρωτοφανούς αναβάθμισης της Κύπρου σε σημείο που ακόμη λίγο θα ανατραπούν οι ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο και ότι οι συμφωνίες της τελευταίας τριμερούς θα λειτουργήσουν ως αντίβαρο απέναντι στην Τουρκία των επιδιώξεών της αλλά και του αφηγήματός της στην περιοχή. Αυτή την πλασματική εικόνα την έθρεψε αμέσως ο ίδιος, ο πιεσμένος πρακτικά και ηθικά Πρωθυπουργός του Ισραήλ με αναφορές σε εκείνους που «ονειρεύονται αυτοκρατορίες» υπονοώντας προφανώς την Τουρκία και προκαλώντας χαρά και ευχαρίστηση στους συνδαιτυμόνες του αλλά και εν Ελλάδι και Κύπρο παπαγαλάκια τους.
Αυτή την εικόνα επιχειρούν κάποιοι να μεταδώσουν αλλά και να ενσωματώσουν στον εσωτερικό πολιτικό λόγο με στόχο να αποδείξουν ότι βρισκόμαστε ενώπιον μιας συμμαχίας η οποία μπορεί να προστατέψει τη χώρα σε επίπεδο ασφάλειας. Στην ουσία έχουμε να κάνουμε με μια αφήγηση έωλη, πολιτικά βολική στο εσωτερικό αλλά εξαιρετικά αδύναμη όταν συγκριθεί με την πραγματικότητα των διεθνών συσχετισμών.
Θα σημειώσουμε βεβαίως ότι δεν υπάρχει επουδενί ζήτημα με τις τριμερείς αυτές καθ’ αυτές. Είναι και αναγκαίες, και χρήσιμες. Το θέμα αρχίζει να παίρνει διαστάσεις από τη στιγμή κατά την οποία η χρησιμότητα αυτών των συναντήσεων επικαλύπτεται με προσδοκίες οι οποίες δεν είναι σε θέση να καθορίσουν ή να υποκαταστήσουν μια στρατηγική η οποία δήθεν θα δημιουργεί συνθήκες ελέγχου των όποιων γεγονότων. Εν ολίγοις, στην ουσία η τελευταία τριμερής δημιουργεί συνθήκες πολιτικής αυταπάτης και ψευδαισθήσεων.
Στοιχείο αποτροπής;
Στο εσωτερικό, επομένως, η τριμερής παρουσιάστηκε ξανά ως στοιχείο αποτροπής απέναντι στην Τουρκία. Χωρίς να λέγεται ευθέως, στο βάθος αυτής της αφήγησης βρίσκεται μια ερμαφρόδιτη πολιτική η οποία ενισχύεται από την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να «χτίζουμε άξονες» και ταυτόχρονα να ενισχύουμε τη θέση μας χωρίς κόστος και χωρίς σύγκρουση με την πραγματικότητα.
Η ιδέα ότι η αμυντική συνεργασία με το Ισραήλ δημιουργεί στρατηγικό αντίβαρο έναντι της Τουρκίας επαναλαμβάνεται εδώ και χρόνια, χωρίς ποτέ να επιβεβαιώνεται στην πράξη. Το Ισραήλ αντιμετωπίζει την Τουρκία ως έναν δύσκολο αλλά αναγκαίο συνομιλητή, με τον οποίον μπορεί να συγκρούεται στη χάραξη της γεωστρατηγικής τους στην περιοχή αλλά και δίνει συχνά-πυκνά στίγματα συνεργασίας όταν το επιβάλλει το συμφέρον της χώρας.
Τι άλλο από σοβαρό βήμα συνεργασίας Ισραήλ-Τουρκίας ήταν η συμφωνία του 2023 (Σεπτέμβριος), όταν Νετανιάχου και Ερντογάν συναντήθηκαν στη Νέα Υόρκη, εγκαινιάζοντας έναν νέο κύκλο επαναπροσέγγισης μετά από μια και πλέον δεκαετία εντάσεων; Είναι ο Νετανιάχου που συμφώνησε με τον Ερντογάν στη συνέχιση της συνεργασίας τους στο εμπόριο, την οικονομία και κυρίως στην ενέργεια, με την Τουρκία να επαναφέρει την πρόταση κατασκευής αγωγού μεταφοράς ισραηλινού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω τουρκικού εδάφους. Βεβαίως όλα βρέθηκαν εκτός τροχιάς μετά την επίθεση της Χαμάς έναν μήνα αργότερα.
Τη μεγάλη αυτή εικόνα των δυο βασικών χωρών στην περιοχή, η οποίοι διατηρούν πάντα ανοικτή την οδό της επικοινωνίας με τις ΗΠΑ, ουδείς στο εσωτερικό έχει δικαίωμα να την αγνοεί ούτε κυρίως να αποσιωπά. Ό,τι και αν λένε οι τριμερείς και οι συμμετέχοντες σε αυτές, το Ισραήλ διατηρεί ανοικτές όλες τις επιλογές του και δεν πρόκειται να θυσιάσει τις σχέσεις του με την Άγκυρα για χάρη της Κύπρου ή της Ελλάδας. Η επένδυση σε ένα τέτοιο σενάριο αποτελεί στην ουσία ομηρία σε μια επικίνδυνη αυταπάτη.
Στοιχείο εγγύησης;
Από την άλλη, ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει την ύπαρξη αμυντικής συνεργασίας της Κύπρου με το Ισραήλ. Είναι υπαρκτή μια τέτοια συνεργασία αλλά προφανώς ένα στοιχείο που η Λευκωσία διαχρονικά δεν θέλει να βγάζει στην επιφάνεια είναι ο ανισομερής χαρακτήρας αυτής της συνεργασίας.
Η Κυπριακή Δημοκρατία προσφέρει επιχειρησιακές διευκολύνσεις μέσω των λιμανιών, των αεροδρομίων και του εναέριου χώρου, με το Ισραήλ να διατηρεί πλήρη ελευθερία κινήσεων, χωρίς καμία ρητή επί του παρόντος δέσμευση αμοιβαίας συνδρομής.
Το κρίσιμο ερώτημα έχει να κάνει με το αν υπάρχει έστω μία πολιτική ή στρατιωτική εγγύηση για την άμυνα της Κύπρου. Η απάντηση είναι όχι. Η συνεργασία σταματά εκεί όπου αρχίζει το κόστος για το Ισραήλ. Αυτό δεν συνιστά ούτε μομφή ούτε κριτική. Είναι στην ουσία μια ρεαλιστική διαπίστωση. Και όσο η Λευκωσία παρουσιάζει αυτή τη σχέση σαν ασπίδα απέναντι στην Τουρκία τόσο αποδυναμώνει τη σοβαρότητά της. Έστω και αν δεν το λέει επί της πράξης, το σταθμίζει σοβαρά στις διπλωματικές της κινήσεις.
Η «κανονικότητα»
Η χρονική συγκυρία καθιστά τα παραπάνω ακόμη πιο προβληματικά. Ο ΟΗΕ και η Μαρία Άνχελα Ολγκίν μετά την αλλαγή της τουρκοκυπριακής ηγεσίας επιχειρούν μια νέα διαδικασία για το Κυπριακό μετά από οκτώ χρόνια ακινησίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η εικόνα μιας ελληνοκυπριακής πλευράς που επενδύει πολιτικά σε εναλλακτικά σχήματα ασφάλειας στέλνει το εντελώς λανθασμένο μήνυμα ότι το «status quo δεν αποτελεί πρόβλημα», αρκεί να συνοδεύεται από μια αόριστη, στην ουσία, αίσθηση προστασίας. Δημιουργείται εν ολίγοις ένα είδος κανονικότητας η οποία μπορεί να προστατευτεί με βάση τη φαντασίωσή μας.
Αν υπάρχει ωστόσο στόχος να αλλάξει το status quo δεν χρειάζονται προς αυτή την κατεύθυνση τριμερείς με εξοπλιστικές συνεργασίες. Χρειάζεται διάλογος στη βάση των παραμέτρων των Ηνωμένων Εθνών και με τη συνδρομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μπορεί να λυθεί με πολιτική βούληση, διεθνή νομιμότητα και καθαρή στρατηγική στόχευση.